بررسی تأثیر ترجیحات حسی در ارتقای حس‌تعلق‌به‌مکان و تعاملات اجتماعی کاربران (مورد پژوهی: مجتمع‌های تجاری تبریز)
محورهای موضوعی : مسائل اجتماعی ایران
نادیا خندانی
1
,
حبیب شاه‌حسینی
2
,
محمدرضا پاکدل‌فرد
3
*
,
حسن ستاری‌ساربانقلی
4
1 - گروه معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.
2 - گروه معماری و شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.
3 - گروه معماری و شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.
4 - گروه معماری و شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.
کلید واژه: مجتمع تجاری, تعامل اجتماعی, فرهنگی, تبریز, ترجیحات حسی, حس‌مکان, حس‌تعلق.,
چکیده مقاله :
مجتمع‌های تجاری به‌عنوان یکی‌از مهمترین فضاهای عمومی شهری، بستری برای توسعۀ اقتصادی، تقویت تعاملات اجتماعی و همگرایی فرهنگی فراهم می‌سازند. پژوهش حاضر با رویکرد ترکیبی انجام گرفته است. در بخش کیفی، به شناسایی مؤلفه‌های اصلی پرداخته و در بخش کمی، با توزیع 380پرسش‌نامه در مجتمع‌های تجاری شهر تبریز، روابط میان متغیرها بااستفاده‌از مدل معادلات ساختاری (SEM)، در نرم‌افزار AMOS تحلیل شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد در میان ابعاد ترجیحات حسی، بُعد بینایی با شاخص‌های خوانایی، پیچیدگی، انسجام و رمزآلودگی و بُعد لامسه با شاخص‌های عملکردی و ابزاری بیشترین تأثیر را بر تجربۀ کاربران داشته‌اند، درحالی‌که بُعد چشایی با شاخص کیفیت کمترین تأثیر را برجای گذاشته است. همچنین در ابعاد حس‌مکان، بُعد رفتاری با شاخص‌های امنیت، سرزندگی و انعطاف‌پذیری بیشترین و بُعد کالبدی با شاخص‌های سبک، پایداری، محصوریت و دعوت‌کنندگی کمترین نقش را ایفاء کرده‌اند. براین‌اساس، نتایج تحقیق می‌تواند راهنمایی مؤثر برای طراحان و برنامه‌ریزان شهری درجهت ارتقای حس‌تعلق‌به‌مکان و افزایش تعاملات اجتماعی و فرهنگی در فضاهای عمومی باشد؛ امری که به بهبود کیفیت محیط، افزایش حضور شهروندان و درنهایت موفقیت مجتمع‌های تجاری می‌انجامد.
Commercial complexes, as one of the most important urban public spaces, provide a platform for economic development, social interaction, and cultural cohesion. The present study adopts a mixed-methods approach. In the qualitative phase, the main components were identified, and in the quantitative phase, 380 questionnaires were distributed among commercial complexes in Tabriz. The relationships between variables were analyzed using Structural Equation Modeling (SEM) in AMOS software. The findings indicate that among the dimensions of sensory preferences, the visual dimension—with indicators of legibility, complexity, coherence, and mystery—and the tactile dimension—with functional and instrumental indicators—have the greatest impact on user experience, whereas the gustatory dimension—with the quality indicator—has the least effect. Regarding dimensions of place attachment, the behavioral dimension—with indicators of security, liveliness, and flexibility—plays the most significant role, while the physical dimension—with indicators of style, stability, enclosure, and invitation—plays the least. Accordingly, the results of this study can provide effective guidance for designers and urban planners to enhance place attachment and promote social and cultural interactions in public spaces, thereby improving environmental quality, increasing citizen engagement, and ultimately contributing to the success of commercial complexes.
اجلی، زهرا. ترابی. زهره. ثبوتی، هومن. (1401). واکاوی تأثیر حس‌تعلق‌به‌مکان در مدارس استثنایی. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-کودکان استثنایی, دورۀ 22، شمارۀ 4، 116-103.
البرزی، فریبا. پروینیان، شایسته. (1398). ظهور «معنا» در مکان، باتأکیدبر معماری «پدیدارشناسانه»، مورد مطالعاتی: فضای شهری سبزه‌میدان قزوین. دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی-معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، دورۀ 12، شمارۀ 28، 19-1.
پهلوان‌پور، رسول. سهیلی، جمال‌الدین. خاک‌زند، مهدی. (1398). بررسی تأثیر مؤلفه‌های ادراک حسی متأثر از آیات الهی بر افزایش میزان رضایت‌مندی از مساجد محله‌ای (نمونه‌موردی: مقایسۀ مساجد جوادالائمه و هفت‌درب قزوین). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-نقش‌جهان، دورۀ 9، شمارۀ 3، 232-217.
چرخکار، شقایق. بیگ‌زاده‌شهرکی، حمیدرضا. امیدواری، سمیه. (1401). تأثیر عرصه‌های زندگی خصوصی بر حس‌تعلق‌به‌مکان در طراحی سکونت‌گاه‌های دانشجویی، موردمطالعاتی: خوابگاه‌های دانشگاه یزد. دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی-معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، دورۀ 15، شمارۀ 41، 70-53.
حق‌پرست، فرزین. آصفی، مازیار. ابی‌زاده، الناز. (1398). تأثیر مؤلفه‌های هویت‌مکان بر حس‌تعلق‌به‌مکان؛ مطالعه بازار تاریخی تبریز. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-تحقیقات جغرافیایی, دورۀ 34، شمارۀ 3، 312-302.
خندان، پریا. رضایی، حسین. (1399). بررسی و تحلیل چگونگی تطابق عوامل کالبدی با ابعاد ادراکی-شناختی حس‌مکان از منظر فرهنگی-اجتماعی، مورد مطالعاتی: فضاهای عمومی شهر کرمانشاه. دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی-معماری و شهرسازی آرمان‌شهر, دورۀ 13، شمارۀ 33، 105-91.
خندانی، نادیا. شاه‌حسینی، حبیب. پاکدل‌فرد، محمدرضا. ستاری‌ساربانقلی، حسن. (1402). ارزیابی حواس پنج‌گانۀ مؤثر بر حس‌تعلق‌به‌مکان کاربران در فضاهای تجاری (نمونه‌موردی: مجتمع‌های تجاری شهر تبریز-ایران). دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی-اندیشۀ معماری، دورۀ 7، شمارۀ 14، 211-192.
دبدبه، محمد. شاه‌حسینی، حبیب. صدیق، مرتضی. نشاسته‌سازان‌اصفهان، عطیه. (1404). تبیین ادراک‌اجتماعی بر بازنمایی «روح‌مکان-حس‌مکان»؛ از منظر معناشناسی در فضاهای فرهنگی هویت‌مند. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-تغییرات اجتماعی-فرهنگی، دورۀ 22، شمارۀ 1؛ (پیاپی 85)، 65-52.
دهقان، نرگس. (1401). تحلیل سطح حس‌تعلق‌به‌مکان‌های تفریحی به‌واسطۀ تبیین معنای مکان (نمونه‌موردی: دهکدۀ تفریحی زاینده‌رود). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-جغرافیا و آمایش‌شهری منطقه‌ای، دورۀ 12، شمارۀ 44، 122-91.
سرمدی، صدف. شاهچراغی، آزاده. کریمی‌فرد، لیلا. (1399). فرایند ادراک منظر برپایۀ ادراکات حسی و عقلی. نشریۀ علمی‌پژوهشی-باغ‌نظر، دورۀ 17، شمارۀ 88، 38-27.
شاه‌حسینی, حبیب. خندانی، نادیا. کوره‌پزحسنعلی‌زاد، رعنا. (1401). ارزیابی سیستماتیک مقالات معماری مجلات علمی-پژوهشی ایران و انتشارات (Elsevier (Q1. نشریۀ علمی‌پژوهشی-باغ‌نظر، دورۀ 19، شمارۀ 115، 20-5.
صمدی، مجمود. نورایی، محمود. مظفری، محمدمهدی. حاجی‌کریمی، بابک. (1399). تأثیر عوامل مؤثر بر رفتار خریداران در مراکز خرید بهینۀ ایران باتوجه‌به اصول مدیریت‌شهری. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-تحقیقات کاربردی علوم‌جغرافیایی, دورۀ 20، شمارۀ 59، 228-213.
طاهرطلوع‌دل، محمدصادق. مهدی‌نژاد، جمال‌الدین. سادات، سیده‌اشرف. (1399). تأثیر مؤلفه‌های معنایی, رفتاری و کالبدی حس‌مکان در رضایت‌مندی سکونتی. دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی-معماری و شهرسازی پایدار، دورۀ 8، شمارۀ 1، 182-165.
کمائی، سپیده. کابلی، احمدرضا. (1403). ارزیابی معماری ایرانی و تعاملات اجتماعی در فضاهای فرهنگی. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-اندیشه‌های نُو در علوم‌جغرافیایی, دورۀ 2، شمارۀ 3، 62-47.
مبارکی، امید. اسمعیل‌پور، مرضیه. یاوری، زیبا. (1399). بهبود توزیع فضا-مکانی فروشگاه‌های زنجیره‌ای در شهر تبریز. دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی-آمایش سرزمین، دورۀ 12، شمارۀ 1، 75-35.
هوشمندپور، یوسف. دهباشی‌شریف, مزین, نصیرسلامی، سیدمحمدرضا عدالتخواه, محمد. (1399). تبیین چهارچوب مفهومی چگونگی شکل‌گیری تعامل اجتماعی در بازارهای سنتی شمال غرب ایران. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دورۀ 12، شمارۀ 48، 209-192.
Hadizadeh, Alireza. Nourtaghani, Abdolmajid. (2022). Sense Of Place In The Process Of Changing The Configuration And Activity Of Rural Housing Types. Journal Of Asian Architecture And Building Engineering, 21(4): 1-14.
Han, Tianqi. Tang, Lina. Liu, Jiang. Jiang Siyu. Yan, Jinshan. (2025). The Influence Of Multi-Sensory Perception On Public Activity In Urban Street Spaces: An Empirical Study Grounded In Landsenses Ecology. Journal Of Land, 14(1): 1-18.
Matlovičová, Kvetoslava. (2024). The Triadic Nexus: Understanding The Interplay And Semantic Boundaries Between Place Identity, Place Image, And Place Reputation. FOLIA GEOGRAPHICA International Scientific Journal, 66(1): 69-100.
Shahhoseini, Habib. Kamal M.S., Mustafa. Maulan, Suhardi. Mousavi Samimi, Paniz. (2023). The Relationship Between Sensory Stimuli Integration And Visual Preferences In Small Urban Parks. International Journal Of Architectural Engineering & Urban Planning, 33(1): 1-12.
Zeng, Yijun. Deal, Brian. (2023). What Role Do Urban Parks Play In Forming A Sense Of Place? Lessons For Geodesign Using Social Media. Journal Of Land, 12(11): 1-24.