عصيان و براندازی در حماسه های ملی ايرانی (بهمن نامه، کوش نامه و گرشاسپ نامه)
الموضوعات :مهدی میرزارسول زاده 1 , احمد گلی 2 , قدمعلی سرامی 3
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: بهمن نامه, کوش نامه, گرشاسپ نامه, عصيان, براندازی,
ملخص المقالة :
عصيان اساس و بن¬مایة حماسه و عامل پیش¬برندة آن است. کارکرد عصیان در حماسه مانند پیرنگ در داستان است که توالی منطقی رخدادها را سامان می¬بخشد. به بیانی دیگر، در صورت فقدان عصیان، حماسه قادر به صیرورت نیست. یکی از انواع گونه¬گون عصیان در متون حماسی ملی ایرانی، عصیان با هدف جابجایی ساختار حاکمیتی و تحصیل قدرت است که بر پایة انگیزه-های مختلف، نظیر بیداد پادشاهان، آزمندی عاصیان و... صورت می¬گیرد. پاره¬ای از براندازي¬ها وجه نظامي داشته، توسط درباريان، بزرگان، وزیران و پهلوانان تمهید و انجام می¬شود و برخی دیگر از براندازي¬ها توسط اقشار عادي و عمومي جامعه محقق مي¬شود. در ادبيات سياسي امروز، از نوع اول ذیل عنوان «کودتا» و از نوع اخیر به نام «انقلاب» ياد مي¬شود. در پژوهش حاضر، هجده حماسة ملی ایرانی مورد بررسی قرار گرفته و جز در شاهنامه که جزو منظومه¬های مورد کنکاش در این پژوهش نیست، چنین عصیان¬هایی در کوش¬نامه، بهمن¬نامه و گرشاسپ¬نامه یافت شده است که نوشتار زیر، ناظر بر توصیف و تشریح آنهاست. در اين پژوهش که به شیوة توصیفی-تحلیلی انجام شده، عصيان¬ها از منظر انواع (فردي، گروهی و اجتماعی)، ادوار، انگيزه و محرک، تعلق طبقاتي عاصي/عاصيان، نتايج نهايي عصيان و وضعيت اجتماعي بعد از آن در سه منظومة یاد¬شده مورد بحث، بررسي و نتيجه¬گيري قرار گرفته است.
کتاب¬ها
قرآن کریم.
آبراهامیان، یرواند. (1399). کودتا، تهران: نی.
آیدنلو، سجاد. (1388). متون منظوم پهلوانی، تهران: سمت.
ابن أبی¬الخیر، ایران¬شاه. (1370). بهمن¬نامه، ویراستار رحیم عفیفی، تهران: علمی و فرهنگی.
ابن أبی¬الخیر، ایران¬شاه. (1377). کوش¬نامه، به کوشش جلال متینی، تهران: علمی.
ابن¬فارس، ابوالحسین احمد. (1422ق). معجم مقاییس¬اللغه، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان¬العرب، جلد 12، بیروت: دار صادر.
ارسطو. (1343). فن شعر، ترجمة عبدالحسین زرین¬کوب، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
اسدی طوسی، حکیم ابونصر علی¬بن¬احمد. (1354). گرشاسپ¬نامه، به اهتمام حبیب یغمایی، تهران: طهوری.
اسلامی¬ندوشن، محمدعلی. (1360). داستان داستان¬ها، تهران: طوس.
اکبری، منوچهر. (1395). فردوسی¬پژوهی، تهران: خانه کتاب.
بشیریه، حسین. (1380). موانع توسعة سیاسی در ایران، تهران: گام نو.
تاجدینی، علی. (1382). فرهنگ جاویدان المیزان، تهران: نشر مهاجر.
ثروتیان، بهروز. (1350). بررسی فرّ در شاهنامه فردوسی، تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.
خالقی¬مطلق، جلال. (1386). حماسه: پدیده¬شناسی تطبیقی شعر پهلوانی، تهران: انتشارات مرکز دایرة¬المعارف بزرگ اسلامی.
داد، سیما. (1385). فرهنگ اصطلاحات ادبی (واژه¬نامة مفاهیم و اصطلاحات ادبی فارسی و اروپایی)، تهران: مروارید.
دورانت، ویل. (1343). تاریخ تمدن (مشرق زمین گاهواره تمدن)، ترجمه احمد آرام و دیگران، تهران: علمی و فرهنگی.
دو ورژه، موریس. (1358). جامعه¬شناسی سیاسی، ترجمة أبوالفضل قاضی، تهران: جاویدان.
دهخدا، علی¬اکبر. (1377). لغت¬نامه، جلد 10، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.
راسل، برتراند. (1371). قدرت، ترجمة نجف دریابندری، تهران: خوارزمی.
راغب اصفهانى، حسین بن محمد. (1412ق). المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دار العلم، الدار الشامیه.
رزمجو، حسين. (1372). انواع ادبي و آثار آن در زبان فارسي، مشهد: مؤسسة چاپ و انتشارات آستان قدس رضوي.
ریو، مارشال. (1380). انگیزش و هیجان، ترجمة یحیی سیدمحمدی، تهران: ویرایش.
سرامی، قدمعلی. (1387). از رنگ گل تا رنج خار، تهران: علمی فرهنگی.
شالیان، ژرار. (1377). گنجینه حماسه¬های جهان، ترجمه علی¬اصغر سعیدی، تهران: چشمه.
شوقی، عباس. (1350). فردوسی پاکزاد، تهران: عطایی.
صفا، ذبیح¬الله. (1374). حماسه¬سرایی در ایران، تهران: فردوسی.
طبرسى، فضل بن حسن. (1372). مجمع¬البیان فى تفسیرالقرآن، جلد 2، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
عربیانی، اشرف. (1389). مشاهیر شاهنامه با رویکرد نمادین، مشهد: ترانه.
فروند، ژولین. (1362). جامعه¬شناسی ماکس وبر، ترجمة عبدالحسین نیک¬گهر، تهران: نیکان.
قمی، عباس. (1385). فرهنگ واژگان قرآن کریم: ترجمه کتاب الدر¬النظیم فی لغات القرآن العظیم، ترجمة غلام¬حسین انصاری، تهران: امیرکبیر.
کامو، آلبر. (1387). عصیانگر، ترجمة مهستی بحرینی، تهران: نیلوفر.
کریستین¬سن، آرتور. (1350). کارنامة شاهان، ترجمة باقر امیرخانی و بهمن سرکاراتی، تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.
کریستین¬سن، آرتور. (1360). کیانیان، ترجمة ذبیح¬الله صفا، تهران: علمی و فرهنگی.
کلمان، هوار. (1363). ایران و تمدن ایرانی، ترجمة حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
کیا، خجسته. (1369). شاهنامه فردوسی و تراژدی آتنی، تهران: علمی و فرهنگی.
مصطفوی، حسن. (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، جلد 3، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
معین، محمد. (1391). فرهنگ فارسی، جلد2، تهران: امیرکبیر.
موله، ماریان. (1363). ایران باستان، ترجمة ژاله آموزگار، تهران: طوس.
مهاجرانی، عطاالله. (1382). گزند باد، تهران: اطلاعات.
وبر، ماکس. (1367). مفاهیم اساسی جامعه¬شناسی، ترجمة احمد صدارتی، تهران: مرکز.
هوگ، سیدنی. (1357). قهرمان در تاریخ، ترجمة خلیل ملکی، تهران: رواق.
مقالات
اسماعیل‌پور، علیرضا. (1393). دربارۀ گیسوری و سرکشی پهلوانان (ذیلی بر آراء ژرژ دومزیل در باب کارکرد جنگاوری). پژوهش¬های ایران¬شناسی، 4(1)، 1-15. doi: 10.22059/jis.2014. 52665.
اشرف¬زاده، رضا، و قربانی قره¬تپه، لیلا. (1396). تفاوت سرکشی، عصیان و طغیان در شاهنامه با توجه به مفاهیم قرآنی آن. مطالعات ادبیات، عرفان و فلسفه، 3(1)، 80-61.
اله¬یاری، عبدالمحمد. (1397). بررسی شخصیت شاهان در بهمن¬نامة ایرانشاه ابن أبی¬الخیر. اورمزد، (41)، 22-4.
پژمان¬فر، صبا، و ذاکری، احمد. (1400). تحلیل بوردیوییِ ذوق زیبایی‌شناختی فردوسی. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 13(47)، 71-100. doi: 10.30495/dk. 2021.682068.
جلیلیان، حمید، و حسینی بناب، سید ابوالفضل. (1393). بررسی واژه‌های مشترک معنوی مربوط به «گناه» در قرآن کریم و روایات. سراج منیر، 5(17)، 159-187. doi: 10.22054/ajs m.2015.1482.
خالقی مطلق، جلال. (1362). گردشی در گرشاسپ¬نامه. ایران¬نامه، 2(3)، 388-423.
دشتبان، زهرا. (1389). بررسی و معرفی برخی از قهرمانان منظومة کوش¬¬نامه. مطالعات ایرانی، 9(17)، 104-87.
قربانی¬مقدم، غلام¬رضا، و عزیزی، علی. (1398). پژوهشی در عناصر سبکی و ساختار زبانی و ادبی گرشاسپ¬نامة اسدی طوسی. اورمزد، (47)، 30-21.
کاوندی¬کاتب، ابوالفضل. (1392). آیین شهریاری و روابط بین¬الملل در شاهنامه فردوسی، اطلاعات سیاسی-اقتصادی، 29(293)، 41-26.
کسرایی، محمدسالار. (1389). فرمانروایی تؤامان: حکومت و مشروعیت در ایران باستان. سیاست، 40(2)، 280-189.
محمدی، محتشم، دشتی، نصرالله. (1396). تحلیل عناصر حماسی در گرشاسب‌نامه. ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، 13(47)، 285-30.
مختاری، خدایار. (1378). تصویر گرشاسپ در گرشاسپ¬نامة اسدی طوسی. دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، 2(52)، 55-31.
نحوی، اکبر، و رضاپور، سارا. (1394). ملاحظاتی دربارۀ منظومۀ بهمن‌نامه. پژوهشنامه ادب حماسی (فرهنگ و ادب سابق)، 11(19)، 11-26.dor:20.1001.1.23225793.1394.11.19.1.6
هاشمیان، لیلا، و اتونی، بهزاد. (1389). آموزه‌های حکمی و اخلاقی در بهمن‌نامه و جستاری در ریشه‌های ایرانی و اسلامی آن. زبان و ادب فارسی، 1(2)، 157-172. dor:20.1001.1 .2008899.1389.1.2.8.9
References
Books
The Holy Quran. [In Persian]
Abrahamian, Y. (2020). Coup, Tehran: Ney. [In Persian]
Aidenloo, S. (2009). Pahlavani poems, Tehran: Samat. [In Persian]
Akbari, M. (2016). Ferdowsi Research, Tehran: Book House. [In Persian]
Arabiani, A. (2010). Shahnameh celebrities with a symbolic approach, Mashhad: Song. [In Persian]
Aristotle. (1964). The Art of Poetry, Trans. Abdolhossein Zarrinkoob, Tehran: Book Translation and Publishing Company. [In Persian]
Asadi Tusi, H. A. N. A. A. (1975). Garshaspanameh, by Habib Yaghmaei, Tehran: Tahoori. [In Persian]
Bashirieh, H. (2001). Barriers to Political Development in Iran, Tehran: A New Step. [In Persian]
Camus, A. (2008). Rebel, Trans. Mahasti Bahraini, Tehran: Niloufar. [In Persian]
Christensen, A. (1971). Karnameh Shahan, Trans. Baqer Amirkhani and Bahman Sarkarati, Tabriz: Tabriz University Press. [In Persian]
Christensen, A. (1981). Kianian, Trans. Zabihullah Safa, Tehran: Scientific and Cultural. [In Persian]
Cleman, H. (1984). Iran and Iranian Civilization, Trans. Hassan Anousheh, Tehran: Amirkabir. [In Persian]
Dad, S. (2006). Dictionary of Literary Terms (Dictionary of Persian and European Literary Concepts and Terms), Tehran: Morvarid. [In Persian]
Dehkhoda, A. A. (1998). Dictionary, Volume 10, Tehran: University of Tehran Publishing Institute. [In Persian]
Durant, W. (1964). History of Civilization (East of the Cradle of Civilization), translated by Ahmad Aram et al., Tehran: Scientific and Cultural. [In Persian] (18) Du Verges, M. (1979). Political Sociology Trans. Abolfazl Ghazi, Tehran: Javidan. [In Persian]
Freund, J. (1983). Sociology of Max Weber, Trans. Abdolhossein Nikooghar, Tehran: Nikan. [In Persian]
Hugh, S. (1978). Hero in History, Trans. Khalil Maleki, Tehran: Porch. [In Persian]
Ibn Abi al-Khair, I. Sh. (1991). Bahmannameh, edited by Rahim Afifi, Tehran: Scientific and cultural. [In Persian]
Ibn Abi al-Khair, I. Sh. (1998). Kushnameh, by the effort of Jalal Matini, Tehran: Scientific. [In Persian]
Ibn Faris, A. H A. (2001). A dictionary of language measurements. Beirut: Arab Heritage Revival House. [In Persian]
Ibn Manzoor, M. M. (1993). Arabic Language, vol. 12, Beirut: Dar Sader. [In Persian]
Islami nodushan, M. A. (1981). Story Stories, Tehran: Toos. [In Persian]
Khaleghi Motlagh, J. (2007). Epic: A Comparative Phenomenology of Pahlavani Poetry, Tehran: Great Islamic Encyclopedia Center Publications. [In Persian]
Kia, B. (1990). Ferdowsi Shahnameh and the Athenian Tragedy, Tehran: Scientific and Cultural. [In Persian]
Mohajerani, A. (2003). Gozand Bad, Tehran: Information. [In Persian]
Moin, M. (2012). Farhang-e Farsi, vol. 2, Tehran: Amirkabir. [In Persian]
Mole, M. (1984). Ancient Iran, Trans. Jaleh Amoozgar, Tehran: Toos. [In Persian]
Mustafavi, H. (1981). Research on the words of the Holy Quran, vol. 3, Tehran: Book Translation and Publishing Company. [In Persian]
Qomi, Abbas. (2006). Dictionary of the Holy Quran: Translation of the book Al-Durra Al-Nazim Fi Laghat Al-Quran Al-Azeem, translated by Ghulam Hossein Ansari, Tehran: Amirkabir. [In Persian]
Ragheb Isfahani, H. M. (1991). Vocabulary in the Ghareeb of the Qur'an, Beirut: Dar Al-Ilm, Al-Dar Al-Shamiya. [In Persian]
Razmjoo, H. (1993). Literary types and their works in Persian language, Mashhad: Astan Quds Razavi Publishing House. [In Persian]
Rio, M. (2001). Motivation and Excitement, Trans. Yahya Seyed Mohammadi, Tehran: Edited. [In Persian]
Russell, B. (1992). Power, translated by Najaf Daryabandari, Tehran: Kharazmi. [In Persian]
Safa, Z. (1995). Epic Song in Iran, Tehran: Ferdowsi. [In Persian]
Sarami, Gh. (2008) .From the color of flowers to the suffering of thorns, Tehran: Scientific-Cultural. [In Persian]
Shalian, G. (1998). Treasure of world epics, Trans. Ali Asghar Saeedi, Tehran: Cheshmeh. [In Persian]
Shoghi, A. (1971). Ferdowsi Pakzad, Tehran: Atai. [In Persian]
Tabarsi, F. H. (1993). Collection of Statements in the Interpretation of the Qur'an, Volume 2, Tehran: Nasser Khosrow Publications. [In Persian]
Tajdini, A. (2003). Farhang Javidan Al-Mizan, Tehran: Mohajer Publishing. [In Persian]
Tharwatian, B. (1971). Investigation of the oven in Ferdowsi Shahnameh, Tabriz: Tabriz University Press. [In Persian]
Weber, M. (1988). Basic Concepts of Sociology, Trans. Ahmad Sadrati, Tehran: Center. [In Persian]
Articles
Al-Hayari, A. M. (2018). Study of the character of kings in the avalanche of Iranshah Ibn Abi al-Khair, Ormazd, (41), 22-4.[In Persian]
Ashrafzadeh, Reza, & Ghorbani Qarah Tappeh. L. (2017). The difference between rebellion, and revolution in Shahnameh according to its Quranic meanings, Studies in Literature, Mysticism and Philosophy, 3(1), 61-80. [In Persian]
Dashtban, Z. (2010). Examining and introducing some of the heroes of the Kush name system. Iranian Studies, 9(17), 104-87. [In Persian]
Esmaeilpour, A. (2014). About Heroes’ Gīsvari (Having Curly Hair) and Obstinacy (An Appendix to Georges Dumézil’s Theory about Warriors’ Function). Iranian Studies, 4(1), 1-15. doi: 10.22059/jis.2014.52665. [In Persian]
Ghorbani Moghadam, Gh. R, & Azizi, A. (2018). A research on stylistic elements and linguistic and literary structure of Asadi Toosi's Garshaspname. Ormazd, (47), 21-30.[In Persian]
Hashemian, L., & Atoni, B. (2010). The moral and motto instructions in Bahman nâmeh and a search in its Islamic and Iranian roots. , 1(2), 157-172. dorl:20.1001.1. 2008899.1389.1.2.8.9 [In Persian]
Jalilian, H., & Hosseini Bonab, S. A. (2014). Investigation of Spiritual Common Words for “sin’’ in the Quran and Hadiths. Seraje Monir, 5(17), 159-187. doi: 10.22054/ajsm.2015.1482. [In Persian]
Kasraie, M. S. (2010). Simultaneous rulership: governance and legitimacy in ancient iran. Political quarterly, 40(2), 189-280. [In Persian]
Kavandi-Kateb, A. (2012). Shahriari rituals and international relations in Ferdowsi's Shahnameh, Political-Economic Information, 29(293), 26-41. [In Persian]
Khaleghi Motlagh, J. (1983). An excursion in Garshasp-nameh. Irannameh, 2(3), 388-423. [In Persian]
Mohammdi, M., & Dashti, N. (2017). Garshāsb-Nāmeh: Analysis of Epic Elements. mytho-mystic literature, 13(47), 285-308. [In Persian]
Mokhtari, Kh. (1999). The image of Gershasep in Asadi Toosi's Gershasep. Faculty of Literature and Humanities, University of Isfahan, 2(52), 31-55. [In Persian]
Nahvi, A., & Rezapur, S. (2015). On Bahmannameh. Epicliterature, 11(19), 11-26. dorl:20.1001.1.23225793.1394.11.19.1.6. [In Persian]
Pezhmanfar, S., & Zakeri, A. (2021). Ferdowsi's aesthetic taste Bourdieu's measurement. Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 13(47), 71-100. doi: 10.30495/dk.2021.682068. [In Persian]
