بررسی مثنوی جواهرالاسرار رشید تبریزی و معرفی نسخههای آن
محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسیشهلا حاج طالبی 1 , سید مهدی نوریان 2 * , قربانعلی ابراهیمی 3
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.
کلید واژه: شعر عصر صفوی, مثنوی جواهرالاسرار, رشید تبریزی, جواهرنامه, نسخۀ خطی,
چکیده مقاله :
رشید تبریزی از شاعران پرکار و ناشناختۀ عصر صفوی در قرن 11 هـ.ق است. از مفصل‌ترین و مهم‌ترین مثنوی‌های او جواهرالاسرار است که نسخههای خطی آن در کتابخانۀ ملی ملک (نسخۀ اساس مقاله) و دانشگاه تهران نگهداری می‌شود. این اثر درواقع رساله‌ای ادبی_علمی دربارۀ سنگ‌های قیمتی است که برخلاف جواهرنامه‌های معروف پیشین به نظم سروده شده است و برخی جنبه‌های داستانی و اساطیری و عقاید قدیم را نیز بازتاب داده است. در این پژوهش ضمن معرفی نسخههای خطی مثنوی جواهرالاسرار، با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی ساختار این مثنوی و ارتباط آن با جواهرنامه‌های متقدم پرداخته شده. براساس بررسی‌های این جستار، مثنوی جواهرالاسرار در عین حال که از آثار دیگر اقتباس کرده و تأثیر پذیرفته است، برخی جواهرات و حکایت‌های منحصر به خود را دارد. همچنین به علت ارتباط ایران با هند و اروپا در زمان صفویه، برخی حکایت‌ها و منابع منظومه به این سرزمین‌ها ارتباط دارد.
Rashid Tabrizi is one of the most important and less prominent poets of the Safavid era in the eleventh century. Javaher-al- Asrar is one of his significant verses whose manuscripts are preserved in Malek national library and Tehran university. This masterpiece is an academic and scientific piece on precious stones which is written in verse unlike the previous jewelry books in prose, reflecting the fictional and mythical views of the past. The present research employs a descriptive, analytical method to introduce the manuscripts and examine the structure of this book with the previous jewelry books. The results indicate that while the book is affected by the previous models, it also includes some unique gems and narratives. Moreover, the book connects to Europe and India due to Iran’s international interactions during Safavid era.
کتاب‌ها بیرونی، ابوریحان (1374) الجماهر فی معرفة‌الجواهر، به کوشش یوسف الهادی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب. جوهری‌نیشابوری، محمد‌بن‌ابی‌البرکات (1383) جواهرنامۀ نظامی، به کوشش ایرج افشار و با همکاری رسول دریاگشت، چاپ اول، تهران: مرکز میراث نشر مکتوب. خواندمیر، غیاث‌الدین‌بن‌همام‌الدین (1362) تاریخ حبیب السّیر، زیرنظر محمد دبیرسیاقی، چاپ سوم، تهران، کتابفروشی خیام. درایتی، مصطفی (1391) فهرستگان نسخههای خطی ایران (فنخا)، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران. درایتی، مصطفی (1389) فهرست‌وارۀ دست‌نوشته‌های ایران (دنا)، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. دهخدا، علی‌اکبر (1373) لغت نامه، تهران: مؤسّسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه تهران. دیهیم، محمّد (1367) تذکرة شعرای آذربایجان، تهران: چاپ آذربادگان. رشید تبریزی (1081ق) کلیّات رشید، شماره ثبت 5266، تهران: کتابخانه ملّی ملک. سدید‌السلطنه (بندرعباسی)، محمدعلی (1381) صید مروارید (المناص فی احوال الغوص و الغواص)، تصحیح احمد اقتداری، هرمزگان: نشر ادارۀ کل آموزش و انتشارات و تولیدات فرهنگی. شمیسا، سیروس (1388) سبک‌شناسی شعر، تهران: میترا. فتوحی، محمود (1385) نقد ادبی در سبک هندی، تهران: سخن. کاشانی، ابوالقاسم‌عبدالله (1386) عرایس الجواهر و نفایس الاطایب، به کوشش ایرج افشار، چاپ اول، تهران، انتشارات المعی. گلچین‌معانی، احمد (1369) کاروان هند، مشهد: مؤسسۀ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی. نصرآبادی، میرزامحمّدطاهر (1352) تذکرۀ نصرآبادی، تصحیح و مقابلۀ وحید دستگردی، تهران: کتابفروشی فروغی. نصیرالدین طوسی، محمدبن‌محمد (1348) تنسوخ‌نامه ایلخانی، تصحیح محمد تقی مدرس رضوی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. هدایت، محمود (1353) تذکرۀ گلزار جاویدان، تهران: چاپ‌خانۀ زیبا. مقالات ابن‌منصور، محمد. (1335). گوهرنامه. به کوشش منوچهر ستوده. فرهنگ ایران زمین، 4(4)، 185-302. سپهری، سپیده. (1393). بررسی مقایسه‌ای بازتاب فرهنگ و رسوم ایرانیان عهد صفوی در سفرنامه‌های شاردن و تاورنیه. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 6(22)، 161-190.
_||_Books Biruni, A. (1995) Aljamaher fimarefat aljavaher, By Yousof alhadi, Tehran: Mirase Maktoob Research Center. [In Persian] Johari Neyshaburi, M. (2004) Javahernameh Nezami, by Iraj Afshar and Rasool Daryagasht, Tehran: markaz mirase nashre maktoob. [In Persian] Khandmir, Gh. (1983) Tarikhe Habibalsiyar, by Mohammad dabir siyaghi, Tehran: Khayyam Bookstore. [In Persian] Derayati, M. (2012) List of Iranian Manuscripts, Tehran: Documentation organization and Iran's national library. [In Persian] List of Iranian Manuscripts (2010) Tehran: library Library and Museum of the Islamic Consultative Assembly. [In Persian] Dehkhoda, A. (2004) Dehkhoda Dictionary, Tehran: University of Tehran. [In Persian] Deyhim, Mohammad (1988) Tazkereh shoaraye Azarbayejan, Tehran: chape Azarbayejan. [In Persian] Tabrizi, R. (1670) koliyate Rashid, registration number 5266, Tehran: Malek National Library. [In Persian] Sadidal saltaneh(bandarabasi), M. (2002) Pearl fishing, edited by Ahmad Eghtedari, Hormozgan, Publication of the General Directorate of Education and Publications and Cultural Productions. [In Persian] Shamisa, S. (2004) Poetry Stylistics, Tehran, Mitra. [In Persian] Fotoohi, M. (2006) Indian style literary criticism, Tehran, Sokhan. [In Persian] Kashani, A. (2007) Arayes alNafayes va Nafayes alatyab, by Iraj Afshar, Tehran: almaei Publications. [In Persian] Monzavi, A, (1969) List of Persian manuscripts, Tehran: Tehran Printing House. [In Persian] Nasrabadi, M. (1973) Tazkereh Nasrabadi, edit by Vahid dastgerdi: Tehran, forooghi bookstore. [In Persian] Nasiredin Tousi, M. (1969) Tansookhnameh Ilkhani, edit by Mohammad taghi modarres razavi: Tehran: Boniyad farhange iran. [In Persian] Hedayat, M. (1974) Tazkereh golzar javidan, Tehran: Ziba Printing House. [In Persian] Article Ebne Mansur, M. (1965). Goharnameh, by Manouchehr sotudeh. Iranian Earth Culture, 4(4), 185-302. [In Persian] Sepehri1, S. (2015). The comparison reflects the culture and traditions of the Persian Safavid itinerary Chardinand Tavernier. Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 6(22), 161-190. [In Persian]