بررسی جامعه‌شناختی تأثیر شاخص‌های مصرفگرایی اخلاقی بر کیفیت روابط اجتماعی شهروندان اردبیل
محورهای موضوعی : مسائل اجتماعی ایرانرضا قاسمیان‌قوجه‌بگلو 1 , صمد عابدینی 2 * , ربابه پورجبلی 3
1 - گروه جامعه‌شناسی، واحد خلخال، دانشگاه آزاداسلامی، خلخال، ایران.
2 - گروه جامعه‌شناسی، واحد خلخال، دانشگاه آزاداسلامی، خلخال، ایران.
3 - گروه جامعه‌شناسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاداسلامی، زنجان، ایران.
کلید واژه: مصرفگرایی اخلاقی, جامعه‌شناختی, اردبیل, اجتماعی.,
چکیده مقاله :
انسان‌ها همواره برای تداوم زندگی ناگزیر از مصرف کالا و خدمات‌اند. این امر می‌تواند در قالب مصرفگرایی اخلاقی تحقق یابد؛ به‌گونه‌ای که تولید، فراوری و عرضۀ کالاها و خدمات با کمترین آسیب به نیروی انسانی، حیوانات و محیط‌زیست همراه باشد. پژوهش حاضر باهدف شناسایی و بررسی جامعه‌شناختی شاخص‌های مصرف اخلاقی در میان شهروندان شهر اردبیل انجام گرفته است. و با بهره‌گیری از نظریه‌های «مصرف نمایشی»؛ وبلن و «مصرف توده»؛ آدرنو و هورکهایمر، داده‌ها ازطریق روش گراندد تئوری و تکنیک مصاحبۀ نیمه‌ساختاریافته گردآوری شدند. جامعۀ آماری شامل شهروندان اردبیل و نمونه‌کاوی مردان و زنان سه دهک اجتماعی (طبقه‌بندی‌شده توسط دولت جمهوری‌اسلامی ایران)، بود که با روش نمونه‌گیری نظری انتخاب شدند. پس‌از انجام 90مصاحبه و رسیدن به اشباع‌نظری، فرایند نمونه‌گیری متوقف شد. یافته‌ها نشان‌دادکه مصرفگرایی اخلاقی در قالب 2مقولۀ اصلی «مصرف مسئولانه» و «مصرف غیرمسئولانه»، تبیین می‌شود. همچنین، 4دسته عامل شامل عوامل فردی (مصرف مسئولانه و غیرمسئولانه)، اجتماعی و فرهنگی (آموزش، تحصیلات و ساختارها)، روانی و انگیزشی (تقلید، نیاز و لذت خرید) و اقتصادی (مدیریت سرمایه)، به‌عنوان مهمترین مؤلفه‌های مؤثر بر الگوهای مصرفگرایی اخلاقی شناسایی شدند.
Humans are inevitably reliant on the consumption of goods and services for the continuity of life. This consumption can manifest as ethical consumerism, whereby the production, processing, and provision of goods and services occur with minimal harm to humans, animals, and the environment. The present study aims to identify and analyze the sociological indicators of ethical consumption among the citizens of Ardabil. Drawing on the theories of “conspicuous consumption” (Veblen) and “mass consumption” (Adorno & Horkheimer), data were collected using grounded theory methodology and semi-structured interviews. The statistical population comprised Ardabil citizens, and purposive sampling was conducted across three social deciles (as classified by the Iranian government). Data collection continued until theoretical saturation was achieved, resulting in a total of 90 interviews. Findings indicate that ethical consumerism can be conceptualized through two main categories: “responsible consumption” and “irresponsible consumption.” Additionally, four clusters of factors—individual (responsible and irresponsible consumption), socio-cultural (education, literacy, and social structures), psychological-motivational (imitation, need, and shopping pleasure), and economic (capital management)—were identified as the primary determinants influencing patterns of ethical consumerism.
آریان‌مقدم، رضا. (1399). مسئولیت اخلاقی. چاپ‌اول، کرج: انتشارات اندیشۀ آذرگان.
باشی، معصومه. سیف‌اللهی، سیف‌الله. (1400). تبیین جامعه‌شناختی فرایند شکل‌گیری گروه‌های مرجع نوین و تأثیر آن‌ها بر شکل‌گیری اخلاق شهروندی در ایران در سه دهۀ اخیر. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهش‌های جامعه‌شناختی، دورۀ 15، شمارۀ 2، 95-69.
باشی، معصومه. سیف‌اللهی، سیف‌الله. پیراهری، نیر. (1400). تحلیل جامعه‌شناختی تأثیر گروه‌های مرجع نوین بر فرایند شکل‌گیری اخلاق شهروندی در ایران در سه دهۀ اخیر (موردمطالعه: دانشجویان دانشگاه آزاداسلامی واحدهای تهران‌مرکزی و علوم‌و‌تحقیقات 1399). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات توسعۀ اجتماعی ایران، دورۀ 13، شمارۀ 50، 236-215.
باومان، زیگمونت. (1401). آیا اصول اخلاقی در نیای مصرف‌کننده شانسی دارد؟. ترجمۀ: علی رحیمی و میترا نقی‌پورقزلجه، ویراستار: فاطمه بابایی، چاپ‌اول، تهران: انتشارات فوژان کتاب.
باومان، زیگمونت. (1401الف). زندگی مصرف‌گرایانه. ترجمۀ: سعید نصیری، ویراستار: مریم ترکمیان، چاپ‌اول، تهران: انتشارات صاد.
بنیارد، فیلیپ. فلناگن، کارا. (1400). ملاحظات اخلاقی در روان‌شناسی. ترجمۀ: محمد کیاسالار و حمیدرضا نمازی، ویراستار: بهزاد صادقیان‌فرد، چاپ‌اول، تهران: انتشارات کتاب ارجمند.
حسینی، فریبا. حقیقتیان، منصور. هاشمیان‌فر، سیدعلی. (1403). تبیین جامعه‌شناختی تأثیر فرهنگ مصرفگرایی بر رفتار مخرب زیست‌محیطی (موردمطالعه: جوانان شهر تهران). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-علوم‌اجتماعی دانشگاه فردوسی‌مشهد، دورۀ 21، شمارۀ 1؛ (پیاپی 47)، 142-109.
حیدری‌ساربان، وکیل. (1398). مطالعه و تحلیل عوامل اجتماعی مؤثر در بهبود رفتارهای معطوف به حفظ محیط‌زیست مناطق روستایی، مطالعۀ موردی: شهرستان اردبیل. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-جامعه‌شناسی کاربردی، دورۀ 30، شمارۀ 2؛ (پیاپی 7454)، 64-47.
خدادوست، فرشید. عزیزخانی، اقباله. فتحی، سروش. (1403). واکاوی سبک زندگی مصرفی جوانان در استان اردبیل برحسب تجربۀ آن‌ها از ارتباطات رسانه‌ای. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، دورۀ 23، شمارۀ 63، 32-13.
رضوی، لطیف. (1399). مصرفگرایی و آثار آن بر بنگاه‌های اقتصادی (رویکرد روان‌شناسی و حمایتگری دولت). چاپ‌اول، تهران: انتشارات آموزش برتر.
شاکری، زهره. (1404). مصرف نمایشی. چاپ‌اول، تهران: انتشارات ارشدان.
قاسمیان‌قوجه‌بگلو، رضا. عابدینی، صمد. پورجبلی، ربابه. (1402). رابطۀ مصرفگرایی اخلاقی با توسعۀ پایدار زیستی. دهمین کنفرانس بین‌المللی دانش و فناوری علوم‌تربیتی مطالعات اجتماعی و روان‌شناسی ایران، تهران-ایران، 9-1.
مایلز، استیون. (1401). مصرفگرایی، شیوه‌ای از زندگی. ترجمۀ: فردین علیخواه، ویراستار: محمدعلی مدنی، چاپ‌اول، تهران: انتشارات اندیشۀ احسان.
محمدی، چنور. نظم‌فر، حسین. (1395). بررسی وضعیت شاخص‌های کیفیت زندگی از نظر شهروندان (مطالعه‌موردی: منطقۀ دو شهر اردبیل). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-جغرافیا و مطالعات محیطی، دورۀ 5، شمارۀ 20، 20-7.
مقرب‌الیله‌سر، فاطمه. عابدینی، صمد. پورجبلی، ربابه. (1403). نوع رفتار مصرف انرژی شهروندان اردبیل و عوامل مؤثر بر آن: رویکردی مبتنی‌بر نظریه‌سازی زمینه‌ای. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مدیریت پویا و تحلیل کسب و کار، دورۀ 3، شمارۀ 5، 177-160.
هاشم‌زاده، سیدعلی‌اصغر. (1397). اثرات مصرفگرایی بر هویت اخلاقی فردی باتکیه‌بر سبک زندگی ایرانیان. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات اخلاق‌کاربردی، دورۀ 14، شمارۀ 32؛ (پیاپی 54)، 166-147.
هافمن، استفان. اکبر، پیام. (1404). رفتار مصرف‌کنندۀ پیشرفته. ترجمۀ: سحر ملازینلی، ویراستار: احمد یوسف‌پور، چاپ‌اول، تهران: انتشارات علمدار انقلاب.
Anzai, Saori. Ohsugi, Hironori. Shiba, Yoshitaka. (2024). Factors Associated With Social Participation Among Community-Dwelling Frail Older Adults In Japan: A Cross-Sectional Study. Journal Of BMC Geriatrics, 24(235): 1-9.
Javalgi, Rajshekhar G. Russel, La Toya M. (2018). International Marketing Ethics: A Literature Review and Research Agenda. Journal Of Business Ethics, 148(4): 703-720.
Kutaula, Smirti. Gillani, Alvina. Gregory-Smith, Diana. Bartikowski, Boris. (2024). Ethical Consumerism In Emerging Markets: Opportunities And Challenges. Journal Of Business Ethics, 191, 651–673.
Paliwoda, Beata. Matuszak-Flejszman, Alina. Ankiel, Magdalena. Jasiulewicz-Kaczmarek, Małgorzata. (2025). The Impact Of Environmental Indicators On Consumer Decision-Making In The Purchasing Of Lifestyle Essentials: A Quantitative Analysis. Journal Of Sustainability, 17(1444): 1-26.
Ruo-Fei, Shi. Zeng, Jing-Yun. Jin, Chang-Hyun. (2022). The Role Of Consumer’ Social Capital On Ethical Consumption And Consumer Happiness. Journal Of SAGE Open, 12(2): 1-15.