عصيان اساس و بن¬مایة حماسه و عامل پیش¬برندة آن است. کارکرد عصیان در حماسه مانند پیرنگ در داستان است که توالی منطقی رخدادها را سامان می¬بخشد. به بیانی دیگر، در صورت فقدان عصیان، حماسه قادر به صیرورت نیست. یکی از انواع گونه¬گون عصیان در متون حماسی ملی ایرانی، عصیان با هدف جابجایی ساختار حاکمیتی و تحصیل قدرت است که بر پایة انگیزه-های مختلف، نظیر بیداد پادشاهان، آزمندی عاصیان و... صورت می¬گیرد. پاره¬ای از براندازي¬ها وجه نظامي داشته، توسط درباريان، بزرگان، وزیران و پهلوانان تمهید و انجام می¬شود و برخی دیگر از براندازي¬ها توسط اقشار عادي و عمومي جامعه محقق مي¬شود. در ادبيات سياسي امروز، از نوع اول ذیل عنوان «کودتا» و از نوع اخیر به نام «انقلاب» ياد مي¬شود. در پژوهش حاضر، هجده حماسة ملی ایرانی مورد بررسی قرار گرفته و جز در شاهنامه که جزو منظومه¬های مورد کنکاش در این پژوهش نیست، چنین عصیان¬هایی در کوش¬نامه، بهمن¬نامه و گرشاسپ¬نامه یافت شده است که نوشتار زیر، ناظر بر توصیف و تشریح آنهاست. در اين پژوهش که به شیوة توصیفی-تحلیلی انجام شده، عصيان¬ها از منظر انواع (فردي، گروهی و اجتماعی)، ادوار، انگيزه و محرک، تعلق طبقاتي عاصي/عاصيان، نتايج نهايي عصيان و وضعيت اجتماعي بعد از آن در سه منظومة یاد¬شده مورد بحث، بررسي و نتيجه¬گيري قرار گرفته است. تفاصيل المقالة