تحلیل فضاهای «وهم، خیال و انزوا» در عرفان و بازتاب آن‌ها بر روح عارف
محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن
ندا بصاری
1
(دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.)
عزیز حجاجی کهجوق
2
(استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.)
آرش مشفقی
3
(گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.)
کلید واژه: خیال, عارف, انزوا, کلید واژه‌ها: عرفان, وهم, بازتاب روحی,
چکیده مقاله :
چکیدهدر عرفان اسلامی، به فضای مثالی که در حقیقت فضایی بین روح و مادّه است؛ فضای میانی و یا فضای خیالی می گویند که در اصل مظهر ضرورت پذیری تجلّیّات غیبی بر عارف و محلّ تجمیع اضداد به صورت طرح های صوری است. شریعت اسلام، عالم برزخ را به عالم خیال تعبیر می کند. عالم خیال هیچ رابطه ای با قوّة تخیّل آدمی ندارد و در جایگاهی فراتر از عقل قرار گرفته است. وهم یا به تعبیری خیال واهی، اغلب با رؤیا می آمیزد و چه بسا هراس ها را برای عارف در فضاهای عرفانی برمی انگیزد. محصور شدن عارف در فضای انزوا و عزلت، تصویری است از دیالکتیک درون و برون او در رویارویی و بازنگری نفس و روح متحیّر خویش. این پژوهش داده های خود را از طریق مطالعة منابع کتابخانه ای و با استفاده از روش توصیفی، تحلیل کرده است. در هدف غایی این جستار، تحلیل تا جایی پیش می رود تا ثابت کند که خیال مرز بین توهّم و واقعیّت است. رؤیاها، عارف متوهّم را در بر می گیرد و بازتاب این صور معلّقه و موهوم در فضای انزوا که از طریق عالم خیال در روح و ذهن عارف نقش می بندد؛ می تواند معیار خلق آثار عرفانی باشد.
AbstractIn Islamic mysticism, the similitude atmosphere which in fact is between soul and matter is called middle or imagery atmosphere which is in essence the symbol of requisiteness of runic manifestation on the mysticism and a collection of the paradoxes and superficial sketches. The Islamic law interprets the isthmus world as the imagery world which doesn't have any relationship with human being's thinking power and stands in much higher position than wisdom. Illusion or " false imagery " is always mixed with dream and sometimes creates fear to a mystic in mystical atmosphere. Enclosure of the mystic in the atmosphere of seclusion is the reflection of his internal and external dialectics in opposing and revision of his amazed soul. This research has been done on the library study based on descriptive – analytic method. The ultimate aim of this research is to prove that imagery is in the border of illusion and reality. Dreams dominate the secluded mystic and the reflection of the suspended and baseless phenomena, in the seclusion atmosphere which are imprinted in the mind and soul of the poet are standards to create mystical works.
فهرست منابع و مأخذ
1- قرآن کریم.
2- باشلار، گاستون، (1396)، بوطیقای فضا، مترجم: مریم کمالی، مسعود شیربچه، تهران، روشنگران و مطالعات زنان، چاپ سوّم.
3- برقعی، زهره، (1389)، خیال از نظر ابن سینا و صدر المتألّهین، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیّة قم، چاپ اوّل.
4- چیتیک، ویلیام، (1385)، عوالم خیال ابن عربی و مسئلة اختلاف ادیان، مترجم: قاسم کاکایی، تهران، هرمس، چاپ دوّم.
5- حکمت، نصرالله، (1396)، متافیزیک خیال در گلشن راز شبستری، تهران، ترجمه و نشر آثار هنری «متن»، چاپ سوّم.
6- سهروردی، شیخ شهاب الدّین، (1372)، مجموع مصنّفات، ج(2)، تصحیح و مقدّمه: هانری کربن، تهران، مؤسّسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ دوم.
7- شایگان، داریوش، (1393)، بتهای ذهنی و خاطرة ازلی، تهران، امیرکبیر، چاپ نهم.
8- شهپراد، کتایون و حسین‌زاده، آذین، (1396)، «بوطیقای مکانی انزوا و تأثیر آن در چگونگی روایت داستان یک شهر» مجلة فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دورة شانزدهم، پاییز 1396، شمارة 1 پیاپی (61)، صفحة 27-14.
9- شهیدی، سید جعفر، (1373)، شرح مثنوی ( شهیدی)، تهران، علمی فرهنگی ج (4)، چاپ دوّم.
10- شیخ بهایی (عاملی)، بهاءالدّین محمّد، (1352)، کلیّات اشعار و آثار شیخ بهاء الدّین محمّد عاملی ( شیخ بهایی)، مصحح: غلامحسین جواهری، تهران، محمودی، چاپ سوّم.
11- طباطبایی، سیّد محمّدحسین، (1395)، نهایه الحکمه، مترجم: علی شیروانی، قم، الزّهرا، چاپ سوّم.
12- عطّار نیشابوری، فریدالدّین، (1388)، اسرارنامه، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات: محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران، سخن، چاپ دوّم.
13- ________________، (1384)، تذکره الاولیا، به کوشش: ا.توکلّی، تهران، بهزاد، چاپ چهاردهم.
14- ________________، (1386)، مصیبت نامه، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات: محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران،سخن، چاپ دوّم.
15- ________________، (1365)، منطق الطّیر، به اهتمام: سیّد صادق گوهرین، تهران، علمی و فرهنگی، چاپ چهارّم.
16- علیخواه، محمد علی، (1375)، خواب، رؤیا، روح، تهران، جمال الحق، چاپ اوّل.
17- غزّالی، ابو حامد محمّد و خوارزمی مؤیدالدّین، (1386)، ترجمة احیاء علوم الدّین، ج (1)، مصحّح، حسین خدیو جم، تهران، علمی و فرهنگی، چاپ ششم.
18- قشیری، ابوالقاسم، (1387)، رساله قشیریّه، مترجم: ابوعلی حسن بن احمد عثمانی، ویراسته: ایرج بهرامی، تهران، زوّار، چاپ دوّم.
19- کیانی (میرا)، محسن، (1389)، تاریخ خانقاه در ایران، تهران، طهوری، چاپ چهارّم.
20- گوهرین، سیدصادق، (1374)، شرح اصطلاحات تصوّف، تهران، زوّار، چاپ اوّل.
21- مستملّی بخاری، اسماعیل، (1363)، شرح التعرّف لمذهب التصوّف، مصحّح: محمّد روشن، تهران، پارسه، چاپ سوّم.
22- معصومیان، پروین، (1391)، فضا و عرفان، تهران، جنگل جاودانه، چاپ اوّل.
23- مقدّسی، مطهّربن طاهر، (1374)، آفرینش و تاریخ، ج(2)، مترجم: محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران، آگاه، چاپ اوّل.
24- مولانا، جلال الدّین محمّد، (1375)، مثنوی معنوی، به تصحیح و پیش گفتار: عبدالکریم سروش، تهران، علمی و فرهنگی، چاپ اوّل.
25- نسفی، عزیزالدّین، (1390)، کتاب الانسان الکامل، مصحّح: ماژیران موله، مترجم: ضیاءالدّین دهشیری، تهران، طهوری، چاپ یازدهم.
26- همدانی، عین القضات، (1341)، تمهیدات، مصحّح: عفیف عسیران، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اوّل.
_||_