بارزترین مصادیق حقیقت محمدیه و بازتاب پاره ای اوصاف آن در متون نظم و نثر عرفانی

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

سکینه طالب زاده ¹ , زرین تاج واردی ² , الهام خلیلی جهرمی ³

1 - دانشجوی دکترای گروه زبان و ادبیّات عرفانی، دانشگاه شیراز، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، شیراز، ایران.
2 - گروه زبان و ادبیّات عرفانی، دانشگاه شیراز، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، شیراز، ایران.
3 - گروه زبان و ادبیّات عرفانی، دانشگاه شیراز، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، شیراز، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/08/14 تاریخ پذیرش : 1402/10/26 تاریخ انتشار : 1402/11/01

کلید واژه: متون عرفانی, مصادیق, نظم و نثر, حقیقت محمّدیّه, اوصاف حقیقت محمّدیّه,

چکیده مقاله :

حقیقت محمّدیّه یکی از پیچیده‌ترین مضامین و آموزه‌های عرفانی اسلامی است که با تعابیر و مصادیقی متفاوت در متون عرفانی، فلسفی و ادبی بدان اشاره شده است. از این حقیقت با مصادیقی چون نور، عقل، کلمه، پیامبر خاتم(ص) و انسان کامل یاد شده است. اوصاف و ویژگی-های حقیقت محمّدیّه در متون نظم و نثر عرفانی بازتاب فراوان داشته است و هر شاعر یا نویسنده براساس مشرب فکری و اعتقادی خویش به بیان این اوصاف و ویژگی‌ها پرداخته است. در این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی و ابزار کتابخانه ای به بیان مصادیق و بارزترین اوصاف و ویژگی‌های حقیقت محمّدیّه در متون عرفانی– فلسفی نظم و نثر پرداخته‌ایم. یافته‌های این جستار نشان می‌دهد صفاتی چون جامع جمیع مراتب وجودی، مخلوق به صورت حق، اوّل به قصد و آخر به ایجاد و شالودۀ هستی از مهمّ‌ترین بن مایه‌های مربوط به حقیقت محمّدیّه در متون عرفانی نظم و نثر است. این حقیقت همان نور محمّدی است که علّت ایجاد عالم و در عین حال سبب بقای آن است.

منابع و مأخذ:

1- قرآن کریم، ترجمۀ ابوالفضل بهرام پور، قم: آوای قرآن. 2- کتاب مقدّس (انجیل). 3- کتاب مقدّس (تورات). 4- اترک، حسین، (1389)، «مقایسة لوگوس مسیحی و حقیقت محمّدی»، مجلّة الهیّات تطبیقی، سال اوّل، شماره 2، صصس: 68-65. 5- جیلی، عبدالکریم، (1392)، انسان کامل در معرفت اواخر و اوائل، ترجمۀ سیّد علی حسینی آملی، چاپ اوّل، قم: آیت اشراق. 6- جعفری، محمّدتقی، (1388)، آفرینش و انسان، چاپ دوم، تهران: مؤسّسة تدوین و نشر آثار علّامه جعفری. 7- توران، امداد، (1388)، حقیقت محمّدیّه و افراد انسان از ازل تا ابد در مکتب ابن عربی، چاپ اوّل، قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر. 8- خدایار، خداداد، (۱۳۸۶)، «سیری بر نظریّه عرفانی نور یا حقیقت محمّدیّه»، اندیشه های اسلامی، سال اوّل، پاییز و زمستان. 9- راز شیرازی، آقا میرزا بابا، (1352)، طباشیرالحکمه، چاپ اوّل، شیراز: خانقاه احمدی شیراز. 10- رزمجو، حسین، (1375)، انسان آرمانی و کامل در ادبیّات حماسی و عرفانی فارسی، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر. 11- رحیمیان، سعید، (1383)، آفرینش از منظر عرفان، چاپ اوّل، قم: بوستان کتاب. 12- سهروردی، شیخ شهاب‌الدّین یحیی، (2535)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و تحشیه سیّد حسین نصر و هنری کربن، چاپ دوم، تهران: نشر مطالعات و تحقیقات فرهنگی. 13- شیمل، آنه ماری، (1385)، محمّد رسول خدا، ترجمۀ حسن لاهوتی، چاپ سوم، تهران: علمی و فرهنگی. 14- عبدالمجید، (731ق)، «شرح آواز پر جبرئیل»، تصحیح مسعود قاسمی، چاپ سوم، نشریّۀ معارف، سال 1366، شمارة 1. 15- عراقی، فخرالدّین، (1390)، لمعات، مقدّمه و تصحیح محمّد خواجوی، چاپ چهارم، تهران: مولی. 16- عطّار نیشابوری، فریدالدّین محمّد، (1388)، مصیبت نامه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا شفیعی کدکنی، چاپ پنجم، تهران: سخن. 17- ___________، (1389)، منطق‌الطّیر، به اهتمام سیّد صادق گوهرین، چاپ بیست و ششم، تهران: علمی و فرهنگی. 18- علوی‌فر، مهدیه، (1390)، حقیقت محمّدیّه در اندیشه‌های فلسفی – عرفانی ملاصدرا، چاپ اوّل، تهران: زینا. 19- کاکائی، قاسم، (1381)، وحدت وجود به‌روایت ابن عربی‌و مایستر اکهارت، چاپ اوّل، تهران: هرمس. 20- کاکوئی، کوکب اعظم، (1378)، نخستین تجلّی، چاپ اوّل، تهران: نخل دانش. 21- لاهیجی، شمس‌الدّین محمّد، (1395)، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، چاپ دوازدهم، تهران: زوّار. 22- محمدیان، عبّاس، (1386)، سیمای انسان در مثنوی مولوی، چاپ اوّل، سبزوار، دانشگاه تربیت معلّم سبزوار. 23- مخزن موسوی، سیّد ابوالحسن، (1394)، انسان کامل در متون عرفانی اسلامی، چاپ اوّل، قم: دانشگاه اهل بیت(ع). 24- مدکور، ابراهیم، (1388)، نمادگرایی در اندیشۀ ابن عربی، ترجمۀ داوود وفایی، چاپ اوّل، تهران: مرکز. 25- مولوی، جلال‌الدّین محمّد، (1382)، مثنوی معنوی، شرح کریم زمانی، دورة شش جلدی، چاپ ششم، تهران: اطّلاعات. 26- نسفی، عزیزالدّین، (1962م)، الانسان الکامل، چاپ دوازدهم، تهران: زبان و فرهنگ ایران. 27- نجم رازی، عبدالله بن محمّد، (1352)، مرصاد العباد من المبدأ الی المعاد، به اهتمام محمّدامین ریاحی، چاپ اوّل، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. 28- نصری، عبدالله، (1371)، سیمای انسان کامل از دیدگاه مکاتب، چاپ سوم، تهران: دانشگاه علاّمه طباطبایی. 29- نیکلسون، رینولد، (1358)، تصوّف اسلامی و رابطۀ انسان و خدا، ترجمۀ محمّدرضا شفیعی کدکنی، چاپ اوّل، تهران: توس. 30- همدانی، عین‌القضّات، (1373)، تمهیدات، تصحیح و تحشیه عفیف عسیران، چاپ دوم، تهران: منوچهری.