عوامل هنجاری و ساختاری قانون گذاری در نظام جمهوری اسلامی ایران

محورهای موضوعی : تحقیقات حقوقی بین المللی

سید محمد هاشمی ¹ , ابوالفضل جعفر قلیخانی ²

1 -
2 -

تاریخ دریافت : 1391/02/27 تاریخ پذیرش : 1391/03/24 تاریخ انتشار : 1391/04/10

کلید واژه: حکمرانی خوب, عوامل هنجاری و ساختاری, قانون‌گذاری خوب, نظام جمهوری اسلامی ایران,

چکیده مقاله :

مقاله حاضر به عوامل هنجاری و ساختاری قانون گذاری در نظام جمهوری اسلامی ایران می‌پردازد. تاثیر نظام قانون گذاری بدون بررسی عوامل هنجاری و ساختاری میسر نخواهد بود. مجلس در نظام جمهوری اسلامی ایران ازاهمیت ویژه و والایی برخوردار بوده و محور بسیاری از تصمیم گیری‌ها، قانون گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها است. یکی از شاخصه‌های توسعه‌ای حکومت‌ها، توسعه قانون‌گذاری است. در این راستا عملکرد هنجاری و ساختاری قانون گذاری خوب با شاخص‌هایی نظیر نظارت، مشارکت و انتخابات آزاد مردمی، ‌حاکمیت قانون،‌ شفافیت، مسئولیت و پاسخ گویی، تفکیک قوا، آزادی و مردم سالاری،‌ برابری - انصاف و کارایی و اثربخشی بررسی گردیده است. هم چنین سعی شده است تا اهمیت قانون گذاری خوب در نظام جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی قرار گیرد. هدف ازاین پژوهش، ارایه‌ی تصویری از حکومت خوب و زمینه به وجود آوردن یک حکومت با عملکرد قانون گذاری مطلوب است. اما سؤال این است که در نظام جمهوری اسلامی‌ایران مؤلفه‌های هنجاری و ساختاری چه تأثیری بر عملکرد قانون گذاری دارند؟ با تأمل در پژوهش انجام گرفته چنین به نظر می‌رسد مؤلفه‌های هنجاری و ساختاری بر قانون گذاری در نظام جمهوری اسلامی تأثیر مثبت و منفی دارند. در این مقاله عوامل هنجاری و ساختاری به عنوان متغیر مستقل و قانون گذاری خوب به عنوان متغیر وابسته مورد بررسی قرار گرفته است. هم چنین با استعانت از روش علی و چارچوب نظری آمارتیاسن در مبحث پیشرفت و توسعه قانون گذاری سعی شده است دیدگاه‌های نظری مورد استدلال کیفی قرار گیرد و در نهایت به این نتیجه دست یافته که عملکرد هنجاری و ساختاری قانون گذاری سبب تقویت حکومت خوب در نظام جمهوری اسلامی ایران می‌شود.

منابع و مأخذ:

منابع
الف) کتب:
-1 آدمیت - فریدون ( 1361 )، امیرکبیر و ایران، تهران: نشر خوارزمی.
1349 )، اندیشه های میرزا فتحعلی آخوندزاده، تهران: خوارزمی. ) ----------- -2
-3 آقایی جیرهنده- عباس، بسطامی- رضا، ( 1378 )، دوره دوم مجلس شورای اسلامی، تهران: نشر مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-4 ارسطو، ( 1376 )، سیاست، ترجمه حمید عنایت، تهران: سپهر.
-5 الوانی- سید مهدی، ( 1371 )، تصمیم گیری و تعیین خط مشی دولتی، تهران: نشر سمت.
-6 امین- سیدحسن، ( 1382 )، تاریخ حقوق ایران، تهران، نشر دایره المعارف ایران شناسی.
-7 اتحادیه- منصوره، ( 1377 )، اینجا طهران است، تهران، نشر تاریخ ایران.
-8 اطاعت- جواد،( 1378 )، توسعه سیاسی،تهران: نشر سفیر.
-9 ابوالحسنی- سید رحیم، ( 1387 )، تحدید رفتار دولت، تهران: میزان.
-10 احمدی -حمید، ( 1381 )، فرهنگ علوم سیاسی، تهران: میزان.
-11 امیدی- یزدان، ( 1390 )، خبرنگار پارلمانی، با مقدمه محمدرضا رسولی، تهران: نشر دانشگاه آزاد اسلامی.
-12 ب فاستر - مایکل، ( 1361 )، خداوندان اندیشه سیاسی، ترجمه جواد شیخ الاسلامی، ج 1، تهران: امیرکبیر.
-13 بشیریه- حسین، ( 1380 )، عقل در سیاست، تهران: نشر نگاه معاصر.
1383 )، لیبرالیسم و محافظه کاری ، تاریخ اندیشه سیاسی در قرن 20 ، ج 2، تهران: مرکز. ) ،---------- -14
-15 بخشایشی اردستانی- احمد، ( 1382 )، سیر تاریخی اندیشه های سیاسی در غرب از افلاطون تا نیچه، تهران: آوای نور.
-16 بیگ زاده- صفر، ( 1387 )، شیوه نامه نگارش قانون، تهران: نشر مرکز پژوهش های مجلس.
-17 پلاتز -جان، ( 1376 )، شرح و نقدی بر فلسفه اجتماعی و سیاسی هگل، ترجمه حسین بشیریه، تهران: نشر نی.
-18 پولادی- کمال، ( 1384 )، از دولت اقتدار تا دولت عقل در فلسفه سیاسی مدرن، تهران :مرکز.
-19 پولادی- کمال، ( 1385 )، تاریخ اندیشه سیاسی در سده جدید از ماکیاول تا مارکس، تهران: مرکز.
-20 تاکمن- باربارا ، ( 1380 )، برج فرازان، ترجمه عزت الله فولادوند، تهران،: نشر سخن.
-21 توسلی- غلامعباس، ( 1369 )، نظریه های جامعه شناسی، تهران: سمت.
-22 جان گری، ( 1380 )، فلسفه سیاسی هایک، ترجمه خشایار دیهیمی، تهران: نشر طرح نو.
-23 جهان محمدی- رضا، ( 1389 )، دوره سوم مجلس شورای اسلامی، تهران: نشر مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-24 جمعی از مؤلفان، ( 1387 )، مدیریت استراتژیک، ترجمه محمد صائبی، تهران: نشر دانش.
-25 چیلکوت -رونالد، ( 1378 )، نظریه سیاست های مقایسه ای، ترجمه وحید بزرگی و علیرضا طیب، تهران: رسا.
-26 حمیدیان– حسن، ( 1389 )، نظارت بر قانون گذاری در ایران و آمریکا، با مقدمه سید حسین صفایی، تهران: نشر دادگستر.
-27 حجاریان- سعید، ( 1377 )، جامعه مدنی و ایران امروز، تهران، نشر نقش و نگار.
-28 حلبی- علی اصغر، ( 1384 )، تاریخ نهضتهای دینی سیاسی معاصر، تهران: نشر زوار.
-29 حقدار- علی اصغر، ( 1383 )، مجلس اول و نهادهای مشروطیت، تهران: نشر نامک.
-30 خوش زاده- اکبر، ( 1386 )، دوره اول مجلس شورای اسلامی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-31 دورانت- ویل، ( 1341 )، تاریخ تمدن، ترجمه حمید عنایت، تهران: اقبال.
-32 دریاباری- سید محمد زمان، ( 1383 )، دادسرا و دادگاه ویژه روحانیت، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-33 روشه -گی، ( 1376 )، جامعه شناسی تالکوت پارسونز، ترجمه عبدالحسین نیک گهر، تهران: نشر تبیان.
-34 رابینز-استیفن، ( 1374 )، مدیریت رفتار سازمانی، ترجمه محمد علی پارسائیان و سید محمد اعرابی، تهران: نشر وزارت امور
خارجه.
عوامل هنجاری و ساختاری قانون گذاری در نظام جمهوری اسلامی ایران........................ 36
-35 راوندی- مرتضی، ( 1357 )، تفسیر قانون اساسی ایران، تهران: نشر امیر کبیر.
-36 راسخ- شاپور، ( 1350 )، تعلیم و تربیت در جهان امروز، تهران: نشر امیر کبیر.
-37 ریسونی- احمد، ( 1376 )، اهداف دین از دیدگاه شابطی، ترجمه سید حسین اسلامی و سید محمد علی ابهری، قم: مرکز انتشارات
دفتر تبلیغات اسلامی.
-38 زارعی، محمدحسین، ( 1389 )، نقش کمیسیون های داخلی در نظارت پارلمانی، تهران: نشر مرکز پژوهشهای مجلس.
-39 روسو - ژان ژاک، ( 1352 )، قرارداد اجتماعی، اصول حقوق سیاسی، ترجمه منوچهر کیا، تهران: نشر گنجینه.
-40 سن- آمارتیا، ( 1385 )، پیشرفت به مثابه آزادی، ترجمه محمد سعید نوری، تهران: نشر گام نو.
-41 سجادی پور -هادی، ( 1388 )، دوره چهارم مجلس شورای مجلس اسلامی، تهران: نشر مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-42 شیری نژاد- علی اکبر، ( 1390 )، حقوق قوه مقننه در بررسی ورای بودجه، تهران: نشر پژوهشهای مجلس شورای اسلامی.
-43 طالقانی- سید محمود، ( 1361 )، وحدت آزادی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
-44 طاهری- ابوالقاسم، ( 1385 )، تاریخ اندیشه های سیاسی در غرب، تهران: قومس.
-45 ضمیران- محمد، عبادی- شیرین، ( 1375 )، سنت و تجدد در حقوق ایران، تهران: انتشارات کتابخانه گنج دانش.
-46 عالم- عبدالرحمن، ( 1384 )، تاریخ فلسفه سیاسی غرب از آغاز تا پایان سده های میانه، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین الملل.
1385 )، تاریخ فلسفه سیاسی غرب در عصر جدید و سده 19 ، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی. ) ،----------- -47
-48 عنایت- حمید، ( 1377 )، بنیاد فلسفه سیاسی در غرب، تهران: زمستان.
1351 )، بنیاد فلسفه سیاسی در غرب از هراکلیت تا هابز، تهران: دانشگاه تهران. ) ،---------- -49
-50 علم- محمدرضا، ( 1387 )، سهم فرهنگ سیاسی ایران در ناپایداری احزاب، تهران: نشر نیک فرجام.
-51 علیدوستی- ناصر، ( 1387 )، بی طرفی در نظام انتخاباتی ایران، تهران: نشر پژوهشکده مطالعات راهبرد.
-52 غزالی- ابو حامد، ( 1364 )، احیا و علوم الدین، ربع عبادت، ترجمه مویدالدین محمد خوارزمی، تهران: نشر علمی و فرهنگی.
-53 فلور- ویلم - امین بنانی، ( 1388 )، نظام قضایی عصر قاجار و پهلوی، ترجمه حسن زندیه، تهران، نشر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
-54 قوام- سید عبدالعلی، ( 1384 )، روابط بین الملل نظریه ها و رویکردها، تهران: سمت.
-55 قادری- حاتم، ( 1382 )، اندیشه سیاسی در اسلام و ایران، تهران: نشر سمت.
-56 قاضی شریعت پناهی- ابوالفضل، ( 1380 )، بایسته های حقوق اساسی، تهران: نشر دادگستر.
-57 قاردیف- علی، ( 1378 )، امام خمینی در پنج حوزه موقت سیاسی، تهران: زمستان.
-58 کوئن – بروس، ( 1377 )، مبانی جامعه شناسی، ترجمه منوچهر توسلی، تهران: نشر سمت.
-59 کاظمی- سید علی اصغر، ( 1379 )، مدیریت سیاسی و خط مشی دولتی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
-60 کاشانی- سید محمود، ( 1376 )، اندیشه هایی در حقوق امروز، تهران: حقوقدان.
-61 گولدنر- آلوین، ( 1368 )، بحران جامعه شناسی غرب، ترجمه فریده ممتاز، تهران: شرکت سهامی انتشار.
-62 لوفان بومر -فرانکلین، ( 1385 )، جریانهای بزرگ در تاریخ اندیشه غربی، ترجمه حسین بشیریه، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
-63 لوسکایا - پیگو، ( 1380 )، تاریخ ایران باستان، ترجمه مهرداد ایزدپناه، تهران، نشر محور.
-64 معین فرد - محمدرضا، ( 1388 )، سیر تحول قوانین مطبوعات در ایران، تهران: نشر مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-65 میرموسوی- سیدعلی، حقیقت- سید صادق، ( 1389 )، مبانی حقوق بشر از دیدگاه اسلام و دیگر مکاتب، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و
اندیشه اسلامی.
-66 معین- جهانگیر، ( 1379 )، نظریه فرهنگ، تهران: نشر مرکز مطالعات تحقیقات فرهنگی بین الملل.
-67 موثقی- سید احمد، ( 1384 )، جنبش های اسلامی معاصر، تهران: انتشارات سمت.
-68 محمصانی- صبحی، ( 1368 )، فلسفه قانون گذاری در اسلام، ترجمه اسماعیل گلستانی، تهران: معارف.
عوامل هنجاری و ساختاری قانون گذاری در نظام جمهوری اسلامی ایران........................ 37
-69 مرکز مالمیری- احمد، ( 1385 )، حاکمیت قانون، مفاهیم، مبانی و برداشتها، با مقدمه محمدحسین زارعی، تهران : دفتر مطالعات
پژوهشهای مجلس شورای اسلامی.
-70 نویمان - فرانتس، ( 1373 )، آزادی، قدرت و قانون، ترجمه عزت الله فولادوند، تهران: خوارزمی.
-71 نجفی فیروزجای- عباس، ( 1390 )، امنیت قضایی، بنیان های نظری و تطبیق آن با قانون اساسی جمهوری. 1.1 ، تهران: نشر پژوهشکده
مطالعات راهبردی.
-72 نقیب زاده- احمد، ( 1372 )، سیاست و حکومت در اروپا، تهران: سمت.
-73 نایینی- محمدحسین، ( 1334 )، تنبیه الامه و تنزیه المله، بکوشش آیت ا... سید محمود طالقانی، تهران: صراط.
-74 هیوم - دیوید، تاریخ طبیعی دین، ( 1348 )، ترجمه حمید عنایت، تهران: خوارزمی.
-75 یاسپرس - کارل، ( 1353 )، فیلسوفان بزرگ، ترجمه اسدالله مبشری، تهران: پیام.
ب) مقالات:
.(1383) ، نشریه راهبرد، شماره 34 ،« آسیب شناسی مجلس شورای اسلامی » ، -1 آجیلی - هادی
.(1384) ، فصلنامه علوم سیاسی، سال هشتم، ش 31 ،« فلسفه سیاسی بوعلی سینا » ، -2 بهشتی- احمد
.(1383) ، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، سال هشتم، شماره 31 ،« ولایت فقیه و پیش نویس قانون اساسی » ، -3 بیار جمندی- حسین
.(1383)، نشریه مرکز تحقیقات استراتژیک (راهبرد)، شماره 34 ،« مجلس ششم درسهایی از تعارضها و تعاملها » ، -4 پور سید- بهزاد
.(1383)، ویژه نامه حکومت اسلامی، سال دهم، شماره 38 ،« سند چشم انداز پیامها و هدف ها » ، -5 خاتمی- سید محمد
نشریه حقوق اساسی، سال دوم، ،« نظارت بر حسن اجرای سیاست های کلی نظام : یک بررسی انتقادی » ، -6 خلیلی- محسن
.(1383)، شماره 3
.(1369)، مجله کانون وکلا، شماره 4 ،« اصل چهارم قانون اساسی » .، -7 خامنه ای- سید محمد
،(1391)، ماه نگار راهبردی، شماره 1 ،« امنیت ملی، مشارکت در انتخابات و قدرت مجلس شورای اسلامی » ، -8 دیده بان- سعیده
.(1383)، مجله تحقیقاتی حقوقی، شماره 40 ،« حکمرانی خوب، حاکمیت و حکومت در ایران » ، -9 زارعی- محمد حسین
.(1350) ، مجله بررسیهای حقوقی، سال 6، شماره 1 ،« دادرسی و قضاوت در ایران باستان » ، -10 سامی- علی
.(1382)، نشریه اساسی، سال اول، شماره 1 ،« مصونیت پارلمانی نمایندگان در حقوق تطبیقی » ، -11 طباطبائی موتمنی- منوچهر
،« ریشه های فکری اصل تفکیک قوا، اهمیت و دسته بندی نظام های سیاسی بر پایه تفکیک قو ا » ، -12 علوی- پرویز، صادقیان– نادعلی
.(1389)، فصل نامه حقوق دانشگاه حقوق و علوم سیاسی، دوره 40 ، شماره 2
.(1385)، فصلنامه تخصصی دانشگاه باقرالعلوم (علوم سیاسی)، سال 9، شماره 33 ،« عدالت و امنیت » ، -13 عبدالله خانی- علی
ترجمه سیده نصرت .« بررسی موانع فرهنگی مشارکت سیاسی- اجتماعی زنان پس از انقلاب اسلامی ایران » ، -14 کوسسمو -کوهاسینتا
.(1387)، شجاعی- حسین آسایش- فصلنامه مطالعات میان فرهنگی، سال سوم، شماره 8
ماهنامه اندیشه و تاریخ سیاسی ایران معاصر (زمانه )، ،« تحولات قانون و حقوق اساسی در ایران معاصر » ، -15 مدنی- سیدجلال الدین
.(1384)، سال چهارم، شماره 34
مجله فرهنگ و اندیشه، سال چهارم، ،« نظریه مقا صد الشریعه در فقه سیاسی اهل سنت » ، -16 میراحمدی - منصور
.(1384)، شماره 13
تهران، ویژه نامه اطلاعات ،« اصل چهارم قانون اساسی و ظهور و شمول آن، دیدگاه های جدید در مسایل حقوقی » ، -17 مهرپور- حسین
.(1373)، سیاسی و اقتصادی، ش 27
تاملی مرزهای سیاست گذاری و قانون گذاری: مطالعه موردی مفاد قانون برنامه پنجم توسعه در حوزه » ، ، -18 مرکز مالمیری- احمد
.(1383)، نشریه مجلس و پژوهش، سال 18 ، ش 67 ،« فرهنگی
.(1383)، نشریه راهبرد، شماره 34 ،« بازخوانی اندیشه های آماریتاسن در توسعه و آزادی » ، -19 نوری نائینی- محمد سعید
عوامل هنجاری و ساختاری قانون گذاری در نظام جمهوری اسلامی ایران........................ 38
فصلنامه مرکز ،« بررسی نقش تشکیل های بخش خصوصی در بهبود و محیط کسب و کار » ، -20 نصیر اقدم- علی، مرتضوی فر- زینب
.(1390)، پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، (مجلس و پژوهش)، سال 18 ، شماره، 65
فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، سال چهارم، شماره ،« تحلیلی بر آثار انقلاب اسلامی ایران بر نظام حقوقی ایران » ، -21 ویژه- محمدرضا
.(1390)،13
ترجمه مجتبی کرباسچی– حمید پورنگ، نشریه راهبرد، ،« کاربرد نظریه مک اینتایر در رشد آموزش و پرورش » ، -22 ویلکاکس - برایان
.(1384)، شماره 36
.(1383)، فصلنامه مجلس و پژوهش، سال 9، شماره 36 ،« شفاف سازی و پاسخ گویی در نهادهای رسمی » ، 23 - هاشمی- سعید
.(1382)، نشریه حقوق اساسی ، سال اول، شماره 1 ، « از فلسفه سیاسی یا حقوق اساسی » ، -24 هاشمی- سید محمد
ج) مجموعه مقالات:
در مجموعه مقالات یکصد مین ،« بررسی عملکرد مجلس شورای اسلامی در امور فرهنگی و اجتماعی ایران » ، -1 اسلامی- علیرضا
.( همایش قانون گذاری، تهران: نشر مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی،( 1386
-2 حبیب زاده، محمدجعفر، ظرفیت ها و چالش های سیاست جناحی ایران در ایجاد امنیت قضایی، در مجموعه مقالات امنیت
.( قضایی، تهران: نشر پژوهشکده مطالعات راهبردی، ( 1390
در مجموعه مقالات یکصدمین همایش ،« چگونگی ارزیابی آثار اجرای قوانین و به کارگیری سیستم بازخورد » ، -3 رخشنده دو- علیرضا
.( قانون گذاری، تهران: نشر مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی،( 1386
در مجموعه مقالات یکصدمین هما یش قانون گذاری، ،« تنقیح و طبقه بندی قوانین به منظور تدوین قوانین جامع » ، -4 کریمی- عباس
.( تهران: نشر مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، ( 1386
در مجموعه مقالات یکصدمین همایش قانون گذاری، تهران : نشر مرکز ،« تغییرات مکرر و نسنجیده قوانین » ، -5 کریمی راد- جمال
.( پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، ( 1386
.( در مجموعه مقالات نظارت استصوابی، تهران: نشر افکار، ( 1378 « انتخابات و نظارت شورای نگهبان » ، -6 مهر پور- حسین