تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)
,
العدد2,السنة
12
,
تابستان
1399
برپایۀ نظر ژنت هرگاه متن 1 به نقد و تفسیر متن 2 اقدام کند رابطۀ آنها رابطه ای فرامتنی خواهد بود؛ زیرا متن 2 که به تفسیر و تشریح یا نقد می پردازد، نسبت به متن 1، فرامتن محسوب م ی شود. بر مبنای این تعریف می توان دو دسته فرامتن برای تذکره الاولیاء در نظر گرفت. یکی فرامتن أکثر
برپایۀ نظر ژنت هرگاه متن 1 به نقد و تفسیر متن 2 اقدام کند رابطۀ آنها رابطه ای فرامتنی خواهد بود؛ زیرا متن 2 که به تفسیر و تشریح یا نقد می پردازد، نسبت به متن 1، فرامتن محسوب م ی شود. بر مبنای این تعریف می توان دو دسته فرامتن برای تذکره الاولیاء در نظر گرفت. یکی فرامتن های درونی یا اظهارنظرهای تأییدی و تأویل هایی که در میانه یا پایان حکایات و اقوال آمده است و جنبۀ شرح و تفسیر دارد و دیگر فرامتن های بیرونی شامل اظهارنظرهایی تأییدی یا انکاری دربارۀ متن که جنبۀ نقادانه می یابد و تأویل هایی که به طور مجزا از متن تذکره الاولیاء ارائه می شود. تذکره الاولیاء کتابی است که عمدۀ مطالب آن، حکایات و اقوال اولیاست. بنابر گفتۀ عطار در مقدمۀ کتابش او قصد داشته در میانۀ کتابش کمتر سخن و شرحی از خود بیاورد. اما خوانندۀ تذکره الاولیاء در مطالعۀ این کتاب به عباراتی برمی خورد که شرح و تأویل اقوال و حکایات عارفان است و یا نشانگر نظرگاه نویسنده به آنهاست. این اظهارنظرها که اغلب تأییدی است و این تأویل ها که گاه در میانه و گاه در پایان مطلب آمده است به شیوه ها و عناوین گوناگون مطرح شده است و گونه ای فرامتن به حساب می آید. همچنین انتقادها و نظرات نویسندگان، محققان و منتقدان حوزۀ عرفان و سرگذشتنامه های عرفانی، گونه ای دیگر از فرامتن های این اثر را تشکیل می دهند.
تفاصيل المقالة
ادبیات و زبان های محلی ایران زمین
,
العدد37,السنة
12
,
پاییز
1401
ادبیات عامیانۀ هر قوم و خطّهای اعم از نظم و نثر و ادبیات شفاهی نشاندهنده و بیانگر فکر، باور، آداب و رسوم، رفتار، مناسبات فرهنگی و اجتماعی و شیوۀ زندگی است. در میان ضربالمثلهای شهرستان رستم، حیوانات نقش قابل ملاحظهای دارند. با بررسیهای انجامشده، یک هفتم ضربالمثل أکثر
ادبیات عامیانۀ هر قوم و خطّهای اعم از نظم و نثر و ادبیات شفاهی نشاندهنده و بیانگر فکر، باور، آداب و رسوم، رفتار، مناسبات فرهنگی و اجتماعی و شیوۀ زندگی است. در میان ضربالمثلهای شهرستان رستم، حیوانات نقش قابل ملاحظهای دارند. با بررسیهای انجامشده، یک هفتم ضربالمثلها به حیوانات اختصاص دارد. این حیوانات که به دو گروه اهلی و وحشی تقسیم میشوند، حیواناتی هستند که با زندگی مردم این دیار ارتباط تنگاتنگ دارند. نگاه به جامعۀ حیوانات در این مَثلها در واقع جامعهشناسی انسانهاست. بعضی از رفتار، حرکات، خلق و خوی حیوان در انسان منعکس شده است که این امر، مَثلی بر پایۀ تشبیه، استعاره یا کنایه را فراهم آورده است. حیواناتی که انسان در زندگی روزمره بیشتر با آن ارتباط داشته است، ضربالمثل بیشتری در شأن اوست و انعکاس رفتارش چشمگیرتر است. حیوانی که خدمت بیشتری عرضه میکند، نقش بیشتری را در پرورش ایفا می کند و آن که برای زندگی تهدید است، فردی است که رفتارش در جامعه منفی است و کاربرد مثل در شأن وی در حقیقت برای آن است که در اصلاح خویش بکوشد. توصیف یک حیوان در ضربالمثل، در حقیقت بیان مشخصۀ فردی است که دارای این صفت است. این همه مَثل در شأن حیوانات با کاربردی که آنان در فرهنگ مردم این شهرستان دارد، جز تربیت، رشد و آموزش، قصد و هدفی در آن متصوّر نیست که این موضوع خود به نقش مهم انسانسازی به منظور ایجاد جامعهای سالم تأکید دارد.
تفاصيل المقالة
ادبیات و زبان های محلی ایران زمین
,
العدد5,السنة
10
,
زمستان
1399
از میان انواع متفاوت ادبیات عامه، شعر از جایگاه خاصی برخوردار است و در میان قالبهای گوناگون شعری، مفردات در ادب فارسی پیشینۀ دیرینهای دارد. این قالب شعری در جای جای قلمرو زبان فارسی از آغاز پیدایش شعر تا کنون رواج دارد. یکی از مناطقی که این قالب شعری در آن گسترش ویژه أکثر
از میان انواع متفاوت ادبیات عامه، شعر از جایگاه خاصی برخوردار است و در میان قالبهای گوناگون شعری، مفردات در ادب فارسی پیشینۀ دیرینهای دارد. این قالب شعری در جای جای قلمرو زبان فارسی از آغاز پیدایش شعر تا کنون رواج دارد. یکی از مناطقی که این قالب شعری در آن گسترش ویژهای یافته است، شهرستان رستم است. بررسیها نشان می دهد مهمترین و پربسامدترین قالب شعری ادب عامه در این شهرستان، مفردات است که با توجّه به مناسبتها، شعر آن توسط خوانندگان خوانده می شود. انواع مفردات در ادبیات عامۀ شهرستان رستم به بیت، سُرو، شروه و لالایی تقسیم می شود. در این پژوهش سعی شده است که یکی از مفردات به نام سُرو از نظر درونمایه تجزیه و تحلیل شود. "سُرو" جولانگاه ذوق و صوت زنان در جشن عروسی است که قسمتی از فرهنگ مردم شهرستان در آن تجلی پیدا می کند. این اشعار در حقیقت حکایت مهر و علاقۀ مادران و زنان به پسران و مردان است؛ آنچنان که باید و شاید از عهدۀ این عشق و علاقۀ قلبی برآمدهاند و حق خویش را ادا کردهاند. از سوی دیگر فرهنگ عروسی را در این اشعار می توان مشاهده کرد؛ به نوعی سرو جلوگاه فرهنگی دیرین در جشن عروسی شهرستان رستم است. درونمایههایی که این اشعار در بر دارند، عبارتند از: مرد ستایی، توصیف، پند، تهدید، آداب عروسی، تحقیر، ازدواج زود هنگام، تحذیر، فخرفروشی، تجلی دین و مذهب.
تفاصيل المقالة
ادبیات و زبان های محلی ایران زمین
,
العدد31,السنة
11
,
بهار
1400
اوایل قرن هشتم، قرآنی با گویش فرارودی در حوزۀ ماوراءالنهر (فرارود) کتابت شده است که واژهها و ترکیبات زیبایی از زبان فارسی را در خود دارد. با دقت در این گنج شایگان که به قرآن مترجم 704مشهور است، امتیازات این نسخۀ با ارزش، هر چه بیشتر شناخته شد.کاربرد واژگانی از گویشهای أکثر
اوایل قرن هشتم، قرآنی با گویش فرارودی در حوزۀ ماوراءالنهر (فرارود) کتابت شده است که واژهها و ترکیبات زیبایی از زبان فارسی را در خود دارد. با دقت در این گنج شایگان که به قرآن مترجم 704مشهور است، امتیازات این نسخۀ با ارزش، هر چه بیشتر شناخته شد.کاربرد واژگانی از گویشهای محلی و منطقهای مردم شرق خراسان، کهنگی زبان ترجمه را در این قرآن نشان میدهد و زمان دقیق تألیف آن را به قرن چهارم و پنجم هجری؛ یعنی دوران رشد و تکوین زبان فارسی دری میرساند. در این پژوهش، برخی از واژهها و افعال برجستۀ محلی و فرارودی این مجموعه بررسی و به ادب دوستان و قرآن پژوهان معرّفی شده است. آشنایی با این واژهها و دسترسی به گنجینۀ عظیم این برابرها، به ما در پژوهشهای دستور تاریخی یاری میرساند و میتواند گرهگشای برخی متون کهن فارسی شود.
تفاصيل المقالة
چکیده
نظامی و خاقانی به عنوان دو شاعر شاخص سبک آذربایجانی به سبب علاقة ممدوحان به شاهان اساطیری و تاریخی و دلبستگی شخصی به داستانهای کهن ایران باستان به صورت چشمگیری از تلمیحات اساطیری- تاریخی ایرانی پیش از اسلام در اشعار خویش استفاده کردهاند. در این مقاله، به منظ أکثر
چکیده
نظامی و خاقانی به عنوان دو شاعر شاخص سبک آذربایجانی به سبب علاقة ممدوحان به شاهان اساطیری و تاریخی و دلبستگی شخصی به داستانهای کهن ایران باستان به صورت چشمگیری از تلمیحات اساطیری- تاریخی ایرانی پیش از اسلام در اشعار خویش استفاده کردهاند. در این مقاله، به منظور نشاندادن این امر، به بررسی و تحلیل چگونگی به کارگیری تلمیحات اساطیری- تاریخی ایرانی پیش از اسلام در دیوان خاقانی و پنجگنج نظامی و مقایسة دخل و تصرّفات هر یک از آنها در تلمیحات پرداخته شده است. نگارندگان در این نوشتار که به روش توصیفی- تحلیلی نوشته شده است، مشخّص کردهاند که خاقانی با هنرنمایی خاصّ خویش که در قالب ترکیبات واژگانی یا زیباییشناسی ادبی یا دقت در مضامین ابیات ایجاد کرده، در هفت مورد به بازنویسی تلمیحات دیوانش دست زده است و از طرفی، نظامی نیز داستانهای شیرین، فرهاد و بهرام گور را نسبت به آثار پیش از خود به نوعی بازآفرینی کرده است.
تفاصيل المقالة
چکیده
نسخۀ خطّی معارجالخیال، تذکره‎ای منحصر به فرد است، مربوط به روزگار صفویّه. گنجینه‎ای ارزشمند از سخنان پربار و لطیف شعرایی که عواطف و اعتقادات درونی خود را با بیانی بدیع و زیبا به رشتۀ تحریر درآورده‎اند. قالب اشعار این جُنگِ دست‎نویس، رباعی است که أکثر
چکیده
نسخۀ خطّی معارجالخیال، تذکره‎ای منحصر به فرد است، مربوط به روزگار صفویّه. گنجینه‎ای ارزشمند از سخنان پربار و لطیف شعرایی که عواطف و اعتقادات درونی خود را با بیانی بدیع و زیبا به رشتۀ تحریر درآورده‎اند. قالب اشعار این جُنگِ دست‎نویس، رباعی است که البتّه تعداد اندکی از آن وزن رباعی نداشته و جزء قالب رباعی به حساب نمی‎آیند. جامعِ این جنگ نفیس، میرزا محمّدصالح رضوی از رجال دوران صفوی و نوۀ شاه عبّاس اوّل است. وی در این مجموعه، رباعیّات 367 شاعر معاصر و قبل از خود را گردآوری کرده و کلّ رباعیّات را به ترتیب حروف تهجّی بر اساس تخلّص شعرا نگاشته است. مضامین گوناگونی در این نسخه مشهود است که اکثر آنها مضامین قرآنی است و نشان می‎دهد شاعران برای نمایان کردن مفاهیم مذهبی و اخلاقی مورد نظر خود از قرآن بهره‎ها گرفته‎اند. این اثر شامل موضوعاتی است از قبیل: پروردگار و الطاف بی‎کرانش نسبت به بندگان و نیز سفارش به دوری انسان از دنیاپرستی، طمع، غرور، هوای نفس، گذر عمر، توجّه به مرگ، ستایش بی‎چون و چرای حق‎تعالی و... . در این نسخۀ خطّی گاهی نیز الفاظ و ترکیبات قرآنی در پایان رباعی و یا در لابه لای مصراع‎ها برای تأکید، تفهیم و یا تکمیل آن مضمون، عیناً استفاده شده است.
تفاصيل المقالة
سند
Sanad is a platform for managing Azad University publications