بررسی کارکرد پیشوند فعلی vā- در گویش خواجه‌ای
محورهای موضوعی : زبان شناسی، گویش شناسی، فرهنگ عامه،ادبیات فارسی
1 - دانش آموخته دکتری، گروه زبانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
کلید واژه: افعال پیشوندی, پیشوند فعلی vā-, فارسی میانه, گویش خواجه‌ای ,
چکیده مقاله :
این پژوهش کارکردهای پیشوند فعلی vā- «وا» در گویش خواجه‌ای بررسی می‌کند. این گویش در دهستان خواجه‌ای از توابع بخش میمند شهرستان فیروزآباد واقع در استان فارس رواج دارد. بدین منظور، 27 فعل پیچیده ساخته‌شده با این پیشوند، بررسی و کارکردها و ویژگی‌هایِ ساختاری-معنایی آن‌ها، تحلیل می‌شوند. روش بررسی به این صورت است که نخست معادل هر فعل در زبان فارسی نو و میانه (در صورت وجود) آورده می‌شود و ریشه فعل در زبان ایرانی باستان نشان داده می‌شود. در ادامه، مفهوم و کارکرد(های) فعل همراه با مثال در گویش خواجه‌ای اراﺋﻪ می‌گردد. گویش خواجه‌ای مورد نظر در این پژوهش، گویش رایج در روستای باوریان است که نویسند، خود گویشور آن است. مهم‌ترین یافته‌های پژوهش پیش رو این است که نخست، سه مورد از این افعال پیشوندی نیستند. دوم این که، در مواردی این پیشوند در هر بافتی، معنای متفاوتی را به یک فعل واحد داده است. دیگر یافته حاکی از این است که پیشوند vā- در بیشتر فعل‌ها باعث برجسته‌سازی یکی از معناهای فعل بسیط شده و فقط در یک مورد معنای جدیدی به فعل بسیط داده است. در دو فعل نیز، این پیشوند به معنای «دوباره» بر تکرار عمل دلالت دارد.
This research investigates the functions of the verbal prefix vā within the Khajei dialect. This particular dialect is spoken in the Khajei village situated in the Meimand district of Firozabad city in Fars province. To achieve this purpose, a total of 27 complex verbs formed with this prefix are introduced and analyzed in order to investigate their functions and structural-semantic characteristics. The research methodology is as follows: first, the corresponding forms in both modern and middle Persian (if any) are presented, followed by the identification of the verb’s root in the old Iranian language. The subsequent discussion elucidates the significance and roles of the verb, accompanied by an illustrative example from the Khajei dialect spoken in Bavarian village. One of the conclusions drawn from the forthcoming research is that three of the examined verbs do not function as prefix verbs. Additionally, it has been observed that in certain instances, the prefix has altered the meaning of an individual verb across various contexts. Another observation reveals that the prefix vā- predominantly emphasizes one of the meanings associated with the base verb, while in a single instance, it introduces a novel meaning to the base verb. Furthermore, in two of the verbs, this prefix, which conveys the notion of "again," suggests a repetition of the action
انوری، حسن (1386)، فرهنگ بزرگ سخن (8 جلدی). تهران: سخن
ابوالقاسمی، محسن (1373)، ماده‌های فعل‌های فارسی دری. تهران: ققنوس
بهرامی خورشید، سحر و نامداری، اسما (1398)، «بررسی افعال پیشوندی در زبان فارسی از منظر صرف ساخت»، فصل‌نامه مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران7/2، 22: 35-55
حاج‌عبدی، حوا، دین‌محمدی، غلامرضا، افخمی، علی، کریمی دوستان، غلامحسین (1401)، سیر تحولات پیشوند فعلی /ba-/در گویش دیباجی در مقایسه با فارسی، پژوهش‌های زبانی، 13/1، 57-87
رضایتی کیشه خاله، محرم، دیان، مهدی (1388)، «فعل های پیشوندی در آثار منثور فارسی از آغاز تا پایان قرن پنجم»، ادبیات و زبان‌ها، شماره 5: 27-50.
رفیعی جیردهی، علی (1386)، فعل پیشوندی در تالشی، ادب پژوهی،1/1، 107-126.
رنجبر، حسن (1394)، «کارکردهای پیشوند «وا» در افعال لای‌زنگانی و تأثیر آن در صرف فعل»، دومین همایش ملی ادب محلی و محلی‌سرایان ایران زمین، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یاسوج.
کلباسی، ایران (1391)، ساخت اشتقاقی واژه در فارسی امروز، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
سرلک، رضا (1381)، واژه‌نامه گویش بختیاری چهارلنگ، تهران: نشر آثار.
سلامی، عبدالنبی (1381)، فرهنگ گویش دوانی. تهران: نشر آثار.# مشیری، مهشید (1388)، فرهنگ زبان فارسی. تهران: سروش.
میرهاشمی جورشری، حنان (1391)، پیشوند فعلی /bv/ در گذشته ساده گیلکی از تکوین تا تصریف، ادب‌پژوهی، 6/20، 111-134.
عمید، حسن (1389)، فرهنگ فارسی عمید. تهران: راه رشد.
معین، محمد (1381)، فرهنگ فارسی (دو جلدی). تهران: اَدِنا.
مکنزی، دیوید نیل (1383)، فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمه مهشيد ميرفخرایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
منصوری, یدالله. (1395)، «پیشینة تاریخیِ پیشوندهای فعلی در زبان فارسی»، تاریخ ادبیات، 2/9: 174-155.
طباطبایی، علاءالدین (1393)، «پیشوندهای زبان فارسی امروز (1)» نامه فرهنگستان، 14/1، شماره 53: 127-137.
طباطبایی، علاءالدین (1401). «بررسی ساختاری-معناییِ فعل‌های پیچیده در زبان فارسی (1)»، مجله زبان و زبانشناسی 17/9، شماره 33: 289-313.
ناتل خانلری، پرویز (1378)، دستور تاریخی زبان فارسی، به کوشش عفت مستشارنیا، تهران: توس.
ناتل خانلری، پرویز (1382)، تاریخ زبان فارسی، جلد 1، تهران: فرهنگ نشر نو.
Cheung, J, (2007), Etymological Dictionary of the Iranian Verb, Leidenen.
Pokorny, J. (1959). Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch, Bern, Munich: A. Francke.