تحلیل اشعار سیمین بهبهانی با رویکرد پدیدارشناسی

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

ابراهیم ابراهیم تبار ¹ , ناهید اکبری ²

1 - دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران. (نویسنده مسئول)
2 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.

تاریخ دریافت : 1400/08/13 تاریخ پذیرش : 1400/12/22 تاریخ انتشار : 1401/12/01

کلید واژه: هوسرل, غزل, پدیدارشناسی, عروض, سیمین بهبهانی,

چکیده مقاله :

پدیدارشناسی روشی است فلسفی که از آثار و نوشته‌ های ادموند هوسرل دریافت گردید. در این روش، فرد به عنوان یک آغازگر، به تحلیل توصیفی از جهان عینی می پردازد تا حقیقت و ذات پدیده در شعور و ادراک و آگاهی انسان ظهور یابد؛ طبق نظریّة پدیدارشناسی، هرگونه موانع و پیش فرض‌هایی را که در راه شناخت واقعی پدیده ‌ها وجود دارد، باید به حال تعلیق در آید تا ذهن، خود به شناخت و آگاهی دست یابد. سیمین یکی از چهره‌ های شاخص معاصر است که راهی تازه را بدون اتّکاء به باورهای مفروض و قواعد محتوم پیشینیان با نگاهی نو در عرصة شعر گشود. این نظریّات سیمین – که به آرای پدیدارشناسان شباهت دارد- بیشتر در فرم و محتوای غزل مشاهده می شود، این مقاله به شیوه تحلیلی- توصیفی در پی یافتن پاسخ به این پرسش است که، چگونه سیمین در راستای ایدة پدیدار شناسانه توانسته در فرم و محتوای غزل تغییر ایجاد کند؟ نتیجة پژوهش بیانگر این است که شاعر هر چند به عنوان یک پدیدارشناس مطرح نیست، امّا نظریّه ‌ای که در بارۀ فرم و محتوای غزل داده در راستای نظریّات پدیدارشناسان است، او نیز مانند آن ها تقلید شیوه‌ های ادبی مرسوم را که مانع درک صحیح از اشیاء می شده کنار گذاشته و نگاهی تازه را در توصیف واقعی پدیده ‌ها و سوژه ‌ها، بدون توجه به پیش فرض ‌های موجود تأکید کرده است. از این رو، با ایجاد تحوّل در فرم و محتوای غزل و کشف اوزان عروضی خارج از دوایر خلیل، با نگاهی پدیدارشناسانه بدون توجّه به نظریّه‌ های ادبی گذشته نقش ه‌ای تأثیرگذارتری در شعر معاصر داشته است.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و مآخذ

الف: کتابنامه

1-   ابومحبوب، احمد، (1382)، گهواره سبز افرا، تهران: نشر ثالث.

2-   احمدی، بابک، (1386، ساختار و تأویل متن، تهران: نشر مرکز، چاپ نهم.

3-   برنتز، یوهانس ویلم، (1382)، نظریة ادبی، ترجمة فرزان سجودی، تهران: نشر مرکز.

4-   بل، دیوید اندرو، (1386)، اندیشه‌های هوسرل، ترجمة فریدون کاظمی، تهران: نشر مرکز، چاپ دوم. 

5-   جمادی، سیاوش (1392)، زمینه و زمانة پدیدارشناسی، تهران: انتشارات ققنوس، چاپ4.

6-   دارتیگ، آندره، (1395)، پدیدارشناسی چیست؟، ترجمة محمود نوالی، تهران: سمت، چاپ هشتم.

7-   رشیدیان، عبدالکریم، (1384)، هوسرل در متن آثارش، تهران: نشر نی.

8-   زهاوی، دان، (1392)، پدیدارشناسی هوسرل، ترجمة صاحبکار و ایمان واقفی، تهران: روزبهان.

9-   سیمین بهبهانی، (1378)، یاد بعضی نفرات، تهران: البرز.

10-     _________، (1391)، مجموعه اشعار، تهران: آگه، چاپ پنجم.

11-     شمیسا، سیروس، (1383)، راهنمای ادبیّات معاصر، تهران: میترا.

12-     صفوی، کوروش، (1373)، از زبان‌شناسی به ادبیّات ، ج1نظم، تهران: چشمه.

13-     قیس رازی، شمس، (1373)، المعجم فی معاییراشعارالعجم، به کوشش سیروس شمیسا، تهران: فردوس.

14-     مکاریک، ایرنا ریما، (1384)، دانش­نامة نظریه­های ادبی معاصر، ترجمة مهاجر و محمّد نبوی، تهران: اگه.

15-     مؤتمن، زین‌العابدین، (1371)، تحوّل شعر فارسی، تهران: طهوری، چاپ چهارم.

16-     نظامی گنجوی، (1385)، لیلی و مجنون، تصحیح وحید دستگردی، تهران: زوّار.

17-     نوالی، محمود، (1374)، فلسفه اگزیستانس و اگزیستانسیالیسم تطبیقی، تبریز: دانشگاه تبریز.

18-     هارلند، ریچارد، (1385)، درآمدی تاریخی بر نظریّة ادبیّات از افلاطون تا بارت، گروه ترجمة شیراز: علی معصومی و همکاران، تهران: چشمه، چاپ دوم.

19-     هایدگر، مارتین، (1392)، معنای تفکّر چیست؟، ترجمة فرهاد سلیمانیان، تهران: مرکز، چاپ هفتم.

20- هوسرل، ادموند، (1392)، ایدة پدیده‌شناسی، مترجم عبدالکریم رشیدیان، تهران: علمی و فرهنگی.

21-     یوسفی، غلامحسین، (1365)، چشمة روشن، تهران: علمی و فرهنگی.

 

ب: مقالات

22-              ابراهیم تبار، ابراهیم، (1396)، «بررسی انواع هنجارگریزی در اشعار سیمین»، پژوهشنامة نقدادبی و بلاغت، دانشگاه تهران، سال6، شمارة2، صص:1-19.

23-              برخورداری، رمضان؛ باقری، خسرو، (1391)، «مؤلّفه­های روش شناختی پژوهش پدیدارشناختی تعلیم و تربیت» مجلّة پژوهشنامة مبانی تعلیم و تربیت، دانشگاه فردوسی مشهد، سال2، شمارة 2، صص:121-140.

24-              حق‌شناس، علی­محمّد، (1361)، «نیمای غزل سیمین»، نقد آگاه، تهران: آگاه، صص:80-95.

25-              حقوقی، محمّد، (1381)، کارنامه، شمارة 30، تهران: شهریور، صص30-41 .

26-              دانیاری، کیانوش و همکاران، (1395)، «بوطیقای پدیدارشناختی نیما»، تهران: مجلّة نقد ادبی دانشگاه تربیت مدرس، س9 ، ش36، زمستان، صص: 141-121.

27-              ریخته­گران، محمّدرضا، (1380)، «پدیدارشناسی چیست؟»، مجلّة فلسفه، ش2و3، صص: 193-200 .

28-    _____________ ، (1375)، «مقاله هوسرل و مسئله شناسایی» مجلّة فرهنگ، ش18، صص: 234ـ252.

29-              علوی تبار، هدایت،  (1388)، «وجود لنفسه در فلسفه سارتر» نامه حکمت، س7، ش2، پاییز و زمستان صص: 77-95.

30-     فشارکی، محمّد، (1370)، «از خلیل تا سیمین» دنیای سخن، شهریور، ش1 ، صص: 1-15.

31-              کوکبی، مرتضی و همکاران، (1389)، «بررسی مهارت‌های تفکّر انتقادی در داستان های کودکان و نوجوانان» مجلّۀ مطالعات ادبیّات کودک، سال1، شمارة 2، صص: 157-197.

32-              موسوی، حافظ، (1383)، «دربارة سیمین» از مجموعه مقالات دربارة سیمین، زنی با دامن شعر، به کوشش علی دهباشی، تهران: نگاه، صص: 560-563 .

33-              نوالی، محمود، (1369)، «پدیدار چیست» دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی تبریز، شمارة 135و 136، صص: 96-125.

34-              نوری علاء، اسماعیل، (1383)، «پروین، فروغ، سیمین» از مجموعه مقالات «زنی با دامن شعر» به کوشش علی دهباشی، تهران: نگاه، صص: 109-138.

 

‍ج- خارجی

36 -       Lorde, A. (1984). Sister outsider essays and speechs. feedom CA. crossing press. Published as a pamphlet by out & out books (available from the crossing press).

36 -      Sartre, J.P. (1948). The Psychology of Imagination. Copyright by philosophical library. New York. Translated from the French.

37-       Showalter, E. (1985). The new feminist criticism. New York: pantheon books.