بررسی و مقایسۀ نظرگاه خاص مولانا و شمس تبریزی دربارۀ انبیاء الهی و بزرگان دین

محورهای موضوعی : تاریخی (با ویژگی ادبی و هنری)

زهرا بیاتیانی ¹ , حمیدرضا اردستانی ² , فرزانه یوسف قنبری ³ , نصرالله امامی ⁴

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دزفول، دانشگاه آزاد اسلامی، دزفول، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دزفول، دانشگاه آزاد اسلامی، دزفول، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دزفول، دانشگاه آزاد اسلامی، دزفول، ایران.
4 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دزفول، دانشگاه آزاد اسلامی، دزفول، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/03/03 تاریخ پذیرش : 1401/04/15 تاریخ انتشار : 1402/10/01

کلید واژه: شمس, جایگاه, انبیا, مولانا, مقایسه,

چکیده مقاله :

اشاره به قصۀ انبیا، یکی از موضوعاتی است که در اکثر متون ادب فارسی؛ به‌ویژه در ادبیات عرفانی به آن اشاره شده است. مولانا و شمس تبریزی دو عارف بزرگ ادب فارسی اند که بر روی اندیشه و افکار یکدیگر، تأثیرگذار بودند و با ترویج افکار و اندیشه های خود، سبب رونق و غنای ادب عرفانی شدند. پژوهشگران، پژوهش‌های متعددی در زمینۀ تشابهات و نکات اشتراک این دو عارف پرداخته‌اند، اما در خصوص جایگاه و مقام انبیاء در اندیشۀ این دو، پژوهشی مستقل صورت نگرفته است. در این جستار نگارندگان، تلاش نموده اند به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و با روش کتابخانه‌ای، به بیان تضادها و تفاوت‌های نظرگاه خاص مولانا و شمس تبریزی دربارۀ انبیاء و بزرگان دین بپردازند. با بررسی آثار مولانا و شمس می‌توان نتیجه گرفت که مولانا در سراسر مثنوی و همچنین در فیه مافیه به زندگی و داستان پیامبران پرداخته است تا از طریق داستان، علاوه بر جذب مخاطب و ایجاد رضایت و خرسندی به اندرز و نصیحت او بپردازد و دشواری‌های راه سلوک را برای کسانی که بی‌واسطه توان درک و فهم این مراحل و مراتب را ندارند در قالب داستان، آسان و قابل فهم گرداند. شمس تبریزی بر اساس آرا و اندیشه های خاص خود به داستان پیامبران در گفتارش پرداخته است؛ اما چون هدف او آموزش و نصیحت نمی باشد، مانند مولانا به داستان‌پردازی و گاهی اوقات به نتیجه گیری هم چندان توجهی ندارد و در داستان پیامبران، بسیاری از اوقات به یک یا حداکثر دو رویداد در زندگی پیامبری توجه کرده است.

چکیده انگلیسی:

Referring to the stories of the prophets is one of the motifs in most Persian literary textswhich is mentioned especially in mystical literature. Molana and Shams Tabrizi are two great mystics of Persian literature who were influential on each other's thoughts and ideas, and by promoting their thoughts and ideas, they caused prosperity and richness of mystical literature. Researchers have conducted numerous studies on the similarities and points of commonality between these two mystics, but no independent research has been conducted on the place and position of the prophets in the thought of these two. In this essay, the authors have tried to deal with the contradictions and differences of the special viewpoints of Rumi and Shams Tabrizi about the prophets and religious elders in a descriptive-analytical way and with a library method. By examining the works of Rumi and Shams, it can be concluded that Rumi has discussed the lives and stories of the prophets throughout the Masnavi as well as in the Fih Mafiyyah, so that through the story, in addition to attracting the audience and creating satisfaction and happiness, he has addressed his advice and difficulties. To make the way of conduct easy and comprehensible for those who are not able to directly understand these stages and levels are transformed in the form of stories. Shams Tabrizi has discussed the story of the prophets in his speech based on his own opinions and thoughts; But because his aim is not to teach and advise, like Rumi, he does not pay much attention to storytelling and sometimes to conclusions, and in the stories of the prophets, many times he has paid attention to one or at most two events in the life of a prophet.

منابع و مأخذ:

کتاب‌ها تبریزی، شمس‌الدین محمد (1369) مقالات، تصحیح و تعلیق محمدعلی موحد، تهران: خوارزمی. دیلمی، حسن بن محمد (1377) ترجمۀ ارشادالقلوب، ترجمۀ عبدالحسین رضایی، تهران: اسلامیه. زرین‌کوب، عبدالحسین (۱۳۷۸) بحر در کوزه، تهران: علمی. زمانی، کریم (1392) شرح جامع مثنوی، تهران: اطلاعات. شمیسا، سیروس (1378) گزیدۀ غزلیات شمس، تهران: دادار. شمیسا، سیروس (1385) فرهنگ تلمیحات، تهران: میترا. طبری، محمدبن جریر (1367)، ترجمۀ تفسیر طبری، به کوشش حبیب یغمایی، تهران: طوس. فروزانفر، بدیع‌الزمان (1384) مآخذ و قصص مثنوی، تهران: امیرکبیر. کفافی، محمد عبدالسلام (1389) ادبیّات تطبیقی، ترجمۀ سید حسین سیدی، مشهد: به نشر. مولانا، جلال‌الدین محمد (1367) مثنوی معنوی، تصحیح نیکلسون، تهران: فردوس. مولانا، جلال‌الدین محمد (1381) فیه مافیه، تصحیح زینب یزدانی، تهران: فردوس. مقالات ایرانی، محمدمراد. (1389). شکل دگر خندیدن : طنّازی‌های شمس و مولانا در مقالات. زبان و ادب فارسی، 1(2)، 1-28.Dor:20.1001.1.2008899.1389.1.2.1.2 روحانی، رضا، و صدیقی، کبری. (1396). تفاوت‌ها و تضادهای شمس و مولوی در زندگی فردی و سلوکی. پژوهش‌های ادب عرفانی، 11(2)، 55-74. doi: 10.22108/jpll.2017.83068.0. صدیقی، کبری، و روحانی، رضا. (1394). اختلافات شمس با مولوی در آراء، اندیشه‌ها و داوری‌ها. مطالعات عرفانی، 11(1)، 95-122. وزیری، افشین، و موذنی، علی‌محمد. (1400). بررسی و مقایسه تصاویر آتش در ادبیات حماسی و عرفانی با تأکید بر شاهنامه فردوسی و اشعار مولانا. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 13(50)، 247-271. doi: 10.30495/dk.2021.688641 پایان‌نامه صدیقی ترکمپور، کبری (1393) بررسی و تحلیل تفاوت‌ها و تضادهای شمس و مولانا، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، به راهنمایی رضا روحانی، دانشگاه کاشان.

_||_

Books Dailami, Hassan Ibn Mohammad (1998) Translation of Ershad al-Qulub, Trans. Abdolhossein Rezaei, Tehran: Islamieh. [In Persian] Forouzanfar, Badi'at al-Zaman (2005) References and stories of Masnavi, Tehran: Amirkabir. [In Persian] Kafafi, Mohammad Abdolsalam (2010) Comparative Literature, Trans. Seyed Hossein Seyed, Mashhad: published. [In Persian] Maulana, Jalaluddin Mohammad (1989) Masnavi Manavi, edited by Nicholson, Tehran: Ferdows. [In Persian] Maulana, Jalaluddin Mohammad (2002) Fih Mafia, edited by Zeinab Yazdani, Tehran: Ferdows. [In Persian] Mohammad Ibn Jarir (1988) translated by Tafsir Tabari, by Habib Yaghmaei, Tehran: Tus. [In Persian] Shamisa, Sirus (2000) Selection of Shams lyric poems, Tehran: Dadar. [In Persian] Shamisa, Sirus (2006) Farhang Talmihahat, Tehran: Mitra. Tabari. [In Persian] Shamsuddin Mohammad Tabrizi (1990) Articles, correction and suspension by Mohammad Ali Movahed, Tehran: Kharazmi. [In Persian] Zamani, Karim (2013) Comprehensive description of Masnavi, Tehran: Information. [In Persian] Zarrinkoob, Abdolhossein (1999) The Sea in the Pit, Tehran: Scientific. [In Persian] Articles Irani, M. M. (2010). To Laugh in Other Method: Shams and Maulânâ’s Ironic Narratives in Maghâlât (Essays). Persian Language and Literature, 1(2), 1-28. [In Persian] Ruhani, R., & Sedighi, K. (2017). Shams and Rumi Differences and Contrasts in Personal Life and Behavior. Research on Mystical Literature, 11(2), 55-74. doi: 10.22108/jpll.2017.83068.0. [In Persian] Siddiqui, K., & Rouhani, R (2015). Disagreement between Shams & RÅ«mi in Opinions, Ideas and Judgments. Mystical Studies, 11(1), 95-122. [In Persian] vaziri, A., & moazzeni, A. M. (2021). Study and comparison of images of fire in epic and mystical literature with emphasis on Ferdowsi Shahnameh and Rumi's poems. Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 13(50), 247-271. doi: 10.30495/dk.2021.688641. [In Persian] Thesis Sedighi Turkmapour, Kobra (2014) Study and analysis of differences and contradictions between Shams and Rumi. Master's thesis, supervised by Reza Rouhani, Kashan University. [In Persian]