بررسی حکایات مخزن‌‌الاسرار نظامی گنجوی با رویکرد نقد ساختگرای تکوینی لوسین گلدمن

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

فاطمه حاجتی بردمیلی ¹ , زیبا اسماعیلی ²

1 - دانش آموخته‌ کارشناسی ارشد گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران. (نویسندۀ مسئول)
2 - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت دبیر شهید مطهری، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/12/27 تاریخ پذیرش : 1400/04/29 تاریخ انتشار : 1401/03/01

کلید واژه: نظامی گنجوی, لوسین گلدمن, کلید واژه‌ها: نقد ساختگرای تکوینی, حکایات مخزن‌الاسرار,

چکیده مقاله :

چکیده لوسین گلدمن هر اثر ادبی را به عنوان یک ساختار معنادار معرّفی می کند که تحت تأثیر مسائل اقتصادی- اجتماعی زمان خود خلق می‌شود. خالق راستین اثر نه یک فرد، بلکه نمایندۀ طبقه ای اجتماعی است که فرد آفریننده جزءِ خلّاق آن طبقه است. مخزن الاسرار نظامی دارای سه بخش مجزا است که هر کدام دارای ساختاری معنادار است. این پژوهش با روش کتابخانه ای و با رویکردی توصیفی - تحلیلی موضع گیری نظامی در مورد مسائل جاری عصرش را بررسی می کند، برای این منظور ابتدا مفاهیم بنیادی نقد تکوینی لوسین گلدمن شرح داده می شود؛ سپس حکایاتی که قابلیّت بررسی از نگاه این نوع نقد را دارند انتخاب و در فرآیندی دو مرحله ای، دریافت و تشریح می شوند؛ یعنی پس از فهم ساختار درونی هر حکایت، کلیّت اثر با بسترهای فراگیر اجتماعی زمان نگارشِ اثر پیوند می یابد و با استناد به منابع تاریخی توجیه جامعه شناسانه می شوند. نتایج بررسی ها نشان داد که بینش عرفانی- اعتراضی طبقۀ اجتماعی نظامی، از ساختارهای بنیادین واقعیّت اجتماعیِ عصرش منبعث گشته و آشفتگی های حاصل از حکومت ملوک الطوایفی ایران در زمان سلجوقیان (بی عدالتی، ظلم و ستم، قتل و غارت و جهت دادن سیاسی به دین و...) چون هاله ای روح حکایات مخزن الاسرار را در برگرفته است.

چکیده انگلیسی:

Abstract         Lucien Goldmann introduces every literary work as a meaningful structure which is under the impact of its socio-economic problems in its own time. The true creator of a work is not an individual but the representative of the social group which the creator is one of its creative member. The Makhzanol Asrar has three distinct parts, each of which has meaningful structure. This research studies the current problems of its time with library method and descriptive-analytic approach about Nezami's military stance on the contemporary problems.To attain this aim, we initially explain the fundamental implications of incipient criticism of Lucien Goldmann, later on the stories which are investigable are selected and in two-level process they are explained; that's, having grasped the internal structure of each story, the generality of the work together with the comprehensive foundations of the time of composing are connected with each other and adducing to the historical resources the results of the studies showed that the view point of mystic-protesting of social groups of military was deviated from the fundamental social reality of its time and chaotic situation from the feudalism in Iran in the era of the Saljuques ( injustice, cruelty, massacre , plunder and leading the policy toward religion ) has encompassed the soul of the stories of  the Makhzanol Asrar like a halo.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و مآخذ

الف: کتابنامه

1- پارسانسب، محمّد، (1387)، جامعه­شناسی ادبیات از آغاز تا سال1357، تهران: سمت، چاپ اوّل. 

2 -  ثروت، منصور، (1370)، گنجینه حکمت در آثار نظامی، تهران: امیرکبیر.

3 - راوندی، مرتضی، (1374)، تاریخ اجتماعی ایران، جلد هشتم، تهران: نگاه، بخش اوّل.

4 - __________، (1347)، تاریخ اجتماعی ایران، جلد دوم، تهران: امیر کبیر.

5 - زرّین کوب، عبدالحسین، (1372)، پیرگنجه در جستجوی نا کجاآباد، تهران: سخن.

6 - صفا، ذبیح الله، (1369)، تاریخ ادبیّات ایران، جلد دوم، تهران: فردوس، چاپ چهارم.

7 - گلدمن، لوسین، (1369)، نقد ساختگرای تکوینی، ترجمة محمّدتقی قیاسی، تهران: بزرگمهر، چاپ اوّل.

8 -_________ ، (1381)، جامعه فرهنگ ادبیّات، ترجمة محمّدجعفر پوینده، تهران: چشمه، چاپ سوم.

9- _________، (1377)، درآمدی بر جامعة شناسی ادبیّات، گزیده و ترجمه محمّدجعفر پوینده، تهران: نقش جهان.

10- مبارز، ع، قلی_­­زاده، م.آ ، سلطانف، م، (1360)، زندگی‌نامه و اندیشۀ نظامی، ترجمه ح صدیق، تهران: توس

11 - نظامی گنجه­­ای، الیاس بن یوسف، (1313)، مخزن الاسرار، تصحیح و تحشیه وحید دستگردی، تهران: ارمغان.

 

ب- مقالات

12- خاتمی، احمد، مرتضی، هادیان، (1394)، «داد در اندیشه سیاسی- اجتماعی حکیم نظامی گنجه ای»، مجلۀ مطالعات انتقادی ادبیات، سال دوم، صص: 68-54.

13- رضی، داوود، عمرانی دهکهان، سجاد، دارای زاده، علی، (1392)، «رویکرد جامعه شناختی به نقد ادبی(با تأکید بر ساختگرایی تکوینی لوسین گلدمن)»، هفتمین همایش پژوهش‌های زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه هرمزگان، صص: 933-941.

14- شیری، قهرمان، (1388)، «ابهام گویی‌های سیاسی در منظومه‌های نظامی»، مجلۀ مطالعات و تحقیقات ادبی، شمارۀ 14، صص: 134-95.

15- شریف نسب، مریم، جهاندیده، رعنا، (1398)، «بایدها و نبایدهای اخلاق فردی و اجتماعی با رویکرد تاریخ اجتماعی»، کهن نامۀ ادب پارسی، شمارۀ اول، صص: 31-1.

16- طغیانی، اسحاق، نجفی، زهره، (1393)، «کارکردهای زبانی در مخزن‌الاسرار نظامی»، نشریّۀ ادب و زبان، شمارة 36، صص: 332-308.