بررسی حدود و ثغور تنبیه ، تعزیر و تأدیب کودک در فقه امامیه

الموضوعات :

نصراله شاملی ¹ , احسان علی اکبری بابوکانی ² , محسن شاکری ³

1 - استاد دانشگاه اصفهان
2 - دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق دانشگاه فردوسی مشهد
3 - کارشناش ارشد حقوق خصوصی دانشگاه امام صادق(ع)

تاريخ الإرسال : 13 الثلاثاء , محرم, 1434 تاريخ التأكيد : 13 الثلاثاء , محرم, 1434 تاريخ الإصدار : 07 الأربعاء , محرم, 1434

الکلمات المفتاحية: فقه امامیه, کودک, تنبیه, تعزیر, تأدیب,

ملخص المقالة :

فقه امامیه تنبیه کودک را به‌طورکلی ممنوع نکرده است. بلکه با توجه به شرایطی خاص، ممنوعیت آن‌را برداشته است. البته عنوان اولیه در تنبیه کودک حرمت است و تنها در شرایطی خاص استثناء می‌پذیرد. موارد استثناء تنبیه کودک تحت دو عنوان کلیِ؛ تعزیر و تأدیب می‌باشد. هر چند بیشترِ قریب به اتفاق فقها در تنبیه بدنی کودک این دو عنوان را تفکیک نکرده‌اند اما از آنجا که در برخی موارد خاص به آن اشاره نموده‌اند تفکیک این دو عنوان ضروری به‌نظر می‌رسد زیرا موارد، حکم، شرایط و بسیاری از لوازم این دو عنوان با هم متفاوت است و ثمرات عملی قابل توجهی در تفکیک این دو عنوان وجود دارد. علاوه بر این از آنجایی که فقها به‌طور مفصّل این بحث را مطرح نکرده اند بسیاری از ضوابط و شرایط تنبیه بدنی کودک از جمله موارد، کیفیت، مرحله، افراد تنبیه‌کننده و مانند آن در کتب فقهی بررسی نشده است که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است.

المصادر:

1-    ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى،دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم ،1410ق.

2-    ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دار صادر، بیروت ،1414ق‏.

3-    ابو الصلاح حلبى، ابو الصلاح تقى الدین بن نجم الدین، الکافی فی الفقه، بی‌نا‏، اصفهان ،‏1403ق‏. ‏‏

4-    اراکى، محمد على، المکاسب المحرمه، مؤسسه در راه حق، قم ،1415ق.

5-    اشتهاردى، على پناه، مدارک العروه،دار الأسوه للطباعه و النشر، تهران ،1417ق.

6-    اصفهانى کمپانى، محمد حسین، حاشیه کتاب المکاسب، محقّق، قم ،1415ق.

7-    انصارى، مرتضى بن محمد امین، الصوم ، کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى‏، قم، 1413ق‏.

8-    ــــــــــــــــــــــــــــ، المکاسب، قم، کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، 1415ق‏.

9-    انصاری، قدرت‌الله، تعزیرات از دیدگاه فقه و حقوق جزاء، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم ،(1385ش).

10- تبریزى، جواد بن على، أسس الحدود و التعزیرات، دفتر مؤلف‏، قم ،‏1417ق.‏

11- حرّ عاملى، محمد بن حسن‏، تفصیل وسائل الشیعه إلى تحصیل مسائل الشریعه، مؤسسه آل البیت(ع) ، قم ،‏1409ق.

12- حلبى، حمزه بن على حسینى، غنیه النزوع إلى علمی الأصول و الفروع، مؤسسه امام صادق(ع)‏‏، قم ،1417ق. ‏

13- حلى، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم ،‏1413ق.

14- حلى، علامه حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، مختلف الشیعه فی أحکام الشریعه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم،1413ق‏.

15- حلّى، فخر المحقّقین، محمد بن حسن بن یوسف اسدى، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد ، مؤسسه اسماعیلیان، قم،‏1387ق.

16- حلّى، محقّق نجم الدین جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، مؤسسه اسماعیلیان‏، قم،‏1408ق.

17- حلّى، محقّق نجم الدین جعفر بن حسن‏، نکت النهایه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم ،1412ق.

18- حلى، یحیى بن سعید، الجامع للشرائع،مؤسسة سید الشهداء العلمیه‏، قم ،1405ق، چاپ اول‏.

19- خمینى، سید روح اللَّه موسوى، توضیح المسائل(المحشى)، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم،‏1424ق‏.

20-    خوانسارى، سید احمد،، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، مؤسسه اسماعیلیان، قم، 1405ق.

21- خویى، سید ابو القاسم موسوى، المکاسب ـ مصباح الفقاهه، ‏بی‌جا،بی‌تا.

22- خویى، سید ابو القاسم موسوى، مبانی تکملة المنهاج، بی‌جا،‏بی‌تا.

23- راشد صیمرى، مفلح بن حسن، غایه المرام فی شرح شرائع الإسلام، دار الهادی، بیروت (1420ق)‏.

24- روحانى، سید مهدى حسینى، رساله فی أن الوتر ثلاث رکعات، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم ،1412ق.

25- سبحانی، جعفر، الموجز، مؤسسه الامام الصادق، قم ،1426ق.

26- سبزوارى، سید عبد الأعلى، مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، دفتر آیة الله سبزوارى، قم ، 1413ق.

27- سعدى، ابو جیب، القاموس الفقهی لغه و اصطلاحا،‏ بی‌جا،بی‌تا.

28- سلاّر(قاضى حلب)، حمزه بن عبد العزیز دیلمى، المراسم العلویه و الأحکام النبویه فی الفقه الإمامی، منشورات الحرمین، قم ،‏1404ق، چاپ اول‏.

29- شهید اول، محمد بن مکى عاملى، الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه،دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم ،1417ق.

30- شهید اول، محمد بن مکى عاملى، ذکرى الشیعه فی أحکام الشریعه، بی‌جا،بی‌تا‏.

31- شهید ثانى، زین الدین بن على بن احمد عاملى، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، مؤسسة المعارف الإسلامیه‏، قم ،‏1413ق.

32- شهید ثانى، زین الدین بن على بن احمد عاملى، رسائل الشهید الثانی،دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم‏، قم ،1421ق‏.

33- صدر، شهید، سید محمد، ما وراء الفقه، دار الأضواء للطباعه و النشر و التوزیع، بیروت ،1420ق.

34- طباطبائى، صاحب ریاض،سید على بن محمد بن ابى معاذ، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، مؤسسه آل البیت علیهم السلام‏، قم، 1418ق‏.

35- طریحى، فخر الدین، مجمع البحرین ، کتابفروشى مرتضوى، تهران ،1416ق.

36- طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیه، المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه، تهران ،1387ق.

37- طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوى، دار الکتاب العربی،بیروت ،1400ق.‏ ‏

38- طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن، رجال الشیخ ـ الأبواب، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏‏، قم ،1415ق‏.

39-    عطاران، محمد، آراء مربیان بزرگ مسلمان درباره تربیت کودک، ناشر مدرسه، تهران ،1371ش.

40- عمیدى، سید عمید الدین عبد المطلب بن محمد اعرج حسینى، ‏کنز الفوائد فی حل مشکلات القواعد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، قم ،1416ق.

41- فاضل لنکرانى، محمد موحدى، الحدود(تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله)، مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم السلام، قم ،1422ق‏. ‏

42- فاضل هندى، محمد بن حسن بن محمد اصفهانى،کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، قم ،‏1416ق‏.

43- فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، منشورات الهجره‏، قم، ‏1410ق.

44- قرشى، سیدعلى اکبر، قاموس قرآن، دارالکتب الإسلامیه‏‏، تهران ،1412ق.

45- قمّى، شیخ صدوق، محمّد بن على بن بابویه‏‏، فقه الرضا، مؤسسه­آل البیت(ع)‏، مشهد ،1406ق.

46- قمّى، شیخ صدوق، محمّد بن على بن بابویه، من لا یحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،قم ،1413ق.

47- کرکى، محقّق ثانى، على بن حسین عاملى‏، جامع المقاصد فی شرح القواعد، مؤسسه آل البیت(ع)‏ ، قم ،(1414ق).

48- کشى، ابو عمرو محمد بن عمر بن عبدالعزیز، رجال الکشی، مشهد، مؤسسه نشر،1490ق.

49- گلپایگانى، سید محمد رضا موسوى، الدر المنضود فی أحکام الحدود: دار القرآن الکریم، قم،1412ق.

50- مؤمن قمى، محمد، مبانی تحریر الوسیله، بی‌جا،بی‌تا.

51- مجلسى اول، محمد تقى بن مقصود على اصفهانى، روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور‏، قم ،‏1406ق.

52- محقّق خراسانی، محمد کاظم، کفایه الاصول، بی‌جا،مؤسسه آل البیت، 1409ق.

53- محمود عبد الرحمان، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیه، بی‌جا‏،بی‌تا.

54- مرعشى نجفى، سیدشهاب الدین، السرقه على ضوء القرآن و السنه، قم ،بی‌تا.

55- مظفر محمد رضا، اصول الفقه، اسماعیلیان،بی‌تا، بی‌جا.

56- مغنیه، محمد جواد(1421ق)، فقه الإمام الصادق علیه السلام، قم‏:‏ مؤسسه انصاریان‏.

57- مقدس اردبیلى، احمد بن محمد، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، قم،1403ق‏.

58- منتظری، حسینعلی، دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الاسلامیه، مرکز العالمی للدراسات الإسلامیه، قم ،1409ق.

59- مهیار، رضا، فرهنگ ابجدى عربى ـ فارسى ، انتشارات اسلامى، تهران،1410ق.

60- نائینى، میرزا محمد حسین بن عبدالرحیم غروى، منیه الطالب فی حاشیه المکاسب، المکتبه المحمدیه، تهران ،1373ق‏‏.

61- نجاشى، ابوالحسن احمد بن على بن احمد، رجال النجاشی، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم ،1407ق.

62- نجفى، صاحب الجواهر، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‏، جلد‏26 و 21‏، دار إحیاء التراث العربی ، بیروت ،بی‌تا‏، چاپ هفتم.

63- نورى، میرزا حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، مؤسسه آل‌البیت(ع) ‏، ج‏18،‏‏، بیروت،1408ق‏، چاپ اول‏،.

64- یزدی، محمدکاظم بن عبدالعظیم طباطبایی، حاشیه المکاسب، جلد1، بی‌جا،(بی‌تا).

 

 

 

 

 

 

1. Amidi, S.A. 1995. Kanzol Favaed Fi Hal Moshkelat Qavaed. Qom: Islamic Publication Office.

 

1. Ansari, G. 2006. Tazirat  from the viewpoint of jurisprudence & penal law. Qom: Research Office of  Islamic Sciences & Culture.

 

1. Ansari, M. 1992. Al-Soum. World Congress of  Commemoration of  Sheikh Ansari.

 

1. Ansari, M.M. 1994. Makaseb. World Congress of  Commemoration of  Sheikh Ansari.

 

1. Araki, M.A. 1994. Al-Makaseb Al-Moharamah. The Way of Right Institute, Qom.

 

1. Ataran, M. 1992. Viewpoint of  Islam's great teachers about child education. Tehran: School Publication.

 

1. Esfahani, M.H. 1994. Margin of Makaseb. Qom: Mohaqeq.

 

1. Eshtehardi, A. 1996. Madarekol Orvah. Tehran: Darol Osvah Le Tabaah Val Nashr.

 

1. Fazel, M. 2001. Al-Hodod(Tafsil Shariah Fi Sharh Tahrirol Vasilah. Qom: Jurisprudence Center of Aemeh Athar.

 

1. Farahidi, K.A. 1989. Al-Eyn. Qom: Manshorat Hejrah.

 

 

1. Fazel Hendi, M.H. 1995. Kashfol Lesam Val Ebham An Qavaed Ahkam. Islamic Publication Office.

 

1. Golpayegani, M.R. 1991. Al-Dar Al-Manzoud Fi Ahkam Hodod. Qom: Darol Quran Karim.

 

 

1. Halbi, H.H. 1996. Ghonyah Al-Nozoo Ela Elmi Osoul Va Al-Foroo. Imam Sadeq Instiute, Qom.

 

1. Halbi, A. 1982. Al-Kafi Fi Fiqh. Esfahan.

 

1. Helli, H.Y. 1992. Qavaedol Ahkam Fi Marefah Halal Val Haram. Islamic Publication Office, Qom.

 

1. Helli, H.Y. 1996. Mokhtalefol Shiah Fi Ahkam Shariah. Islamic Publication Office, Qom.

 

1. Helli, F.M. 1957. Izah Favaed Fi Sharh Moshkelatel Qavaed. Esmaeilian Institute, Qom.

 

1. Helli, M.N. 1987. Sharaye Islam Fi Masael Halal Val Haraqm. Qom: Esmaeilian Institute.

 

1. Helli, M.N. 1991. Naktol Nahayeh. Islamic Publication Office, Qom.

 

1. Helli, Y.S. 1984. Al-Jameah Lel Sharaye. Qom: Seyyedol Shohada Institute.

 

1. Hur Ameli, M.H. 1988. Tafsil Vasael Shiah Ela Tahsil Masael Shariah. Qom: Aal Bayt Institute.

 

1. Ibn Edris, M.M. 1989. Al-Saraer Al-Havi Le Tahrirel Fatavi. Islamic Publication Office, Qom.

 

1. Ibn Manzour, M.M. 1993. Lesanol Arab.  Beirut: Dar Sader.

 

1. Karaki, M.S. 1993. Jameal Maqased Fi Sharhel Qavaed. Qom: Aal Bayt Institute.

 

1. Keshi, A.A. 1969. Rejalel Keshi. Mashhad: Nashr Institute.


2. Khansari, S.A. 1984. Jameah Madarek Fi Sharh Mokhtasar Nafe. Esmaeilian Institute, Qom.

 

1. Khoei, S.A. No date. Al-Makaseb-Mesbahal Fiqahah.

 

1. Khoei, S.A. No date. Principles of Taklamah Menhaj.

 

1. Khomeini, S.R. 2003. Tozihol Masael. Qom: Islamic Publication Office.

 

1. Mahmoud, A.R. No date. Mojam Mostalahat Va Alfaz Fiqhiyah.

 

1. Mahyar, R. 1989. Arabic to Persian Dictionary. Tehran: Islamic Publication.

 

1. Majlesi, M.T. 1985. Rozah Motaqin Fi Sharh Man La Yahzarah Faqih. Qom: Islamic Cultural.

 

1. Marashi, S.S. No date. Al-Serqah Ala Zoel Quran Val Senah. Qom.

 

1. Moghniyah, M.J. 2000. Fiqh Imam Sadeq. Qom: Ansarian Institute.

 

1. Mohaqeq Khorasani, M.K. 1988. Kefayatol Osoul. Aal Bayt Institute.

 

1. Momen, M. No date. Principles of Tahrirol Vasilah.

 

1. Montazeri, H.A. 1988. Derasat Fi Velayah Faqih Va Fiqh Islamiyah. Qom: Al-Alemi Lel Derasat Islamiyah.

 

1. Moqadas Ardebilli, A.M. 1982. Majma Faedeh Val Borahn Fi Sharh Ershad Azhan. Qom: Islamic Publication Office.

 

1. Mozafar, M.R. No date. Osoul Fiqh. Esmaeilian Institute.

 

1. Naeini, M.M. 1952. Monyah Taleb Fi Hashiah Makaseb. Tehran: Maktabah Muhammadiyah.

 

1. Najafi, S.J. No date. Javaherol Kalam Fi Sharh Sharaye Islam. Beirut: Dar Ehya Torath Arabi.

 

1. Najashi, A.A. 1986. Rejalel Najashi. Qom: Islamic Publication Office.

 

1. Nouri, M.H. 1987. Mostadrakol Vasael Va Mostanbetol Masael. Beirut: Aal Bayt Institute.

 

1. Qarshi, S.A. 1991. Quran. Tehran: Darol Kotob Islamiyah.

 

1. Qomi, S.S. 1985. Fiqh Reza. Aal Bayt Institute, Qom.

 

1. Qomi, S.S. 1992. Man La Yahzarah Faqih. Qom: Islamic Publication Office.

 

1. Rashed. M.H. 1999. Ghayah Maram Fi Sharh Sharaye Islam. Beirut: Darol Hadi.

 

1. Rohani, S.M. 1991. Resalah Fi Anel Vetr Solath Rakaat. Islamic Publication Office, Qom.

 

1. Saadi, A.J. No date. Al-Qamoos Fiqhi Loghah Va Estelahan.

 

1. Sabzevari, S.A. 1992. Mohzab Ahkam Fi Bayan Halal Val Haram. Qom: Ayatollah Sabzevari's Office.

 

1. Sadr, S.M. 1999. Mavara Fiqh. Dar Azva Lel Tabaah Val Nashr Val Tozi.

 

1. Shahid Aval, M.M. 1996. Al-Doroos Shareiyah Fi Fiqh Imamiyah. Islamic Publication Office, Qom.

 

1. Shahid Aval. M.M. No date. Zekra Shiah Fi Ahkam Shariah.

 

1. Shahid Sani, Z.A. 1992. Masalek Afham Ela Tanqih Sharaye Islam. Qom: Islamic Sciences Institute.

 

1. Shahid Sani, Z.A. 2000. Rasael Shahid Sani. Islamic Propaganda Office.

 

1. Sobhani, J. 2005. Al-Mojez. Qom: Imam Sadeq Institute.

 

1. Solar, H.A. 1983. Al-Marasem Alaviyah Val Ahkam Nabaviyah Fi Fiqh Imami. Manshoratel Harameyn, Qom.

 

1. Tabatabaei. S.R. 1997. Riyaz Masael Fi Tahqiq Ahkam Bel Dalael. Qom: Aal Bayt Institute.

 

1. Tabrizi, J.A. 1996. Asasol Hodood Val Tazirat. Qom: Office of the writer.

 

1. Tarihi, F. 1995. Majmaol Bahreyn. Tehran: Mortazavi Bookshop.

 

1. Toussi, A.J. 1957. Al-Mabsout Fi Fiqh Imamiyah. Tehran: Maktabah Mortezaviyah Le Ehya Asar Jafariyah.

 

1. Toussi, A.J. 1979. Al-Nahayah Fi Mojarad Fiqh Val Fatavi. Beirut: Darol Ketab Arabi.

 

1. Toussi, A.J. 1984. Rejalol Sheikh. Qom: Islamic Publication Office.

 

1. Yazdi, M.K. No date. Hashiah Makaseb.