موضوعات و قواعد فقهی در تبلیغات بازرگانی تلویزیونی

محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق

مهدی یوسف ¹

1 - دکترای فقه و حقوق اسلامی، پژوهشگر صدا وسیما.

تاریخ دریافت : 1398/09/03 تاریخ پذیرش : 1398/01/08 تاریخ انتشار : 1398/04/01

کلید واژه: تبلیغات تلویزیونی, قواعد فقهی, تبلیغات بازرگانی, آگهی‌های‌ بازرگانی,

چکیده مقاله :

میزان رعایت قواعد و موضوعات فقهی در تبلیغات بازرگانی موضوع مهمی است که می‌تواند به تشخیص تبلیغات سالم از منظر فقهی کمک کند. آنچه در سایر پژوهش‌ها مورد توجه قرار گرفته است، میزان رعایت قوانین و مقررات و دستورالعمل‌ها در تبلیغات بازگانی از منظر مسئولیت مدنی و حقوقی بوده است. اما در این پژوهش با روش تحلیل محتوا روند پنج ساله میزان رعایت متغیرهای فقهی در تبلیغات بازرگانی شبکه یک سیما از سال 1394 تا 1398 مورد بررسی قرار گرفت. نتیجه پژوهش تائید نظریه مسئولیت اجتماعی بود، به این مفهوم که رسانه ملی در پخش آگهی‌های بازرگانی قواعد و هنجارها را رعایت کرده است. در 5/85 درصد آگهی‌های مورد برسی هیچ یک از متغیرهای فقهی مشاهده نشد، ولی در 5/14 درصد آگهی‌ها یکی از متغیرهای نجش، تدلیس، غش، مشتبه نمودن، تغریر یا نفی سبیل مشاهده شد. نکته قابل توجه در این روندپژوهی، رشد صعودی برخی متغیرهاست که نشان از کاهش توجه و یا افزایش آگهی‌های ناسالم از منظر فقهی دارد. به عنوان نمونه متغیرهای نجش، تدلیس و غش به صورت عمده در طول پنج سال مورد بررسی در آگهی‌ها دو تا سه برابر رشد کرده‌اند و اگر تمهیدات و نظارت لازم در این زمینه اتخاذ نشود، این موضوع می‌تواند باعث رشد و گسترش تبلیغات ناسالم از منظر فقهی شود.

چکیده انگلیسی:

The level of compliance with jurisprudential rules and issues in commercial advertising is an important issue that can help identify healthy jurisprudential advertising. However, in this research method, the five-year trend of content observance of jurisprudential variables in commercial advertisements of One Sima network from 1394 to 1398 has been studied by content analysis method. Is. According to this study, none of the jurisprudential variables were observed in 85.5% of the studied advertisements, but in 14.5% of the advertisements, one of the variables of impurity, cheating, fainting, suspicion, change, and Yanfi mustache was observed. A noteworthy point in this research process is the upward growth of some variables, which indicates a decrease in attention or an increase in unhealthy advertisements from a jurisprudential point of view. For example, the variables Najash, Tadlis, and Ghash have grown by two to three times over the course of five years, and if the necessary arrangements are not made, this could lead to the growth and spread of unhealthy propaganda from a jurisprudential point of view.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم

 

1. ابن رشد، محمد بن احمد (1992). بدایه المجتهد. لبنان: داراحیاء التراث العربى، ج2.


2. ابن منظور، محمد بن مکرم (1405ق). لسان العرب. بیروت: موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت(ع).


3. امیرحسینی، امین؛ برزویی، محمدرضا (1395). عوامل رافع مسئولیت مدنی رسانه‌های جمعی در نظام حقوقی ایران. مطالعاتفرهنگ - ارتباطات، سال 17، شماره68، ص 51-29.


4. انصاری، مرتضی (1394ق). مکاسب. تعلیقات محمد کلانتر. قم: دارالکتاب.


5. بدیعی، نعیم (1375). تجزیه و تحلیل محتوای نحوه مطالبه ضریب قابلیت اعتماد. تحقیق در علوم انسانی، شماره 1.


6. بروجردی، مهدخت؛ ایرانی‌پور، الهه (1390). میزان انطباق تبلیغات بازرگانی شبکه اول سیما با دستورالعمل تبلیغاتی سازمان صدا و سیما. علوم اجتماعی، شماره 54 ، ص 245 -275.


7. پورجوهری، کامران (1389). مسئولیت مدنی ناشی از پخش برنامه‌های رادیو وتلویزیون. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).


8. جـاودان اصل، بهرام‌ (1381‌). بررسی‌ اصول و معیارهای تبلیغات تجاری در رادیو و تلویزیون‌.‌ پژوهش و سـنجش(ویـژه تبلیغات بازرگانی و رسانه)، سال9، شماره2.


9. حسنی، حسن (1372). تعاون در اثم و عدوان. نامه علوم اجتماعی، شماره سوم.


10. حسینی شیرازی، سید محمد (بی‌تا). ایصال الطالب إلی المکاسب. تهران: منشورات اعلمی، ج2.


11. حسینی مراغی، عبدالفتاح (1417ق). العناوین الفقهیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.


12. خویی، ابوالقاسم (1410ق). منهاج الصالحین. قم: مدینه العلم، ج1.


13. شهیدی، مهدی (1387). شروط ضمن عقد. تهران: انتشارات مجد.


14. صحرانورد، ابوذر (1392). مسئولیت مدنی رسانه‌ها در حقوق موضوعه ایران. تهران: نشر دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها.


15. صفایی، حسین (1396). قواعد عمومی قراردادها. تهران: نشر میزان، ج۲.


16. طباطبایى، محمدحسین (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ج5.


17. طریحی، فخرالدین بن محمد (1367). مجمع ‌البحرین. عادل محمود. قم: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.


18. عاملی، زین الدین (شهید ثانی) (1410ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه. قم: کتابفروشی داوری، ج3.


19. عمید، حسن (1365). فرهنگ فارسی. تهران: انتشارات امیرکبیر، ج1.


20. فراهیدی،خلیل بن احمد ( 1405ق). العین. دار الهجره، ج8.


21. قاضی‌زاده، علی اکبر (1381). تبلیغ: صنعتی که باور تولید می‌کند. پژوهش و سنجش، سال9، شماره 29، ص 137-154.


22. قانع، احمدعلی (1392). آسیب‌شناسی فقهی و اخلاقی تبلیغات بازرگانی. مطالعات فرهنگ ارتباطات، سال 14، شماره 53، ص 157-178.


23. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (مصوب 1358).


24. قانون مدنی ایران


25. قنواتی، جلیل (1383).مطالعۀ تطبیقی ایجاب و قبول، قم: بوستان کتاب.


26. لنگرودی ، محمدجعفر (1393).  فلسفه عمومی حقوق بر پایه اصالت عمل. بی‌جا: گنج دانش.


27. مامقانی ، محمدحسن (بی‌تا). غایه الامال. قم: مجمع الذخائر الاسلامیه.  


28. محقق داماد، مصطفی (1374). قواعد فقه. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، چاپ پنجم، ج2.


29. محقق داماد، مصطفی (1388). قواعد فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ نهم.


30. محمدزاده، علی‌اکبر (1395). مسئولیت مدنی رسانه‌ها از دیدگاه فقه و حقوق اسلامی. معارففقهعلوى، سال دوم، شماره سوم، ص 103-140.


31. مددی، صادق (1388). مسئولیت مدنی تولیدکنندگان و فروشندگان کالا. تهران: مؤسسۀ مطالعات و مشاوره حقوقی وکلای ایران زمین با همکاری نشر میزان.


32. مظفر، محمدرضا (بی‌تا). حاشیه المظفر علی المکاسب. قم: انتشارات حبیب، ج2.


33. معتمدنژاد، کاظم (1386). حقوق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.


34. معین، محمد (1380). فرهنگ فارسی. تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.


35. مک کوئیل، دنیس (1388). درآمدی بر نظریه ارتباطات جمعی. ترجمه پرویز اجلالی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.


36. مکارم شیرازی، ناصر (1411ق). القواعد الفقهیه. قم: مدرسه الامام على بن ابیطالب(ع).


37. موسوى بجنوردى، سیدمحمّد (1379). قواعد فقهیه. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج1.


38. مهدی‌زاده، سید محمد (1389). نظریه‌های رسانه اندیشه‌های رایج و دیدگاه‌های انتقادی. تهران: نشر همشهری.


39. نجفی، محمدحسن (1362). جواهر الکلام فی شرح الاسلام. بیروت: داراحیاء التراث العربی، ج27،37.


40. ویمر، راجر؛ دومینیک، جوزف (1389). تحقیق در رسانه‌های جمعی. ترجمه کاووس سید امامی. تهران: سروش.


41. همایون، محمدهادی (1379). بازنگری تعریف تبلیغات بازرگانی براساس ویژگی‌های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران. تهران: مجموعه مقالات اولین همایش صنعت تبلیغات.


42. یوسف، مهدی؛ سلیمی، علیرضا؛ حسینی، سید علیرضا (1398). کنکاشی در رعایت قواعد فقهی در تبلیغات بازگانی تلویزیونی. پژوهش‌های ارتباطی، سال26، شماره 1(پیاپی97)، ص151-178.