اثر پوشش¬های خوراکی مبتنی کربوکسی متیل سلولز حاوی نانولیپوزوم¬ و فرم آزاد اسانس رزماری بر ویژگی‌های میکروبی و شیمیایی ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان در طول دوره نگهداری

الموضوعات :

فرزاد نوعی ¹ , حمید میرزایی ² , نویده انرجان ³ , افشین جوادی ⁴ , محمدعلی بهنژادی ⁵

1 - دانش‌آموخته دکتری بهداشت مواد غذایی، دانشکده دامپزشکی، علوم پزشکی تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
2 - استاد گروه بهداشت مواد غذایی، دانشکده دامپزشکی، علوم پزشکی تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
3 - Islamic Azad University, Tabriz Branch, Tabriz, Iran
4 - استاد گروه بهداشت مواد غذایی دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی علوم پزشکی تبریز
5 - دانشگاه آزاد اسلامی - واحد تبریز

تاريخ الإرسال : 23 الأحد , رجب, 1445 تاريخ التأكيد : 04 الأحد , ذو القعدة, 1445 تاريخ الإصدار : 12 الإثنين , ذو القعدة, 1445

الکلمات المفتاحية: اسانس رزماری, نانولیپوزوم, قزل‌آلای رنگین‌کمان, طول دوره نگهداری, کیفیت,

ملخص المقالة :

در این پژوهش تأثیر دو فرم آزاد و نانو¬لیپوزوم اسانس رزماری بر ویژگی‌های میکروبی و شیمیایی گوشت ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان پوشش داده‌شده با کربوکسی متیل سلولز (CMC) موردبررسی قرار گرفت. اسانس با کمک دستگاه کلونجر استحصال گردید. نانولیپوزوم¬های اسانس با استفاده از روش ترکیبی هیدراسیون لایه نازک و امواج فراصوت تولید شد. نتایج حاصل از کروماتوگرافی گاز- طیف‌سنج جرمی نشان داد که بیشترین ترکیب موجود در اسانس رزماری مربوط به ترکیب 1و8 سینئول و آلفا-پینن به ترتیب به میزان 03/30 و 09/13 درصد بود. فعالیت آنتی¬اکسیدانی فرم آزاد و نانولیپوزوم اسانس رزماری به روش DPPH به ترتیب 21/72 و 8/71 درصد به دست آمد. در ادامه، اسانس و نانولیپوزوم رزماری هرکدام به‌صورت جداگانه به همراه CMC جهت تولید پوشش خوراکی گوشت ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان طی دورة نگهداري (15 روز در 4 درجۀ سلسیوس) مورداستفاده قرار گرفت. حداقل غلظت مهار¬کنندگی و حداقل غلظت کشندگی نانولیپوزوم رزماری بر اشریشیاکلی و استافیلوکوکوس اورئوس به‌طور معنی‌دار کمتر از اسانس آزاد بود (05/0>p). شمارش کلی باکتری¬های زنده، سرمادوست، اسیدلاکتیک و انتروباکتریاسه در نمونه¬های پوشش یافته شده با CMC همراه با اسانس و نانولیپوزوم رزماری به‌طور معنی¬دار (05/0>p) کمتر از سایر نمونه‌ها بود و در نمونه‌های حاوی نانولیپوزوم به‌طور معنی‌دار کمتر از نمونه‌های حاوی اسانس آزاد بود (05/0>p). درمجموع می‌توان گفت که استفاده از CMC همراه با اسانس آزاد و بخصوص همراه با نانولیپوزوم اسانس رزماری در طول دوره نگهداری، افت کیفیت میکربی و شیمیایی ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان را به‌طور معنی‌دار کاهش می‌دهد.

نص كامل:



بهداشت مواد غذایی                                                                                                                                دوره 13، شماره 4، پیاپی 52، زمستان 1402، صفحات: 99-79

 

 

«مقاله پژوهشی»                                                                                     DOI: 10.71876/jfh.2024.4021443

اثر پوشش­های خوراکی مبتنی کربوکسی متیل سلولز حاوی نانولیپوزوم­ و فرم آزاد اسانس رزماری بر ویژگی‌های میکروبی و شیمیایی ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان در طول دوره نگهداری

اثر ضد میکروبی نانولیپوزوم‌های­ اسانس رزماری در گوشت ماهی

 

فرزاد نوعی1، حمید میرزایی2*، نویده انرجان3، افشین جوادی4، محمدعلی به‌نژادی5

 

1. دانش‌آموخته دکتری بهداشت مواد غذایی، دانشکده دامپزشکی، علوم پزشکی تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

2. استاد گروه بهداشت مواد غذایی، دانشکده دامپزشکی، علوم پزشکی تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

3. استادیار گروه مهندسی شیمی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

4. استاد گروه بهداشت مواد غذایی، دانشکده دامپزشکی، علوم پزشکی تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

5. استاد گروه شیمی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

*نویسنده مسئول مکاتبات: [e-mail]

(دریافت مقاله: // پذیرش نهایی: //)

 

چکیده

در این پژوهش تأثیر دو فرم آزاد و نانو­لیپوزوم اسانس رزماری بر ویژگی‌های میکروبی و شیمیایی گوشت ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان پوشش داده‌شده با کربوکسی متیل سلولز (CMC) موردبررسی قرار گرفت. اسانس با کمک دستگاه کلونجر استحصال گردید. نانولیپوزوم­های اسانس با استفاده از روش ترکیبی هیدراسیون لایه نازک و امواج فراصوت تولید شد. نتایج حاصل از کروماتوگرافی گاز- طیف‌سنج جرمی نشان داد که بیشترین ترکیب موجود در اسانس رزماری مربوط به ترکیب 1و8 سینئول و آلفا-پینن به ترتیب به میزان 03/30 و 09/13 درصد بود. فعالیت آنتی­اکسیدانی فرم آزاد و نانولیپوزوم اسانس رزماری به روش DPPH به ترتیب 21/72  و 8/71 درصد به دست آمد. در ادامه، اسانس و نانولیپوزوم رزماری هرکدام به‌صورت جداگانه به همراه CMC جهت تولید پوشش خوراکی گوشت ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان طی دورة نگهداري (15 روز  در 4 درجۀ سلسیوس) مورداستفاده قرار گرفت. حداقل غلظت مهار­کنندگی و حداقل غلظت کشندگی نانولیپوزوم رزماری بر اشریشیاکلی و استافیلوکوکوس اورئوس به‌طور معنی‌دار کمتر از اسانس آزاد بود (05/0>p). شمارش کلی باکتری­های زنده، سرمادوست، اسیدلاکتیک و انتروباکتریاسه در نمونه­های پوشش یافته شده با CMC همراه با اسانس و نانولیپوزوم رزماری به‌طور معنی­دار (05/0>p) کمتر از سایر نمونه‌ها بود و در نمونه‌های حاوی نانولیپوزوم به‌طور معنی‌دار کمتر از نمونه‌های حاوی اسانس آزاد بود (05/0>p). درمجموع می‌توان گفت که استفاده از CMC همراه با اسانس آزاد و بخصوص همراه با نانولیپوزوم اسانس رزماری در طول دوره نگهداری، افت کیفیت میکربی و شیمیایی ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان را به‌طور معنی‌دار کاهش می‌دهد.

 

واژه­های کلیدی: اسانس رزماری، نانولیپوزوم، قزل‌آلای رنگین‌کمان، طول دوره نگهداری، کیفیت

 

مقدمه

کیفیت و ایمنی مواد غذایی از مهم‌ترین اهداف تولیدکنندگان و تقاضای مصرف‌کنندگان می‌باشند. زیرا مواد غذایی به دلیل داشتن مواد مغذی فراوان به‌سرعت دچار فساد شده و می‌توانند باعث بروز بیماری‌های عفونی و نیز  مسمومیت غذایی گردند (Jooyandeh et al, 2022). گوشت تازه یکی از مواد غذایی فسادپذیر است که حتی در شرایط نگهداری در یخچال نیز به‌سرعت دچار فساد می­شود. این ماده غذایی با ارزش علاوه بر فساد میکروبی، به دلیل پایداری کم اکسیداتیو و ترکیب خاص، به اکسیداسیون نیز حساس است (Noshad et al, 2021). بااین‌حال، گوشت عنصر مهمی از رژیم غذایی انسان است و طیف گسترده­ای از مواد مغذی را فراهم می­کند که نقشی حیاتی در تکامل انسان ایفا می‌نماید. در سال­های اخیر قیمت گوشت قرمز در ایران به دلیل کمبود عرضه به‌شدت افزایش‌یافته است (Jooyandeh et al, 2022). از این رو  تمایل مردم به مصرف گوشت سفید افزایش‌یافته است. مواد غذایی دریایی به دلیل داشتن پـروتئین­هـا، ویتـامین­هاي محلول در چربی و اسیدهاي چرب غیراشباع امگـا 3 و نسبت به سایر مواد غذایی دیگر از اهمیت زیادی در رژیم غـذایی برخوردار است (Perez-Alonso et al, 2004). یکی از مشکلات این دسته از مواد غذایی فساد­پذیر بالای آن است و معمـولاً سریع‌تر از مواد غذایی گوشتی دیگر دچار فساد می­گردند. همان‌گونه که اشاره شد در غذاهای دریایی، مقادیر زیادی پروتئین و اسیدهای چرب وجود دارد که این ترکیبات رشد باکتری و اکسیداسیون لیپید را تسهیل می­کنند (Hosseini and Gómez-Guillén, 2018). بنابراین نمی­توان  مواد غذایی دریایی به‌ویژه مـاهی را بیش از 12 الی 15 ساعت در دماي محیط (25 درجه سلسیوس) نگهداري نمود، زیرا به‌سرعت دچار فساد میکربی و شیمیایی می­گردد (Shakila et al, 2005).

پوشش­های خوراکی بیوپلیمرهای مواد هستند که می‌توانند کیفیت محصولات گوشتی را بهبود ­ببخشند و گاهی اوقات سبب افزایش کیفیت می­گردند. این بیوپلیمرها می­توانند به­عنوان یک عامل بسیار مهم برای کاربردهای بسته­بندی مدرن مورداستفاده قرار گیرند (Mojaddar Langroodi et al. 2018). پوشش‌ها و فیلم‌های خوراکی دارای خواص مکانیکی مناسب دارای اثرات محافظت‌کنندگی در برابر اکسیژن، رطوبت و انتقال چربی هستند (Ebrahimi hemmati kaykha et al, 2021). پوشش­های خوراکی را می­توان از مواد مختلفی ازجمله پلی­ساکاریدها، لیپیدها و پروتئین­ها تهیه نمود. پلی­ساکاریدها، مانند کربوکسی متیل سلولز (CMC) (Carboxy Methyl Cellulose)، مواد اولیه پوشش مورداستفاده در صنایع غذایی را تشکیل می­دهند (Rezaeifar et al, 2020). 

مواد نگهدارنده سنتتیک اغلب در بین مصرف‌کنندگان به دلیل اثرات مضرشان محبوبیتی ندارند. امروزه ویژگی­های آنتی­اکسیدانی و ضد­میکروبی اسانس­ها و عصاره­های گیاهی به‌خوبی شناخته‌شده است و تقاضای مصرف­کنندگان برای افزودنی­های طبیعی و کاربردی افزایش‌یافته است­ (Noshad et al, 2020). گیاهان دارویی دارای ترکیبات مفید و با ارزش زیادی هستند که این ترکیبات سبب افزایش کیفیت مواد غذایی می‌گردد. گیاهان دارویی از گذشته موردتوجه جوامع بشری بوده است به‌گونه‌ای که تمامی قسمت­های مختلف آن­ها (برگ، ساقه، ریشه، پوست و میوه) برای مصارف دارویی و غذایی مورداستفاده می­گرفته است (Ebrahimi hemmati kaykha et al, 2020). یکی از مهم‌ترین گیاهان دارویی که از دیرباز موردتوجه بسیاری از پژوهشگران و محققان قرارگرفته است گیاه رزماری است. گیاه رزماری با نام علمی Rosmarinus officinalis L از خانواده نعناعیان است (Ebrahimi hemmati kaykha et al, 2020, Mavalizadeh et al, 2022).  به‌طورکلی این گیاه بومی سواحل مدیترانه­ است اما به دلیل داشتن خواص درمانی و تزئینی بسیار در مناطق مختلفی از جهان ازجمله ایران کشت می­گردد. ازجمله خواص مهم این گیاه می­توان به خواص آنتی‌اکسیدانی آن اشاره نمود که این خواص را به ترکیبات دی­ترپن­های فنلی نسبت داده­اند. بیشترین گزارشی که در مورد میزان دی­ترپن­ها موجود در این گیاه گزارش‌شده است اسید کارنوزول، رزمانول، کارنوسیک، اپیرزمانول، ایزورزمانول است، اما باوجود مزایای ذکرشده،  استفاده از اسانس گیاهان محدودیت‌هایی مانند ناپایداری، تبخیر و تجزیه در مقابل شرایط محیطی و شیمیایی( نور، اکسیژن، رطوبت، pH) را دارد (Ebrahimi hemmati kaykha et al, 2022, Mavalizadeh et al, 2022 ). از طرف دیگر اسانس­های گیاهی دارای عطر و طعم شدیدی هستند و همین علت سبب شده است که از این ترکیبات نتوان به‌صورت مستقیم در مواد غذایی استفاده کرد (Noshad et al, 2022). در روشی جهت رفع این مشکلات ماده مؤثره در محفظه یا پوسته کوچک به‌اندازه نانو بسته‌بندی می‌گردد. این پوسته از سویی ترکیب شیمیایی را از آسیب عوامل خارجی محافظت می‌کند (Alejandro and Rubiales 2009).

 

نانولیپوزوم­ها نانوساختارهایی هستند که قادر هستند یک لایه محافظتی را ایجاد نمایند و با به دام انداختن ترکیبات آب‌دوست و آب‌گریز از تجزیه این مواد جلوگیری نمایند. با توجه به این­که نانولیپوزوم­ها دارای خواص غیر سمی و سازگار با محیط‌زیست هستند در این پژوهش اثر پوشش خوراکی بر پایه کربوکسی متیل سلولز حاوی فرم آزاد و نانولیپوزوم­ اسانس رزماری بر ویژگی­های میکروبی و شیمیایی گوشت ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان در مدت‌زمان  15 روز در دمای 4 درجه سلسیوس موردبررسی قرار گرفت.

 

مواد و روش­ها

- مواد

در این پژوهش فسفولیپید (لسیتین حاصل از تخم‌مرغ)، کلسترول و گلیسرول از شرکت مرک، آلمان تهیه گردید. DPPH مورداستفاده از شرکت آلدریچ، آلمان خریداری شد. تمامی حلال­ها و آب دیونیزه شده مربوط به شرکت دکتر مجلالی (تهران، ایران) بود. سویه­های میکروبی اشریشیا کلی (ATCC 25922) و استافیلوکوکوس اورئوس (ATCC 25923) از مرکز کلکسيون میکروارگانیسم‌های صنعتی (PTCC ، تهران، ایران)­ تهیه شدند. محیط­های کشت استفاده‌شده در این پژوهش شامل نوترینت براث ، مولر هینتون آگار، آم ار اس آگار و آر بی جی آگار  از شرکت (مرک-آلمان) بود. گیاه رزماری از فروشندگان محلی تهیه و توسط متخصصین مربوطه شناسایی شد.

 

 

-تهیه اسانس 

اسانس مورداستفاده در این پژوهش با کمک دستگاه کلونجر (ساخت شركت  Heidolph آلمان مدلlaborota 4003) تهیه گردید. برای اين منظور 100 گرم از گياه رزماری پودر شده را در بالن 2000 میلی‌ليتر ريخته و به آن به نسبت 1:10 ميلي‌ليتر آب مقطر اضافه و عمل استخراج اسانس در مدت‌زمان 3 ساعت انجام شد. پس از جمع­آوری، اسانس موردنظر درون ظروف شيشه­اي تیره‌رنگ استريل  در دمای 4 درجه سلسیوس و به دور از نور جهت آزمایش­های مختلف نگهداري شد (Jafari sales and Pashazadeh, 2020).

-شناسایی ترکیبات شیمیایی اسانس رزماری با استفاده از GC-MS

برای شناسایی ترکیبات شیمیایی موجود در اسانس رزماری، از دستگاه­های کروماتوگرافی گازی (Agilent A 7890 Technologies، آمریکا) و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف‌سنجی جرمی (Technologies Agilent 5975 C ، آمریکا) استفاده گردید (Ebrahimi Hemmati Kaykha et al, 2022).

-تهیه نانولیپوزوم

نانولیپوزوم­های اسانس رزماری با استفاده از روش ترکیبی هیدراسیون لایه نازک و امواج فراصوت بر اساس روش تشریح شده در تحقیق دیگری با اندکی تغییرات تولید گردید (Mohammadi et al., 2014). فرآیند تولید لیپوزوم شامل انحلال لسیتین سویا در مقدار (4/2 گرم) و کلسترول در مقادیر (3/0 گرم) و گلیسرول در مقادیر (3/0 گرم) و 2/0 گرم اسانس رزماری در ترکیبی از حلال­های متانول و دی‌کلرومتان به نسبت مساوی بود. سپس محلول به مدت 30 دقیقه توسط همزن مغناطیسی هم زده شد. در مرحله­ی بعد، حلال زدایی و تشکیل فیلم نازک در انتهای بالن ته گرد با استفاده از روتاری با دور RPM 80 در دمای  45 درجه سلسیوس انجام گرفت. لایه­ی نازک تشکیل‌شده توسط 50 میلی‌لیتر آب هیدراته شد. سپس محلول به مدت 30 دقیقه توسط همزن مغناطیس هم زده شد. درنهایت محلول حاصل درون بشر ریخته شده و در حمام آب یخ قرار داده شد و به‌دفعات (3، 2 و 1 مرتبه) به مدت 5 دقیقه تحت پروب فراصوت (توان 70 درصد و سیکل 5/0) و 5 دقیقه همزن مغناطیسی قرار ­گرفت. به این صورت لیپوزوم‌های تک لایه­ای در مقیاس نانومتریک تولید شدند(Mohammadi et al., 2014).

- ارزیابی فعالیت ضد میکروبی اسانس رزماری

برای تعیین حداقل غلظت مهارکنندگی اسانس رزماری از روش میکرو براث دایلوشن در محیط کشت مولرهینتون براث و از پلیت‌های 96 خانه استفاده شد. در این روش از مواد موردبررسی (اسانس و نانولیپوزوم) محلول استوک با غلظت 1000 میکروگرم بر میلی­لیتر با استفاده از محیط کشت نوترینت براث تهیه شد. سری رقتی از نمونه­ها در نوترینت براث با حجم 100 میکرولیتر تهیه گردید. سوسپانسیونی از کشت تازه باکتری­های استافیلوکوکوس اورئوس و اشریشیا کلی در سرم فیزیولوژی تهیه و کدورت آن‌ها با لوله­ی نیم مک­فارلند تنظیم شد. سوسپانسیون­های حاصل به نسبت 1:100 با نوترینت براث رقیق و به هر چاهک میزان 100 میکرولیتر اضافه شد. پس از گرمخانه گذاری در دمای  37  درجه سلسیوس به مدت 24 ساعت چاهک­ها ازلحاظ داشتن کدورت بررسی‌شده و اولین چاهک بدون کدورت به‌عنوان حداقل غلظت مهارکننده­ی رشد تعیین شد. سپس از هر یک از غلظت‌های پایین­تر از حداقل غلظت مهارکنندگی، میزان 5 میکرولیتر برداشته و در پلیت­های حاوی محیط کشت مولر هینتون آگار، کشت سطحی انجام داده و مدت 24 ساعت در انکوباتور در دمای 37 درجه سلسیوس قرار داده شدند. سپس اولین غلظتی که در آن هیچ‌گونه باکتری رشد نکرده بود به‌عنوان حداقل غلظت کشندگی در نظر گرفته شد (Ebrahimi hemmati kaykha et al., 2020).

- ارزیابی فعالیت آنتی­اکسیدانی اسانس رزماری

فعالیت آنتی­اکسیدانی اسانس قبل و بعد از کپسولاسیون اندازه­گیری شد. به­طور خلاصه، 5/1 میلی‌لیتر از هر نمونه با 5/1 میلی­لیتر از محلول اتانولی DPPH (mM 15/0) به اتانول 95 درصد اضافه شد. سپس محلول حاصل به‌صورت دستی به مدت 20 ثانیه هم زده ­شد. مخلوط حاصل با دور 12000 دور در دقیقه به مدت 10 دقیقه سانتر­یفیوژ گردید. سپس به مدت 30 دقیقه در تاریکی نگهداری شد. درنهایت  جذب نوری نمونه­های موردنظر در دستگاه اسپکتروفتومتر در طول‌موج nm 517  قرائت ­شد. درصد مهار رادیکال آزاد DPPH با استفاده از فرمول زیر محاسبه گردید (Wu et al., 2003):

معادله 1

                                                                         I (%) = [ ] × 100

Acontrol جذب شاهد (حجم یکسانی از آب­مقطر به­جای نمونه با محلول DPPH مخلوط می­شود) و Asample جذب نمونه است.

- روش تعیین مورفولوژی نانولیپوزوم‌های رزماری

مورفولوژی نانولیپوزوم‌های رزماری بهینه‌سازی شده توسط میکروسکوپ الکترونی عبوری (TEM) ارزیابی شد. نمونه‌ها ابتدا با آب رقیق شدند و در دمای اتاق خشک شدند. سپس نانولیپوزوم‌ها با استفاده از دستگاه TEM (مدل Hitachi, Japan) با ولتاژ 200 کیلوولت موردبررسی قرار داده شدند(Hu et al., 2015).

- روش تهیه پوشش خوراکی

برای تهیه پوشش­های خوراکی کربوکسی متیل سلولز یک گرم پودر کربوکسی متیل سلولز به 98 میلی‌لیتر آب مقطر اضافه گردید. سپس 1 میلی­لیتر گلیسرول به­عنوان پلاستی سایزر به محلول اضافه شد. برای حل بهتر کربوکسی متیل سلولز محلول حاصله به مدت 10 دقیقه در دمای 75 درجه سلسیوس قرار داده شد. پس از آماده شدن محلول موردنظر به نمونه­هایی که حاوی اسانس رزماری بودند 4/0 درصد اسانس اضافه گردید و به مدت 30 دقیقه در دمای محیط (25 درجه سلسیوس) توسط همزن مغناطیسی هم زده شدند. همچنین برای تهیه پوشش­های خوراکی حاوی نانولیپوزم اسانس رزماری به محلول اولیه 4/0 درصد نانولیپوزوم اسانس رزماری اضافه گردید و به مدت 30 دقیقه با استفاده از همزن، هم زده شد. در مرحله بعدی قطعات تازه برش داده‌شده ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان به مدت 1 دقیقه به‌روش غوطه‌وری در هر یک از پوشش­های تهیه‌شده قرار داده شدند. پس از خروج قطعات گوشت به مدت 10 دقیقه در دمای 25 درجه سلسیوس خشک شدند. درنهایت قطعات پوشش دهی شده جهت انجام آزمون‌های بعدی به مدت 15 روز در یخچال در دمای 4 درجه سلسیوس نگهداری شدند (Raeisi et al., 2014). فرمولاسیون مربوط به پوشش‌های خوراکی در جدول 1 نشان داده‌شده است.

 

 

 

جدول 1- فرمولاسیون پوشش­های خوراکی تهیه‌شده

نام	اسانس رزماری (درصد وزنی)	فسفولیپید و پایدارکننده‌ها (درصد وزنی)	کربوکسی متیل سلولز (درصد وزنی)	گلیسرول (درصد وزنی)	آب (درصد وزنی)
Control	0	0	0	0	100
CMC	0	0	1	1	98
CMC+EO	4/0	0	1	1	6/97
CMC+NEO	4/0	3 درصد کل مواد	1	1	6/94

 :Control فاقد پوشش، :CMC پوشش خوراکی بر پایه کربوکسی متیل سلولز،  : CMC+EO پوشش خوراکی حاوی اسانس آزاد رزماری،:CMC+NEO   پوشش خوراکی حاوی نانولیپوزوم‌های اسانس رزماری 

 

 

- اندازه­گیری pH

برای اندازه­گیری pH ابتدا 10 گرم نمونه گوشت چرخ شده ماهی به 100 میلی­لیتر آب مقطر استریل اضافه شد. سپس برای اختلاط و همگن­سازی بهتر نمونه­ها، آن­ها را درون شیکر لوله­ای (Lab Dragon، مدل S-MX، ساخت آمریکا) قرار داده و مدت 1 دقیقه همگن شدند. در نهایت، pH نمونه­ها توسط pH متر (Metrohm، مدل 826، ساخت سوئیس) در دمای 25 درجه سلسیوس اندازه‌گیری شد (Raeisi et al., 2014).

- اندازه­گیری پراکسید 

برای اندازه­گیری عدد پراکسید در ابتدا 3 گرم از فاز لیپیدی نمونه­های گوشت ماهی با 25 میلی­لیتر مخلوط اسید استیک + کلرو فرم (40 درصد کلروفرم + 60 درصد اسید استیک) و 5/0 میلی­لیتر یدور پتاسیم اشباع به آن اضافه نموده و به مدت یک دقیقه توسط همزن با دور آهسته هم زده شد، سپس 30 میلی­لیتر آب مقطر به آن اضافه نموده و مجدد با کمک همزن هم زده شد. درنهایت به آن 5/0 میلی­لیتر نشاسته 1 درصد به آن اضافه کرده و ید آزادشده توسط تیوسولفات 01/0 نرمال تیتر شد. درنهایت مقدار پراکسید را برحسب میلی اکی­والان اکسیژن فعال در هر کیلوگرم نمونه محاسبه شد (AOAC, 2002).  

-تعیین فعالیت ضدمیکروبی

برای انجام آنالیز میکروبی در ابتدا 10 گرم فیله ماهی به 90 میلی­لیتر آب پپتونه 1 درصد اضافه شد و با کمک همزن به مدت 1 دقیقه با 200 دور در دقیقه مخلوط گردید. از محلول حاصله جهت تهیه رقت­های متوالی و شمارش میکروارگانیسم­های موردنظر در دما و محیط کشت هر ارگانیسم استفاده گردید. برای شمارش کلی باکتری‌ها  و باکتری­های سرمادوست از محیط کشت پلیت کانت آگار به ترتیب در دمای 37 درجه سلسیوس به مدت 24 ساعت و دمای 7 درجه سلسیوس به مدت 10 روز استفاده شد. شمارش باکتری­های اسیدلاکتیک و باکتری­های اینترباکتریاسه با استفاده از روش پورپلیت و محیط کشت­های آم ار اس آگار و آر بی جی آگار  در دمای 30 درجه سلسیوس  به مدت 72 ساعت انجام شد (Noshad et al., 2022).

-تجزیه‌وتحلیل آماری

در این پژوهش تمامی آزمون­ها در 3 تکرار انجام و نتایج آن­ها با استفاده از نرم­افزار  SPSS و آزمون آماری آنالیز واریانس یک‌طرفه آنالیز شدند. جهت مقایسه دو به دوی گروه‌ها از آزمون تعقیبی دانکن در سطح اطمینان 95 درصد استفاده شد. برای مقایسه میانگین حداقل غلظت مهارکنندگی و حداقل غلظت کشندگی مربوط به نانولیپوزوم های حاوی اسانس و اسانس آزاد نسبت به باکتری‌های مورد آزمایش از آزمون آماری تی جهت‌دار در سطح اطمینان 95 درصد استفاده شد.

 

یافته­ها

- ترکیبات شیمیایی اسانس رزماری 

یافته­های حاصل از شناسایی ترکیبات شیمیایی موجود در اسانس رزماری با استفاده از دستگاه کروماتوگرافی گازی متصل به طیف­سنجی جرمی در جدول 2 آورده شده است. همان­طور که مشاهده می‌شود 32 ترکیب در رزماری شناسایی شد که 96/86 درصد از اسانس‌های رزماری را تشکیل می­دهند. ترکیبات عمده موجود در اسانس به ترتیب اوکالیپتول (03/30%) و آلفا پینن (69/13 %) بودند.

 

 

جدول 2- ترکیبات شیمیایی اسانس رزماری

ردیف	ترکیبات	درصد	زمان بازداری (دقیقه)	ردیف	ترکیبات	درصد	زمان بازداری (دقیقه)
1	Tricyclo	44/0	21/9	17	1,6-Octadien-3-ol	22/1	07/17
2	alpha.-Pinene	69/13	60/13	18	ALPHA.-TERPINOLENE	08/2	51/17
3	Camphene	02/5	87/13	19	Bicyclo	37/7	67/17
4	beta.-Pinene	5/0	05/14	20	heptan-3-one	93/1	95/17
5	beta.-Myrcene	1	33/14	21	Isoborneol	44/0	23/18
6	beta.-Myrcene	74/2	67/14	22	endo-Borneol	25/0	68/18
7	3-Octanol	5/0	84/14	23	Borneol	11/0	81/18
8	Eucalyptol	03/30	05/15	24	Cyclohexene	43/6	21/19
9	1,3,6-Octatriene	12/0	17/15	25	Bicyclo	86/0	33/19
10	1,4-Cyclohexadiene	09/0	26/15	26	D-Verbenone	97/0	78/19
11	2-(1-methyl propyl)	16/0	34/15	27	Bicyclo	07/5	15/20
12	2-Furanmethanol	33/0	78/15	28	Phenol	1/0	24/21
13	Benzene	04/0	02/16	29	4-Picolinium	28/1	56/21
14	2-methyl-1-propenyl	29/1	29/16	30	cis-Myrtanol	39/0	92/21
15	4,7-Methano-1H-indene	91/0	44/16	31	2,6-Octadien-1-ol	23/0	36/21
16	2H-Indene	41/2	93/16	32	2,6-Octadienal	13/0	65/21

 

 

- فعالیت ضدمیکروبی

نتایج مربوط به حداقل غلظت مهار کنندگی و حداقل غلظت کشندگی فرم آزاد و نانو لیپوزم اسانس رزماری در جدول 3 نشان داده‌شده است. همان‌طور که مشاهده می‌شود حداقل غلظت مهارکنندگی و حداقل غلظت کشندگی  نانولیپوزوم حاوی اسانس رزماری در هر دو باکتری گرم منفی و گرم مثبت به‌طور معنی‌دار کمتر از اسانس آزاد می‌باشد (05/0>p) به‌عبارت‌دیگر قدرت ضد میکروبی  نانولیپوزوم حاوی اسانس رزماری در هر دو باکتری گرم منفی و گرم مثبت به‌طور معنی‌دار بیشتر از اسانس آزاد می‌باشد  (05/0>p). همچنین، نتایج نشان داد که مقادیر حداقل غلظت مهار کنندگی و حداقل غلظت کشندگی در باکتری­های گرم منفی بیشتر از باکتری­های گرم مثبت است. 

 

 

جدول 3- نتایج مربوط به حداقل غلظت مهار کنندگی و حداقل غلظت کشندگی اسانس و نانو لیپوزم گیاه رزماری

باکتری		MIC	MBC
	اسانس رزماری	نانولیپوزوم حاوی اسانس رزماری	اسانس رزماری	نانولیپوزوم حاوی اسانس رزماری
اشریشیا کلی	* 01/0± 20	2/0± 15	*03/0± 18	0/0± 14
استافیلوکوکوس اورئوس	*02/0 ± 10	04/0± 5	*01/0±10	01/0 ± 5

*: در هر ردیف و در هرکدام از MIC و MBC میانگین نانولیپوزوم به‌طور معنی‌دار کمتر از میانگین اسانس رزماری است (05/0>p).

 

 

- مورفولوژی

مورفولوژی نانو لیپوزوم‌ها قبل از مرحله پوشش دهی به وسیله میکروسکوپ الکترونی اتمی موردبررسی قرار گرفت و حضور لیپوزوم‌ها در تمام نمونه‌ها قابل‌مشاهده بود و تشکیل لیپوزوم‌ها به تأیید رسید. نظر به اینکه کلیه نمونه‌ها دارای شکل یکسانی بودند، یکی از تصاویر به‌عنوان نمونه نمایش داده‌شده است (شکل 1).

 

 

 

شکل 1 - تصویر SEM نانولیپوزوم اسانس رزماری

 

 

-فعالیت آنتی­اکسیدانی اسانس رزماری

در طی فرآیند مربوط به DPPH آنتی­اکسیدان­های موجود در نمونه­های مورداستفاده با رادیکال­های DPPH وارد واکنش می­شوند که سبب کم‌رنگ یا بی‌رنگ شدن آن می­گردد. هر چه میزان قدرت آنتی‌اکسیدان نمونه بیشتر باشد کاهش رنگ سریع­تر اتفاق می­افتد که نشان‌دهنده آن است که قدرت آنتی‌اکسیدانی رابطه مستقیم با میزان کاهش رنگ دارد(kamkar et al., 2010). در این مطالعه میزان فعالیت آنتی­اکسیدانی به روش DPPH اسانس و نانولیپوزوم رزماری به ترتیب 21/72 و 8/71 درصد به دست آمد.

- تغییرات pH در طی مدت‌زمان نگهداری

تغییرات مربوط به pH در تیمارهای مختلف پوشش دهی شده ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان در طول نگهداری (15 روز  در دمای 4 درجه سلسیوس) در جدول 4 ارائه‌شده است. pH  ولیه تمامی تیمارها در محدوده 40/6 بود. به­طور کلی،pH  در طول مدت‌زمان نگهداری در تمام تیمارها افزایش یافت، همان‌گونه که در جدول 4 نشان داده‌شده است بیشترین میزان تغییراتpH  مربوط به نمونه شاهد است که در انتهای دوره نگهداری میزانpH  به 80/7 رسید اما کمترین افزایش برای نمونه‌های تیمار شده کربوکسی متیل سلولز حاوی فرم آزاد و نانولیپوزوم اسانس رزماری مشاهده گردید.

 

 

جدول 4- تغییرات pH  نمونه کنترل و تیمار شده در طول مدت‌زمان نگهداری (15 روز)

تیمار	0	3	6	9	12	15
Control	Ae10/0± 40/6	ABd 20/0± 55/6	Cc 11/0± 90/6	Dbc 10/0± 30/7	Db 20/0± 50/7	Da 14/0± 80/7
CMC	Ae 10/0± 40/6	ABde 10/0± 50/6	Bd10/0± 70/6	Cc 20/0± 00/ 7	Cb 11/0± 30/7	Ca 20/0± 60/7
CMC+EO	Ac 10/0± 40/6	Ac 15/0± 40/6	Abc03/0± 50/6	Ab15/0± 60/6	Aab 13/0± 90/6	Aa 12/0± 12/7
CMC+NEO	Ac 10/0± 40/6	Ac 10/0± 45/6	ABbc20/0± 55/6	Bb 05/0± 75/6	Bab 15/0± 10/7	Ba 10/0± 23/7

:Control  فاقد پوشش، :CMC پوشش خوراکی بر پایه کربوکسی متیل سلولز،  : CMC+EO پوشش خوراکی حاوی اسانس آزاد رزماری،:CMC+NEO   پوشش خوراکی حاوی نانولیپوزوم‌های اسانس رزماری 

a، b، c و d: در هر ردیف تفاوت بین میانگین‌های دارای حروف غیرمشابه معنی‌دار می‌باشد (05/0< p).

A، B، C و D: در هر ستون (هرکدام از روزهای مورد آزمایش) تفاوت بین میانگین‌های دارای حروف غیرمشابه معنی‌دار می‌باشد (05/0< p).

 

 

-تغییرات پراکسید در طی مدت‌زمان نگهداری

نتایج مربوط به عدد پراکسید در نمونه­های پوشش دهی شده فیله ماهی حاوی فرم آزاد و  نانولیپوزوم اسانس رزماری و نمونه شاهد در طی مدت 15 روز در نمودار 1 آورده شده است. عدد پراکسید اولیه همه نمونه‌ها 75/0 میلی اکی والان بود که نشان‌دهنده قابل‌قبول بودن فیله‌های تازه است. میانگین عدد پراکسید تیمارها در طول 12 روز دوره نگهداری افزایش و بعد از روز 12 کاهش یافت. همان‌گونه که نتایج نشان می­دهد بعد از روز اول در تمام‌روزهای دوره نگهداری  میانگین مقدار عدد پراکسید در نمونه‌های پوشش شده با  کربوکسی متیل سلولز حاوی نانولیپوزوم اسانس رزماری به‌طور معنی­داری (05/0< P)  کمتر از سایر تیمارها بود.

 

 

نمودار1- تغییرات مربوط به عدد پراکسید نمونه­هاي فیله ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان طی دورة نگهداري (15 روز در دمای 4 درجه سلسیوس)

a، b، c و d: تفاوت بین ستون‌های دارای حروف غیرمشابه در هرکدام از روزهای مورد آزمایش معنی‌دار می‌باشد (05/0< P).  

:Control فاقد پوشش، :CMC پوشش خوراکی بر پایه کربوکسی متیل سلولز،  : CMC+EO پوشش خوراکی حاوی اسانس آزاد رزماری،:CMC+NEO   پوشش خوراکی حاوی نانولیپوزوم‌های اسانس رزماری 

 

 

-تغییرات میکروبی در طی مدت‌زمان نگهداری 

تغییرات مربوط به شمارش کلی باکتری­ها (TBC) (Total Bacterial Count) در نمونه‌های گوشت ماهی پوشش دهی شده در دمای 4 درجه سلسیوس در نمودار 2 نشان داده‌شده است. همان‌طور که مشاهده می‌شود میزان TBC در طول مدت‌زمان نگهداری 15 روز در تمامی نمونه­ها افزایش‌یافته است. همانطوری که مشاهده می‌شود  شمارش کلی باکتری­ها در تمام نمونه‌های تیمار شده حاوی پوشش کربوکسیل متیل سلولز در طی مدت‌زمان نگهداری (15 روز) به طور قابل معنی‌داری کمتر از شاهد (05/0>p) و از طرف دیگر در نمونه‌های حاوی نانولیپوزوم‌های اسانس رزماری به‌طور معنی‌دار کمتر از سایر تیمارها بود (05/0>p).

 

 

 

 

 

نمودار 2- تغییرات مربوط به شمارش کلی باکتری­ها در نمونه­هاي فیله ماهی قزل الای رنگین‌کمان طی دورة نگهداري (15 روز در دمای 4 درجه سلسیوس)

a ، b، c و d: تفاوت بین ستون‌های دارای حروف غیرمشابه در هرکدام از روزهای مورد آزمایش معنی‌دار می‌باشد (05/0< P).

:Control  فاقد پوشش، :CMC پوشش خوراکی بر پایه کربوکسی متیل سلولز، :CMC+EO پوشش خوراکی حاوی اسانس آزاد رزماری،:CMC+NEO   پوشش خوراکی حاوی نانولیپوزوم‌های اسانس رزماری 

 

 

نتایج مربوط به باکتری­­های سرمادوست در نمودار 3 نشان داده‌شده است. تعداد اولیه باکتری­های سرمادوست در نمونه شاهد Log CFU/g 55/3 و در نمونه­ی پوشش دهی شده با کربوکسی متیل سلولز، پوشش دهی شده با کربوکسی متیل سلولز فرم آزاد و نانولیپوزوم اسانس رزماری به ترتیب 40/3، 18/3 و Log CFU/g 85/2 بود. روند رشد این باکتری­ها شبیه شمارش کلی باکتری­ها بود، به‌گونه‌ای که بیشترین میزان این باکتری­ها در روز 15 نگهداری مربوط به نمونه شاهد (Log CFU/g 12/8) مشاهده شد. همچنین کمترین میزان رشد این باکتری­ها در روز 15 نگهداری مربوط به نمونه پوشش دهی شده حاوی نانولیپوزوم اسانس رزماری به میزان Log CFU/g  54/6 بود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

­­ 

نمودار 3- تغییرات مربوط به تعداد باکتری­های سرمادوست نمونه­هاي فیله ماهی قزل الای رنگین‌کمان طی دورة نگهداري (15 روز در دمای 4 درجه سلسیوس)

a، b، c و d: تفاوت بین ستون‌های دارای حروف غیرمشابه در هرکدام از روزهای مورد آزمایش معنی‌دار می‌باشد (05/0< P).  

:Control فاقد پوشش، :CMC پوشش خوراکی بر پایه کربوکسی متیل سلولز،  : CMC+EO پوشش خوراکی حاوی اسانس آزاد رزماری،:CMC+NEO   پوشش خوراکی حاوی نانولیپوزوم‌های اسانس رزماری 

 

 

نتایج مربوط به باکتری­های اسیدلاکتیک در نمودار4 نشان داده‌شده است. همان‌گونه که مشاهده می‌شود تعداد باکتریهای اسیدلاکتیک نمونه­های پوشش دهی شده با کربوکسی متیل سلولز حاوی نانولیپوزوم‌های اسانس رزماری در روزهای سوم به بعد به‌طور معنی‌دار کمتر از سایر نمونه‌ها بود (05/0< P).  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نمودار 4- تغییرات مربوط تعداد باکتری­های اسیدلاکتیک نمونه­هاي فیله ماهی قزل الای رنگین‌کمان طی دورة نگهداري (15 روز در 4 درجه سلسیوس)

a، b، c و d: تفاوت بین ستون‌های دارای حروف غیرمشابه در هرکدام از روزهای مورد آزمایش معنی‌دار می‌باشد (05/0< P).  

:Control  فاقد پوشش، :CMC پوشش خوراکی بر پایه کربوکسی متیل سلولز،  : CMC+EO پوشش خوراکی حاوی اسانس آزاد رزماری،:CMC+NEO   پوشش خوراکی حاوی نانولیپوزوم‌های اسانس رزماری 

 

نتایج مربوط به شمارش تعداد انتروباکتریاسه در نمودار 5 نشان داده‌شده است. در طی مدت‌زمان نگهداری تعداد انتروباکتریاسه در تمامی نمونه­های افزایش یافت. در روزهای نهم به بعد نمونه‌های شاهد دارای  بیشترین تعداد و نمونه­های پوشش دهی شده با کربوکسی متیل سلولز حاوی نانولیپوزوم­های اسانس رزماری دارای کمترین تعداد از باکتری‌های انتروباکریاسه بود.

 

 

نمودار 5- تغییرات مربوط به تعداد انتروباکتریاسه نمونه­هاي فیله ماهی قزل الای رنگین‌کمان طی دورة نگهداري (15 روز در دمای 4 درجه سلسیوس)

a، b، c و d: تفاوت بین ستون‌های دارای حروف غیرمشابه در هرکدام از روزهای مورد آزمایش معنی‌دار می‌باشد (05/0< p).

  :Control فاقد پوشش، :CMC پوشش خوراکی بر پایه کربوکسی متیل سلولز،  : CMC+EO پوشش خوراکی حاوی اسانس آزاد رزماری،:CMC+NEO   پوشش خوراکی حاوی نانولیپوزوم‌های اسانس رزماری 

 

بحث و نتیجه­گیری

در مطالعه حاضر، ترکیب عمده موجود در اسانس رزماری اوکالیپتول (1و8 سینئول) بود، که با پژوهش ابراهیمی همتی کیخا و همکاران (2022) و جعفری ثالث و همکاران (2020) همخوانی داشت (Ebrahimi hemmati kaykha et al., 2022; Jafari-sales, 2020). در طی مطالعه­ای گزارش‌شده که بیشترین ترکیب موجود در اسانس رزماری مربوط به ترکیب آلفا- پینن به میزان 19 درصد بود (Roomiani et al., 2016). تفاوت در نوع رزماری مصرفی و شرایط رشد محیطی می­تواند بر تعداد ترکیبات شیمیایی تأثیر بگذارد (Ebrahimi hemmati kaykha et al., 2022). در پژوهش دیگری گزارش‌شده است که بیشترین ترکیب موجود در اسانس رزماری موردمطالعه به ترتیب آلفا-پینن (12/ 26 درصد) و اوکالیپتول با میزان (55/9 درصد) بود (Alipour et al., 2019). در تحقیق دیگری که در مورد ترکیبات موجود در اسانس رزماری انجام‌شده گزارش‌شده است که اسانس مورداستفاده در پژوهش مربوطه دارای 20 ترکیب بود که 09/82 درصد از ترکیبات حاصله را اوکالیپتول، الفا-پینن، وربنون، کامفور، بربونون و لیمونن را تشکیل می­دادند (Malakootian and Hatami, 2013).

اندازه نانولیپوزوم‌های به‌دست‌آمده به وسیله میکروسکوپ الکترونی اتمی با اندازه‌های به‌دست‌آمده از طریق تفرق نور پویا تطابق داشت. با توجه به شکل 1 وزیکول‌های تولیدی کروی، دارای سطوحی به نسبت صاف و هموار و دارای اشکال به نسبت یکسان بودند. مورفولوژی لیپوزوم‌های تولیدی در این پژوهش با لیپوزوم‌های اسانس رزماری تولیدی در پژوهش دیگر متفاوت بود که به‌صورت توده‌های فشرده و به هم چسبیده بودند. این تفاوت می‌تواند به دلیل تفاوت در فرمولاسیون و روش تولید لیپوزوم‌ها باشد (Salari et al., 2019).

در مطالعه حاضر میزان فعالیت آنتی­اکسیدانی اسانس آزاد و نانولیپوزوم حاوی اسانس رزماری به ترتیب 21/72 و 8/71 درصد بود. در طی پژوهشی اثر ضد­میکروبی و آنتی‌اکسیدانی دو نوع اسانس (رزماری و پونه کوهی) موردبررسی قرار گرفت. نتایج حاصل نشان داد که اسانس رزماری دارای فعالیت آنتی­اکسیدانی برابر با 8/39 میلی­گرم بر میلی­لیتر بود (Alvarcez et al., 2010). در طی مطالعه دیگر گزارش‌شده که میزان فعالیت آنتی­اکسیدانی گیاه رزماری بومی مازندران برابر با 67/42 میلی­گرم بر میلی­لیتر بود (Jamshidi et al., 2010).) در طی پژوهش دیگری روی تركيبات شيميایی، قدرت آنتی­اكسيدانی، محتواي تام فنل و فلاونوئيد كل و سميت سلولی اسانس رزماري گزارش‌شده که میزان فعالیت آنتی­اکسیدانی اسانس رزماری به روش DPPH  برابر با 74/78 درصد بود که با نتایج مطالعه حاضر همخوانی دارد (Ebrahimi hemmati kaykha et al., 2022). 

حداقل غلظت مهارکنندگی و حداقل غلظت کشندگی نانولیپوزوم حاوی اسانس رزماری در هر دو سویه باکتریایی گرم منفی و گرم مثبت به­طور معنی‌دار کمتر از فرم آزاد بود (05/0>p) به‌عبارت‌دیگر قدرت ضد­میکروبی نانولیپوزوم حاوی اسانس رزماری در هر دو باکتری گرم منفی و گرم مثبت به‌طور معنی‌دار بیشتر از اسانس آزاد می‌باشد (05/0>P). این نتایج نشان داد که با توجه به کمتر بودن یافته­های حداقل غلظت بازدارندگی و کشندگی مربوط به نانولیپوزوم اسانس رزماری  در مقایسه با فرم آزاد آن می­توان به این نتیجه رسید که با توجه به وجود حفراتی موجود در سطح غشای باکتری­ها که محل ورود و خروج مواد می­باشد، هرچه اندازه ذرات تولیدی دارای سایز کمتری باشد راحت می­تواند از این حفرات عبور نماید و ماده زیست فعال خود را آزاد نماید (Gharenaghadeh et al, 2017). فقدان لایه لیپوپلی­ساکارید در دیواره سلولی باکتری‌های گرم مثبت علت حساسیت باکتریایی به ترکیبات ضد باکتری است که در باکتری­های گرم منفی می­تواند از ورود ترکیبات فعال به غشای سیتوپلاسمی جلوگیری کند. علاوه بر این، باکتری­های گرم منفی به دلیل وجود لایه لیپوپلی­ساکارید دیواره سلولی در اثر نفوذ مولکول­های مختلف آنتی­بیوتیک و همچنین آنزیم­هایی که باعث تجزیه مولکول­های واردشده به فضای پری پلاسم می­شوند، در برابر ترکیبات ضد باکتری مقاوم هستند (Tometri et al.,  2020). محققین در طی مطالعه­ای گزارش نمودند که کپسوله‌سازی مواد فعال در نانولیپوزوم‌ها باعث افزایش فعالیت ضد میکروبی این دسته از مواد نسبت به فرم آزاد آن­ها می‌شود (Fattahian1et al., 2022). 

در پژوهش حاضر pH  اولیه تمامی نمونه­ها در محدوده 40/6 بود. به­طور کلی، این پارامتر در طول مدت‌زمان نگهداری در تمامی تیمارها افزایش یافت، بیشترین میزان تغییراتpH  مربوط به نمونه شاهد است که در انتهای دوره نگهداری میزانpH  به 80/7 رسید اما کمترین افزایش برای نمونه‌های تیمار شده کربوکسی متیل سلولز حاوی فرم آزاد و نانولیپوزوم اسانس رزماری مشاهده گردید. افزایش مقدار pH تأثیر نامناسبی بر کیفیت نمونه‌ها در طول زمان نگهداری به‌ویژه در خواص ارگانولپتیکی مانند رنگ، بافت و بو دارد (Mojaddar Langroodi et al., 2018). افزایش pH می­تواند ناشی از تولید باز­های فرار مانند تری متیل آمین و آمونیاک باشد که به دلیل وجود آنزیم­های درون­زا یا میکروبی است (Kakaei et al., 2016). از سوی دیگر، کاهش pH  می­تواند به دلیل تولید گلیکولیز پس از مرگ در لاشه ماهی باشد. pH ماهی تازه تقریباً 7 است. به‌طورکلی، تغییرات pH پس از مرگ تا حد زیادی به گونه و فصل بستگی دارد (Cakli et al. 2014). نتایج حاصل از این مطالعه با نتایج رئیسی و همکاران (2014) همخوانی داشت (Raeisi et al., 2014). در مطالعه­ای اثر کیتوزان حاوی اسانس زیره سبز نانوکپسوله شده  بر ماندگاری گوشت گوساله در بسته‌بندی اتمسفر اصلاح‌شده موردبررسی قرار گرفت. نتایج حاصل نشان داد که نمونه­های حاوی نانوامولسیون دارای کمترین میزان pH  در میان سایر نمونه­ها بوده است (Fattahian1et al., 2022).

ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان به دلیل داشتن میزان بالایی از اسیدهای چرب تک غیراشباع (حدود 50 درصد) و اسید­های چرب چند غیراشباع (حدود 26 درصد) به اکسیداسیون چربی حساسیت بالایی دارد که همین امر سبب کاهش عمر ماندگاری آن می­شود (Hamzeh et al., 2011). در نمونه­های اولیه در طی اکسیداسیون لیپیدها، به اکسیژن مولکولی به پیوندهای دوتایی اسیدهای چرب غیراشباع اضافه می­شود و درنتیجه هیدروپراکسیدها تولید می­شود. این هیدروپراکسیدها ناپایدار هستند و به کتون­ها و آلدئیدها تجزیه می­شوند که ویژگی­های ارگانولپتیکی ناخوشایندی را در فیله ماهی ایجاد می­نمایند. میزان پراکسید در نمونه تیمار نشده نسبت به نمونه­های تیمار شده با سرعت بیشتری افزایش یافت. اندیس پراکسید در تمامی نمونه­ها از روز 6 به بعد با سرعت بیشتری افزایش یافت اما از روز 12 به بعد اندیس پراکسید کاهش یافت. همان‌گونه که اشاره‌شده هیدرو پراکسید­ بسیار ناپایداری است که پس از تولید به سایر ترکیبات ثانویه دیگر تبدیل می­شوند و همین امر سبب روند کاهشی در آن­ها می­شود (Ozogul et al., 2005). حد مجاز اندیس پراکسید در حدود 10 الی 20 میلی اکی والان گرم پراکسید بر کیلوگرم چربی می­باشد (Ghomi et al., 2011). که میزان آن در تیمارهای پوشش دهی شده موردبررسی در طول مدت‌زمان نگهداری (15 روز 4 درجه سلسیوس) کمتر از 10 میلی اکی والان بود که می­تواند نشان‌دهنده تأثیر هم‌افزایی بین کربوکسیل متیل سلولز و فرم آزاد و نانولیپوزوم اسانس رزماری باشد (Li et al.,  2017).

گزارش‌شده است که بالاترین میزان TBC قابل‌قبول در گوشت ماهی در حدودLog CFU/g  107- 106 در مدت 3 روز ذخیره­سازی است (Ozgul et al., 2004). مقدار اولیه TBC در تمامی نمونه­ها برابر با Log CFU/g   65/3 بود که در طول مدت‌زمان نگهداری این میزان برای تمامی نمونه­ها افزایش یافت اما بااین‌وجود سرعت رشد در نمونه­های پوشش دهی شده کمتر از نمونه کنترل بود. میزان افزایش TBC در پایان دوره نگهداری 15 روز در نمونه­های شاهد، نمونه­ی پوشش دهی شده با کربوکسی متیل سلولز، پوشش خوراکی فعال حاوی فرم آزاد و  نانولیپوزوم­های اسانس رزماری به ترتیب به حدود 12/9 ، 90/7، 12/7  و Log CFU/g  83/6  بود. در تحقیقی گزارش‌شده که TVC ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان در طی 20 روز دوره نگهداری در دمای 3  درجه سلسیوس از مقدار اولیه Log CFU/g   4  به Log CFU/g   04/7 افزایش یافت (Rezaei et al., 2008). در مطالعه دیگر بیان شده که استفاده از پوشش خوراکی مکمل با اسانس می­تواند از رشد میکروارگانیسم­ها جلوگیری نماید زیرا این ترکیبات قادر به تخریب ساختاری لیپیدها در غشای میتوکندری و سلولی باکتری­ها می­گردند (Mojaddar Langroodi et al., 2018). اسانس رزماری حاوی مقداری از عوامل فنولیک و ترپنوئیدها است که دارای فعالیت ضدمیکروبی می­باشد. در مطالعه دیگری از پوشش ژلاتین ماهی حاوی اسانس پونه کوهی برای کاهش  شمارش کلی باکتری‌ها در فیله­های قزل‌آلای رنگین‌کمان در یخچالی استفاده نمودند. نتایج آن‌ها نشان داد که شمارش کلی باکتری‌ها در نمونه‌های با پوشش ژلاتین حاوی اسانس پونه کوهی در طول 12 روز به حدود CFU/g   log  6 افزایش یافت در حالیکه در نمونه‌های شاهد در طول 8 روز به این عدد رسید (Hosseini et al., 2016).

باکتری‌های سرما­دوست، باکتری‌هایی هستند که در دمای ۷ درجه سانتی‌گراد یا کمتر از آن به‌خوبی رشد می‌کنند و دمای بهینه‌شان برای رشد بین ۲۰ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد است (El-Tawab et al., 2019). این دسته از باکتری­ها ازجمله مهم‌ترین میکروارگانیسم­هاي عامل فساد ماهی در طول مدت‌زمان نگهداری دماهاي سرد هستند (Ibrahim Sallam, 2007). اعداد اولیه باکتری­های سرمادوست در نمونه شاهد Log CFU/g 55/3 و در نمونه­ی پوشش دهی شده با کربوکسی متیل سلولز، پوشش دهی شده با کربوکسی متیل سلولز فرم آزاد و نانولیپوزوم اسانس رزماری به ترتیب 40/3، 18/3 و Log CFU/g 85/2 بود. بیشترین تعداد این باکتری­ها در روز 15 نگهداری مربوط در نمونه شاهد (Log CFU/g 12/8) مشاهده شد. در تحقیقی گزارش‌شده که تعداد کل باکتری­های سرمادوست در ماهی پوشش دهی شده با فیلم در روزهای ششم و هفتم نگهداری به حدود Log CFU/g 69/6- 64/6 می‌رسد (Erkan et al., 2007). در طی مطالعه­ای اثر تیمارهای جداگانه و ترکیبی نایسین، اسانس رزماری (نانوامولسیون و فرم آزاد) و پوشش کیتوزان بر ماندگاری فیله مرغ در یخچال موردبررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که باکتری­های سرمادوست، در پایان دوره نگهداری 12 روزه، در تیمار بهینه با کیتوزان می­تواند از رشد باکتری­های سرمادوست جلوگیری کند (Mavalizadeh et al, 2022).

یکی دیگر از باکتری­های بی­هوازی اختیاری باکتری­های اسیدلاکتیک می­باشد که به­عنوان فلور میکروبی گوشت نیز شناخته می­شوند. گروهی از باکتری­های اسیدلاکتیک قادر به ایجاد فساد در گوشت می­باشند (Giatrakou & Savvaidis, 2012).  همان‌گونه که در نمودار 4 مشاهده می­شود تعداد باکتری­های اسیدلاکتیک نمونه­های پوشش دهی شده با کربوکسی متیل سلولز حاوی نانولیپوزوم­های اسانس رزماری در روزهای سوم به بعد به‌طور معنی‌دار کمتر از سایر نمونه‌ها بود (05/0< P). در تحقیقی گزارش‌شده که رزماری و آویشن دارای اثرات بازدارنده قوی علیه رشد باکتری­های اسیدلاکتیک هستند(Badia et al, 2019). در مطالعه دیگری دریافتند که کمترین تعداد باکتری­های اسیدلاکتیک مربوط به تیمارهای حاوی کربوکسیل متیل سلولز حاوی اسانس رزماری (800 میلی‌گرم کل فنل در لیتر) بود (Choulitoudi et al, 2017). در طی مطالعه­ای تأثیر عصاره انگور و اسانس آویشن شیرازی بر روی گوشت قرمز موردبررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از پژوهش آن­ها نشان داد که تعداد باکتری­های اسیدلاکتیک در طی مدت‌زمان نگهداری روند افزایشی داشت به‌گونه‌ای که در انتهای روز 9 تعداد این باکتری­ها به Log CFU/g 5 رسید (Tajik et al., 2015).

یکی از میکروفلورهای مهم موجود در گوشت باکتری­های بی­هوازی انتروباکتریاسه می­باشد. نتایج تحقیق حاضر نشان داد در طی مدت‌زمان نگهداری تعداد میکروارگانیسم­های بی­هوازی انتروباکتریاسه در تمامی نمونه­ها افزایش یافت. در روزهای نهم به بعد نمونه‌های شاهد دارای بیشترین تعداد و نمونه­های پوشش دهی شده با کربوکسی متیل سلولز حاوی نانولیپوزوم­های اسانس رزماری دارای کمترین تعداد از باکتری‌های انتروباکریاسه بود (نمودار 5). در طی پژوهشی گزارش‌شده است که اسانس و پوشش­های خوراکی قادر به مهار باکتری­های انتروباکتریاسه می­باشند  (Dahham et al., 2010). در مطالعه­ دیگری گزارش‌شده است که اسانس­های روغنی می­توانند سبب جلوگیری از رشد باکتری­های انتروباکتریاسه گردند (Tajik et al., 2015). نتایج مطالعه  حاضر با نتایج سالام (2007) نیز مطابقت داشت (Sallam, 2007).  شایان ذکر است که اثرات ضد­باکتریایی اسانس‌های میخک، دارچین و رزماری علیه انتروباکتریاسه در مطالعه دیگری نیز نشان داده‌شده است (López et al, 2005). 

موجودات دریایی در طی مدت‌زمان نگهداری به تغییرات ناشی از اکسیداسیون حساس می‌باشند. همچنین به دلیل بالا بودن مواد مغذی موجود در این‌گونه از فرآورده‌ها به سرعت تحت تأثیر فعالیت میکروارگانیسم‌ها و اکسیداسیون چربی قرار می‌گیرند. با توجه به فعالیت میکروارگانیسم‌ها و  تغییرات ناشی از فعالیت آن‌ها در هنگام نگهداری در روش سرد و مشکلات ناشی از استفاده از نگهدارنده‌های سنتزی کاربرد مواد طبیعی که سبب افزایش کیفیت و ماندگاری این نوع از فرآورده‌ها شود ضرورت دارد. بنابراین بر اساس نتایج مطالعه حاضر، به‌طورکلی می­توان گفت که پوشش­های غذایی ترکیب‌شده با اسانس­های گیاهی مانند رزماری گامی مؤثر در حفظ کیفیت میکروبی، شیمیایی و ارگانولپتیک مواد غذایی در طول دوره ذخیره‌سازی هستند. این مطالعه همچنین نشان داد که فرم آزاد و نانوامولسیونی اسانس رزماری  هر دو نقش مؤثری در افزایش ماندگاری فیله ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان را دارند. همچنین یافته‌ها نشان داد که اسانس رزماری در هر دو فرم آزاد و نانولیپوزوم دارای خاصیت آنتی‌اکسیدانی مناسبی می‌باشد. حداقل غلظت مهارکنندگی و حداقل غلظت کشندگی  نانولیپوزوم حاوی اسانس رزماری برعلیه هر دو باکتری گرم منفی و گرم مثبت به‌طور معنی‌دار کمتر از اسانس آزاد بود. پوشش حاوی نانولیپوزوم اسانس رزماری اثر مهاری بیشتری بر روی کنترل تغییرات pH نمونه‌های گوشت قزل‌آلا در طول دوره نگهداری در شرایط یخچال دارد. این اسانس در هر دو فرم آزاد و نانولیپوزوم دارای خاصیت ضد میکروبی معنی‌دار برعلیه شمارش کلی باکتری‌ها، باکتری‌های سرمادوست، باکتری‌های گروه لاکتیک اسید و باکتری‌های گروه انتروباکتریاسه در نمونه‌های ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان در طول دوره نگهداری در شرایط یخچال می‌باشد و این خاصیت در پوشش حاوی نانولیپوزوم اسانس رزماری به‌طور معنی‌دار بیشتر از پوشش حاوی اسانس آزاد بود. درمجموع می‌توان گفت که اسانس رزماری را می‌توان به‌عنوان یک ماده نگهدارنده طبیعی در گوشت ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان استفاده نمود و تبدیل اسانس آزاد به‌صورت ذرات نانولیپوزوم خاصیت نگه‌دارندگی این اسانس را به‌طور معنی‌دار تقویت می‌نماید.

 

تعارض منافع

نویسندگان اعلام می­دارند که هیچ‌گونه تضاد منافعی  ندارند.

 

 

 

 

 

منابع

·       Alejandro, P. and Diego, R. (2009). Nanotechnology for parasitic plant control. Pest Management Science, 65(5): 540–45.

·       Alvarez, M.V., Ortega‐Ramirez, L.A., Silva‐Espinoza, B.A., Gonzalez‐Aguilar, G.A. and Ayala‐Zavala, J.F. (2019). Antimicrobial, antioxidant, and sensorial impacts of oregano, rosemary essential oils over broccoli florets. Journal of Food Processing, Preservation, 43(3): e13889.‏

·       Association of Official Analytical Chemists (AOAC). (2002). Peroxide value of oils, fats method 965.33. Official Methods of Analysis (17th ed). Washington, DC: Association of Official Analytical Chemists.

·       Badia, V., de Oliveira, M. S. R., Polmann, G., Milkievicz, T., Galvão, A. C. and da Silva Robazza, W. (2020). Effect of the addition of antimicrobial oregano (Origanum vulgare) and rosemary (Rosmarinus officinalis) essential oils on lactic acid bacteria growth in refrigerated vacuum-packed Tuscan sausage. Brazilian Journal of Microbiology, 51, 289-301.‏

·       Cakli, S., Kilinc, B., Cadun, A., Dincer, T. and Tolasa, S. (2014). Effect of gutting, ungutting on microbiological, chemical, sensory properties of aquacultured sea Bream (Sparus aurata) , sea Bass (Dicentrarchus labrax) stored in ice. Critical Reviews in Food Science, Nutrition, 46(7):519–27.

·       Choulitoudi, E., Ganiar, S., Tsiron, T., Ntzimani, A., Tsimogiannis, D., Taoukis, P. et al., (2017). Edible coating enriched with rosemary extracts to enhance oxidative , microbial stability of smoked eel fillets. Food Packag Shelf Life, 12:107–113.

·       Dahham, S.S., Ali, M.N., Tabassum, H. and Khan, M. (2010). Studies on antibacterial, antifungal activity of pomegranate (Punica granatum L.). American-Eurasian Journal of Agricultural & Environmental Sciences, 9: 273-281.

·       Ebrahimi Hemmati Kaykha, M., Jooyandeh, H., Alizadeh Behbahani, B. and Noshad, M. (2022). Identification of chemical compounds, antioxidant activity, total phenolic, flavonoid contents, cytotoxicity effect of Rosmarinus officinalis essential oil. Iranian Food Science, Technology Research Journal, 18(4): 467-482.‏ [In Persian]

·       Ebrahimi Hemmati Kaykha, M., Jooyandeh, H., Behbahani, B.A. and Noshad, M. (2022). Optimization of mucilage extraction from Sepestan fruit, evaluation of its physicochemical, antioxidant activity. Journal of Food Measurement, Characterization, 16(6): 4331-4344.‏

·       Ebrahimi Hemmati Kaykha, M., Jooyandeh, H., Behbahani, B.A. and Noshad, M. (2020). Antimicrobial Activity of Rosemary Essential Oil, its Interaction with Common Therapeutic Antibiotics on some Gram Positive and Gram Negative Bacteria. Iranian Journal of Infectious Disease, 24(87): 25-34.‏ [In Persian]

·       Ebrahimi, M., Jooyandeh, H. and Noshad, M. (2020). Antimicrobial potential of Cordia myxa fruit on pathogenic bacteria: A study “in vitro” laboratory conditions. Journal of food science, technology (Iran), 17(101): 71-80.‏

·       El-Tawab, A., Awad, A., Kabil, A., Elhofy, F., Soliman, E. and Nada, S. (2019). Bacteriological studies on psychrotrophic bacteria, Pseudomonas isolated from frozen fish. Benha Veterinary Medical Journal, 37(1): 118-121.‏

·       Erkan, N., Özden, O. and İnuğur M. (2007). The effects of modified atmosphere, vacuum packaging on quality of chub mackerel. Int J Food Sci Technol, 42(11):1297–304.

·       Fattahian, A., Fazlara, A., Maktabi, S., Pourmahdi, M. and Bavarsad, N. (2022). The effects of chitosan containing nano-capsulated Cuminum cyminum essential oil on the shelf-life of veal in modified atmosphere packaging. Journal of Food Measurement and Characterization, 16(1): 920-933.‏

·       Gharenaghadeh, S., Samadlouie, H., Sowti, M., Hamisekar, H. and Mokaram, R. (2017). Evaluation of the antimicrobial, antioxidant properties of Salvia essential oil nano liposome (Salvia multicaulis). Journal of Food Science, Technology, 14(62): 271-82.‏

·       Ghomi, M.R., Nikoo, M., Heshmatipour, Z., Jannati, A. A., Ovissipour, M. et al., (2011). Effect of sodium acetate, nisin on microbiological, chemical changes of cultured grass carp (Ctenopharyngodon idella) during refrigerated storage. Journal of Food Safety, 31(2): 169-175.‏

·       Giatrakou, V. and Savvaidis, I.N. (2012). Bioactive packaging technologies with chitosan as a natural preservative agent for extended shelf-life food products. In: Arvanitoyannis I. Modified Atmosphere, Active Packaging Technologies. Ed. Boca Raton: Taylor & Francis. PP: 685–730.

·       Hamzeh A. and Rezaei M. (2011). Antioxidant, antibacterial effects of sodium alginate coating enriched with thyme essential oil on rainbow trout fillets during refrigerated storage. Iranian Journal of Nutrition Sciences & Food Technology, 6 (3):11-20.

·       Hosseini, S.F. and Gómez-Guillén, M. C. (2018). A state-of-the-art review on the elaboration of fish gelatin as bioactive packaging: Special emphasis on nanotechnology-based approaches. Trends in Food Science & Technology, 79: 125-135.

·       Hosseini, S.F., Rezaei, M., Zandi, M. and Ghavi, F.F. (2016). Effect of fish gelatin coating enriched with oregano essential oil on the quality of refrigerated rainbow trout fillet. Journal of Aquatic Food Product Technology, 25(6): 835-842.‏

·       Hu, K., Huang, X., Gao, Y., Huang, X., Xiao, H. and McClements, D. J. (2015). Core–shell biopolymer nanoparticle delivery systems: Synthesis, characterization of curcumin fortified zein–pectin nanoparticles. Food Chemistry, 182: 275-281.‏

·       Ibrahim Sallam, K. (2007). Antimicrobial, antioxidant effects of sodium acetate, sodium lactate, , sodium citrate in refrigerated sliced salmon. Food Control, 18: 566–575.

·       Jafari-sales, A. and Pashazadeh, M. (2020). Study of chemical composition, antimicrobial properties of Rosemary (Rosmarinus officinalis) essential oil on Staphylococcus aureus, Escherichia coli in vitro. International Journal of Life Sciences, Biotechnology, 3(1): 62-69.

·       Jamshidi, M., Ashtiani, H.R., Rezazade, S.H., Fathiazad, F., Maz,arani, M. and Khaki, A. (2010). Evaluation, Comparison of phenolic compounds, antioxidant activity of some plant species in maz,aran. Journal of Medicinal Plants, 34(2): 177-183. [In Persian].

·       Jooyandeh, H., Ebrahimi Hemmati Kaykha, M., Alizadeh Behbahani, B. and Noshad, M. (2023). Evaluating the quality of mutton meat coated with Cordia myxa fruit mucilage containing Rosmarinus officinalis essential oil during cold storage. Journal of Food Measurement, Characterization, 17: 2062–2074.

·       Jouki, M., Yazdi, F.T., Mortazavi, S.A., Koocheki, A. and Khazaei, N. (2014). Effect of quince seed mucilage edible films incorporated with oregano or thyme essential oil on shelf life extension of refrigerated rainbow trout fillets. International Journal of Food Microbiology, 174: 88–97.

·       Kakaei, S. and Shahbazi, Y. (2016). Effect of chitosan-gelatin film incorporated with ethanolic red grape seed extract, Ziziphora clinopodioides essential oil on survival of Listeria monocytogenes, chemical, microbial, sensory properties of minced trout fillet. LWT-Food Science, Technology, 72: 432–438.

·       Kamkar, A., Shariatifar, N., Jamshidi, A. H. and Mohammadian, M. (2010). Study of antioxidant functional of the water, methanol, ethanol extracts of Endemic Cuminum cyminum L., Cardaria draba L. in the In-vitro Systems. Internal Medicine Today, 16(3): 37-45. [In Persian].

·       Langroodi, A.M., Tajik, H., Mehdizadeh, T., Moradi, M., Kia, E. M. and Mahmoudian, A. (2018). Effects of sumac extract dipping, chitosan coating enriched with Zataria multiflora Boiss oil on the shelf-life of meat in modified atmosphere packaging. Lwt, 98: 372-380.

·       Li, T., Jiang, Y., Li, J. and Hu, W. (2017). An investigation on quality of Japanese sea bass (lateolabrax japonicas) using chitosan assisted with Origanum vulgare oil, allicin. Journal of Food Processing and Preservation, 41(3): e12918.

·       Lopez, P., Sanchez, C., Batlle, R. and Nerin, C. (2005). Solid-and vapor-phase antimicrobial activities of six essential oils: susceptibility of selected foodborne bacterial and fungal strains. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 53(17): 6939-6946.‏

·       Malakootian, M. and Hatami, B. (2013). Survey of chemical composition, antibacterial activity of Rosmarinus Officinalis Essential oils on Escherichia Coli, Its Kinetic. The Journal of Toloo-e-behdasht, 12(1): 1-13. [In Persian].

·       Mavalizadeh, A., Fazlara, A., PourMahdi, M. and Bavarsad, N. (2022). The effect of separate and combined treatments of nisin, Rosmarinus officinalis essential oil (nanoemulsion and free form) and chitosan coating on the shelf life of refrigerated chicken fillets. Journal of Food Measurement and Characterization, 16(6): 4497-4513.

·       Mohammadi, M., Ghanbarzadeh, B. and Hamishehkar, H. (2014). Formulation of nanoliposomal vitamin D3 for potential application in beverage fortification. Advanced pharmaceutical bulletin, 4(2): 569.‏ ‏

·       Mojaddar Langroodi, A.M., Tajik, H. and Mehdizadeh, T. (2018). Preservative effects of sumac hydro-alcoholic extract, chitosan coating enriched along with Zataria multiflora Boiss essential oil on the quality of beef during storage. Veterinary Research Forum, 9: 153–161.

·       Noshad, M., Alizadeh Behbahani, B., Jooyandeh, H., Rahmati‐Joneidabad, M., Hemmati Kaykha, M.E. and Ghodsi Sheikhjan, M. (2021). Utilization of Plantago major seed mucilage containing Citrus limon essential oil as an edible coating to improve shelf‐life of buffalo meat under refrigeration conditions. Food Science & Nutrition, 9(3): 1625-1639.‏

·       Noshad, M., Alizadeh, B., Jooyandeh, H., Rahmati, M., Ghodsi, M., Ghorani, R. et al., (2022). The use of Okra gum-Peppermint essential oil bioactive edible coating to improve shelf-life of buffalo meat. Journal of Food Research, 32(4): 13-36. [In Persian]

·       Noshad, M., Jooyandeh, H., Rahmati-Joneidabad, M., Ebrahimi hemati kaykha, M. and Ghodsi Sheikhjan, M. (2021). In vitro investigation of the antimicrobial activity of Dezfuli orange peel essential oil with, without common antibiotics on some pathogenic bacteria. Journal of Food Science, Technology (Iran), 18(111): 159-167.‏ [In Persian]

·       Ozgul, F., Polat, A. and Ozgul, Y. (2004). The effects of modified atmosphere packaging, vacuum packaging on chemical, sensory, and microbiological changes of sardines (Sardina pilchardu). Food Chemistry, 85(1): 49–57.

·       Ozogul, Y., zyurt, O., zogul, F., Kuley,E. and Polat, A. (2005). Freshness assessment of European eel (Anguilla anguilla) by sensory, chemical, microbiological methods. Food Chemistry. 92: 745–751.

·       Perez-Alonso, F., Aubourg, S.P., Rodriguez, O. and Barros-Velazquez, J. (2004). Shelf life extension of Atlantic pomfret (Brama brama) fillets by packaging under a vacuum-skin system. Journal of Food Research Technological, 218: 313-317.

·       Pisoschi, A.M., Pop, A., Georgescu, C., Turcuş, V., Olah, N.K. and Mathe, E. (2018). An overview of natural antimicrobials role in food. European Journal of Medicinal Chemistry, 143: 922-935.‏

·       Raeisi, M., Tajik, H., Aliakbarlu, J. and Valipour, S. (2014). Effect of carboxymethyl cellulose edible coating containing Zataria multiflora essential oil, grape seed extract on chemical attributes of rainbow trout meat. In Veterinary research forum: an international quarterly journal Faculty of Veterinary Medicine, Urmia University, Urmia, Iran, 5(2): 89

·       Rezaei, M. and Hosseini, S.F. (2008). Quality assessment of farmed rainbow trout (Oncorhynchus mykiss) during chilled storage. Journal of Food Science. 73(6): H93–H96.

·       Rezaeifar, M., Mehdizadeh, T., Mojaddar Langroodi, A. and Rezaei, F. (2020). Effect of chitosan edible coating enriched with lemon verbena extract, essential oil on the shelf life of vacuum rainbow trout (Oncorhynchus mykiss). Journal of Food Safety, 40(3): e12781.‏

·       Roomiani, L., Soltani, M. and Akhondzadeh Basti, A. (2016). Effect of Rosmarinus officinalis essential oil, nisin on Log P% of Streptococcus iniae in BHI broth. Iranian Journal of Medical Microbiology, 10(1): 35-43. [In Persian].

·       Salari, S. and Salari, R. (2019). Nanoliposomal system of rosemary essential oil made by specific human cell phospholipids, evaluation of its anti-cancer properties. Applied Nanoscience, 9(8): 2085-2089.‏

·       Sallam, K.I. (2007). Antimicrobial, antioxidant effects of sodium acetate, sodium lactate, , sodium citrate in refrigerated sliced salmon. Food Control. 18: 566-575.

·       Shakila, R., Jeyasekaran, G. and Vijayalakshmi, S. (2005) Effect of vacuum packaging on the quality characteristics of seer fish (Scomberomorus commersonii) chunks during refrigerated storage. Journal of Food Science and Technology, 42: 438-443

·       Tajik, H., Aminzare, M., Mounesi, T., Hashemi, M., Hassanzad, H. and Raeisi, M. et al., (2015). Effect of zataria multiflora boiss essential oil, grape seed extract on the shelf life of raw buffalo patty, fate of inoculated listeria monocytogenes. Journal of Food Processing, Preservation, 6: 5-13.

·       Tometri, S.S., Ahmady, M., Ariaii, P. and Soltani, M.S. (2020). Extraction, encapsulation of Laurus nobilis leaf extract with nano-liposome, its effect on oxidative, microbial, bacterial, sensory properties of minced beef. Journal of Food Measurement, Characterization, 14: 3333-3344.‏

·       Wu, H.C., Chen, H.M. and Shiau, C.Y. (2003). Free amino acids, peptides as related to antioxidant properties in protein hydrolysates of mackerel (Scomber austriasicus). Food Research International, 36(9-10): 949-957.‏

 

 

 

 

79