مناسبات اصل لزوم رعایت تشریفات قانونی، عادلانه و حقوق بشر در حقوق بین الملل

محورهای موضوعی : تحقیقات حقوقی بین المللی

محسن یوسفی قصابسرایی ¹ , حسن سلیمانی ² , علی پورقصاب امیری ³

1 - دانشجوی دکتری حقوق بین الملل عمومی، واحد دامغان، دانشگاه آزاد اسلامی، دامغان، ایران. رایانامه: [e-mail]
2 - استادیار گروه حقوق، واحد دامغان، دانشگاه آزاد اسلامی، دامغان، ایران. نویسنده مسئول. رایانامه: [e-mail]
3 - استادیار گروه حقوق، واحد دامغان، دانشگاه آزاد اسلامی، دامغان، ایران. رایانامه: [e-mail]

تاریخ دریافت : 1401/03/13 تاریخ پذیرش : 1401/06/03 تاریخ انتشار : 1401/03/01

کلید واژه: حقوق بشر, حاکمیت قانون, حقوق بین الملل, تشریفات قانونی,

چکیده مقاله :

زمینه و هدف: امروزه، مهم‌ترین معیار برای تعریف اصل لزوم رعایت تشریفات قانونی و عادلانه، حمایت از شخص انسان در برابر رفتار خودسرانۀ حکومت‌ها، و در برابر تعلیق خودسرانۀ حقوق و آزادی‌های بنیادین بشری است. عدم رعایت اصول ضرورت و تناسب که مقتضای این اصل است مخصوصاً در جریان محاکمات کیفری، موجبات مسئولیت بین‌المللی حکومت‌ها را فراهم می‌سازد.روش: مقاله حاضر توصیفی- تحلیلی بوده و از روش کتابخانه‌ای استفاده‌شده است.یافته‌ها و نتایج: حق دسترسی به دادگاه بی‌طرف و مستقل، حق بر محاکمۀ سریع، اصل برائت، و... ازجمله حق‌هایی است که در کنار حاکمیت قانون و استقلال قضایی، در پیوندی نزدیک با عناصر دیگر، به‌ویژه دموکراسی و قانونمندی محتوای اصل لزوم رعایت تشریفات قانونی و عادلانه را تشکیل می‌دهد. این اصل، تلاشی در جهت کاستن قدرت اختیارات حکومت در حد یک نظام اصولی و قانونمند بوده، و تضمینی بر عدم محرومیت انسان از حیات، آزادی و مالکیت می‌باشد. بنابراین، اصل لزوم رعایت تشریفات قانونی و عادلانه، بی‌آنکه اختصاصی به محاکمۀ عادلانه یا استقلال قضایی داشته باشد، مجموعۀ حکومت را خطاب قرار داده و از این قرار، اقدامات خارج از حدود اختیارات بخش اجرایی حکومت و نیز وضع قوانین و مقررات غیراصولی یا غیر قانونمند از سوی قانون‌گذاران را ممنوع و بی‌اعتبار می‌سازد.

چکیده انگلیسی:

زمینه و هدف: امروزه، مهمترین معیار برای تعریف اصل «لزوم رعایت تشریفات قانونی و عادلانه»، حمایت از شخص انسان در برابر رفتار خودسرانۀ حکومت‌ها، و در برابر تعلیق خودسرانۀ حقوق و آزادی‌های بنیادین بشری است. عدم رعایت اصول ضرورت و تناسب که مقتضای این اصل است مخصوصاً در جریان محاکمات کیفری، موجبات مسئولیت بین‌المللی حکومت‌ها را فراهم می سازد.روش: این پژوهش از نظر هدف کاربردی و به لحاظ گردآوری اطلاعات به روش اسنادی و از طریق مطالعه قوانین و منابع معتبر انجام شده و اطلاعات به دست آمده به صورت توصیفی- تحلیلی مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته است.یافته ها و نتایج: حق دسترسی به دادگاه بیطرف و مستقل، حق بر محاکمۀ سریع، اصل برائت، و... از جمله حق‌هایی است که در کنار حاکمیت قانون و استقلال قضایی، در پیوندی نزدیک با عناصر دیگر، به ویژه «دموکراسی» و «قانونمندی» محتوای اصل لزوم رعایت تشریفات قانونی و عادلانه را تشکیل می‌دهد. این اصل، تلاشی در جهت کاستن قدرت اختیارات حکومت در حد یک نظام اصولی و قانونمند بوده، و تضمینی بر عدم محرومیت انسان از حیات، آزادی و مالکیت می‌باشد. بنابر این، اصل لزوم رعایت تشریفات قانونی و عادلانه، بی آنکه اختصاصی به محاکمۀ عادلانه یا استقلال قضایی داشته باشد، مجموعۀ حکومت را خطاب قرار داده و از این قرار، اقدامات خارج از حدود اختیارات بخش اجرایی حکومت و نیز وضع قوانین و مقررات غیر اصولی یا غیر قانونمند از سوی قانونگذاران را ممنوع و بی‌اعتبار می سازد.

منابع و مأخذ:

- آقایی جنت مکان، حسین. (1396). حقوق دادرسی (دادگرانه) عادلانه و منصفانه. چاپ اول. انتشارات جنگل جاودانه.

- اشراقی، لیلا؛ طه، فریده. (1384). دادرسی عادلانه. چاپ اول. انتشارات میزان.

- افتخاری جهرمی، گودرز. (1395). سالنامۀ حقوق بین‌الملل و تطبیقی. چاپ اول. انتشارات گنج دانش و داد آفرین.

- تدین، عباس، باقری نژاد، زینب.(1390). تضمین دادرسی منصفانه در پرتو اصل مشروعیت تحصیل ادله کیفری. مجله تحقیقاتی حقوقی، 14(53)، 242 – 215.

https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=161596

- جعفری، فریدون. (1390). دیوان کیفری بین‌المللی و جهانی سازی حقوق کیفری. چاپ اول. انتشارات میزان.

- جلالی، محمود؛ زیلابی، سلمان. (1394). اصل استقلال قضایی در دیوان کیفری بین‌المللی. مجله پژوهش های حقوقی، 18(2)، 47 – 23.

http://ensani.ir/fa/article/344907/

- دبیری، محمدرضا. (1395). حقوق بشر از دیدگاه مجامع بین‌المللی. انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه. 

- ذاکریان، مهدی. (1388). مفاهیم کلیدی حقوق بشر بین‌المللی. چاپ اول. انتشارات میزان.

- سلیمی، صادق. (1391).جنایات سازمان یافته فرا ملی. انتشارات جنگل. جاودانه.

- سیاه رستمی، هاجر. (1390). قواعد اساسی کنوانسیون های ژنو1949، و پروتکلهای الحاقی. چاپ سوم. انتشارات سرم.

- صابر، محمود. (1388). آیین دادرسی کیفری بین‌المللی. انتشارات دادگستر.

- صانعی، پرویز. (1381). حقوق و اجتماع، رابطه حقوق با عوامل اجتماعی و روانی. انتشارات طرح نو.

- طلعت، آرمین. (1394). حمایت بین‌المللی از حقوق بشر در مخاصمات مسلحانه. چاپ اول. انتشارات شهر دانش.

- عابدینی، عبدالله. (1394). حقوق بین‌الملل کیفری؛ نظریه و رویه. چاپ اول. انتشارات شهر دانش.

فِلک، دیتر. (1395). حقوق بشردوستانه در مخاصمات مسلحانه. ترجمۀ: سید قاسم زمانی و نادر ساعد. چاپ چهارم. انتشارات شهر دانش.

- قاری سید فاطمی، سید محمد. (1390). حقوق بشر در جهان معاصر. مؤسسه مطالعات و پژوهش های حقوقی شهر دانش.

- قاسمی شوب، احمدعلی. (1383). نگاهی به جایگاه بیگانگان در حقوق بین‌الملل با تأکیدی بر اسناد بین‌المللی حقوق بشر. مجله حقوق بین‌المللی، (31)، 169 – 119.

https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=50571

- کاسسه، آنتونی. (1388). حقوق بین‌الملل. ترجمه حسین شریفی طرازکوهی. چاپ دوم. انتشارات میزان.

- کلاپهام، اندرو. (1389). مقدمه ای کوتاه بر حقوق بشر. ترجمه مینو آقایی خوزانی. چاپ اول. انتشارات گرایش.

- مرون، تئودور. (1391). مجلۀ حقوقی بین‌المللی. ترجمه پوریا عسکری. انتشارات مرکز امور حقوقی بین‌المللی ریاست جمهوری.

- ممتاز، جمشید؛ قربان نیا، ناصر. (1385). چارچوب هنجاری نظام بین‌الملل حقوق بشر و بشردوستانه. مجله حقوقی نامه مفید، 12(55)، 18 – 3.

https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?ID=62118

- مهرپور، حسین. (1374). حقوق بشر در اسناد بین‌المللی و موضع جمهوری اسلامی ایران. چاپ سوم. انتشارات اطلاعات.

- مهرپور، حسین. (1378). حقوق بشر و راهکارهای اجرای آن. چاپ اول. انتشارات اطلاعات.

والاس، رِبِکا. (1390). حقوق بین‌الملل. ترجمۀ سید قاسم زمانی. چاپ سوم. انتشارات شهر دانش.

- ، یورگن. (1380). جهانی شدن و آینده دموکراسی، منظومه پساملی. ترجمه کمال پولادی. انتشارات مرکز.

- Bingham, Tom. (2010). The Rule of Law 5 (Citing Judith N. Shklar, political theory and the rule of law), in the rule of law. Oxford University Press.

- Finday, Lorraine. (2009). does the international Criminal Court protect Against Double Jeopardy: An Analysis of Article 20 of the Rome Statute. Journal of International Law & - - Policy, 15(2), 221 – 248. https://researchrepository.murdoch.edu.au/id/eprint/14762/

- Stein, Robert. (2009). Rule of Law: What Does it Mean?. Journal of International Law, 18(250), 1 – 293. https://scholarship.law.umn.edu/mjil/250

- Tiburcio, Carmen. (2001). The Human Rights of Aliens under International and Comparative Law. Vol. 65. Mattinus Nijhoff Publishers.