تحلیل و ارزیابی خطر وقوع زلزله به‌منظور شناسایی محدوده‌های ایمن در شهرهای جلگه‌ای (نمونه موردی: شهر بابل)
الموضوعات :سید مصطفی هاشمی کرویی 1 , صدرالدین متولی 2 , غلامرضا جانباز قبادی 3 , جلال عظیمی آملی 4
1 - دانشجوی جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران
2 - دانشیار گروه جغرافیا، عضو هیات علمی واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران
3 - گروه جغرافیا، واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور
4 - گروه جغرافیا، واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران
الکلمات المفتاحية: خطر وقوع زلزله, محدوده‌های ایمن, شهر جلگه‌ای بابل,
ملخص المقالة :
با توجه به آمار از میان انواع مخاطرات شناخته‌شده، شاید زلزله مخرب‌ترین و جدی‌ترین آن‌ها باشد که کشور ما را تهدید می‌کند. علیرغم پیشرفت‌های بشر در زمینه شناخت این پدیده تاکنون روشی جهت پیشگیری و یا پیش‌بینی آن یافت نشده است. طبیعت غیرقابل پیشگیری بودن زلزله، انسان را بر آن می‌دارد تا بکوشد در رویارویی با آن خود را تقویت نموده و از حجم ضایعات و تلفات بکاهد. عملکرد شهر از مهم‌ترین و بارزترین فضای تعامل انسان‌ها، در صورت بروز سانحه‌ای چون زلزله مختل شده و دیگر پویایی سابق را نخواهد داشت. هدف از انجام این پژوهش شناسایی محدوده¬های ایمن در محلات شهر بابل برای مقابله با زلزله است. روش مطالعه حاضر ازنظر هدف کاربردی و ازنظر ماهیت توصیفی- تحلیلی و میدانی است. جامعه آماری در این پژوهش شامل شهروندان ساکن در محلات دوازده‌گانه شهر بابل بوده که حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 322 نفر تعیین گردیده است. برای ارزیابی خطر وقوع زلزله و شناسایی محدوده های ایمن از نرم‌افزارهای GIS و SPSS استفاده‌شده است. یافته‌های پژوهش نشان داد بر اساس 11 معیار کالبدی جهت شناخت درجــۀ آسیب‌پذیری شــهر، محدوده جنوب شهر بابل به دلیل نزدیکی بیشتر به گسل‌های منطقه، قدمت بالاتر ساختمان‌ها (متوسط 30 سال)، بالا بودن درجۀ محصوریت و سطح اشغال بالاتر از سطح اشغال استاندارد از آسیب‌پذیری بالاتری نسبت به سایر نقاط شهر برخوردارند. بر اساس نتیجه آزمون کای اسکوئر شاخص دسترسی با میانگین 3.71 دارای بیشترین تأثیر و شاخص اجتماعی با میانگین 2.71 دارای کمترین تأثیر در مکان‌یابی نقاط امن شهر بابل بوده است. از میان شاخص‌های دسترسی، میدان‌ها و ترمینال‌ها با میانگین 3.91 بیشترین تأثیر را در مکان‌یابی نقاط امن داشته که با توجه به توزیع فضایی در سطح شهر بابل و ارتباط آن‌ها با سایر شاخص‌های دسترسی، بهینه‌ترین مکان هفت میدان ولایت، بسیج، کشوری، اوقاف،17 شهریور، موزیرج و شهید بزاز تعیین شد. وضعیت ایمنی مکان‌های امن شهر بابل در برابر مخاطرات از بعد کاربری اراضی شهری دارای شرایط مطلوب‌تر و از بعد ساخت شهر دارای وضعیت آسیب‌پذیرتری است.
1- ابراهیم‌زاده، عیسی، کاشفی، دیمنو حسینی، سید احمد. (1394). ارزیابی آسیب‌پذیری محله‌های شهری در برابر زلزله (نمونه موردی: شهر پیرانشهر). برنامه‌ریزی فضایی، دوره 5، شماره 1،1-26.
2- احمدی، قادر، پور حسن‌زاده، محمدحسین و سلیمان نژاد، امیر (1399). تحلیلی بر تاب‌آوری اجتماعات شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: اردبیل، تبریز و ارومیه (، فصلنامه آمایش محیط، شماره 49، 109-133.
3- الفتی، امین، رحیمی، محمود و روانشاد نیا، مهدی. (1399). شناسایی و ارزیابی محدوده‌های ایمن شهری در بحران زلزله به روش تحلیل سلسله مراتبی فازی (مطالعه موردی منطقه 2 شهر خرم‌آباد). فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، دوره 12، شماره 3، 678-695.
4- حاتمی نژاد، حسین؛ ابدالی، یعقوب؛ هلال قلی پور؛ سارا (1396 )سنجش آسیب‌پذیری سازه‌ای بافـت فرسـوده شـهری در برابـر مخاطرات، با رویکرد پدافند غیرعامل مطالعه موردی: بافت فرسوده مرکزی کلان‌شهر اهـواز، فصـلنامه مطالعـات جغرافیـایی سپهر، دوره 26، شماره 104، 172-159.
5- دانایی نیا، احمد و زاغیان، محمدعلی. (1397). مکان‌یابی اسکان موقت زلزله‌زدگان در بافت تاریخی؛ مبانی و راهبردها مطالعه موردی: محل محتشم کاشان. برنامه‌ریزی فضایی، دوره 8، شماره 4، 27-46.
6- رجایی، سید عباس و خراسانی، محمدامین، (1394)، شناخت و تحلیل موانع پیش روی سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در پروژه‌های عمرانی شهری (مطالعۀ موردی: منطقۀ 10 شهرداری تهران)، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دورۀ 3، شماره 2، تهران، 210- 191.
7- رحمانی، اسماعیل، نمازی، عبدالرشید و پیرو زاده، سلیمان. (1397). ارزیابی آسیب‌پذیری کالبد شهر در برابر زلزله با استفاده از تحلیل شبکه فازی FANP، مطالعه موردی: شهر راسک، فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس، دوهر 10، شماره 38، 145-167.
8- رنگزن, کاظم, کابلی زاده, مصطفی, کریمی, دانیا و منصور نعیمی، ابراهیم. (1395). پهنه‌بندی خطرپذیری زلزله و مکان‌یابی مناطق امن در زمان مخاطرات طبیعی با استفاده الگوریتم‌های هوش مصنوعی و GIS (مطالعۀ موردی: منطقه یک شهرداری کلان‌شهر اهواز). جغرافیا و برنامه‌ریزی 9 محیطی، دوره 3، شماره 27،.49-66.
10- سالنامه آماری استان مازندران (1394)، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، وزارت کشور.
11- سرشماری نفوس و مسکن، (1335-1395)، مرکز آمار ایران.
12- علی‌اکبری، اسماعیل، طالشی، مصطفی، کرمی، محمدرضا و ملکی، کیومرث. (1400). رویکرد عدم قطعیت در ارزیابی آسیب‌پذیری از زلزله در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) مطالعه مورد کلان‌شهر کرمانشاه. فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، دوره 11، شماره 3، 153-174.
13- فرقانی، محمدعلی، دربندی، سمانه (1394)ارزیابی عوامل مؤثر در انتخاب مکان‌های اسکان موقت پس از زلزله با استفاده از GIS و تکنیک AHP (مطالعه موردی: منطقه 4 کرمان)، نشریه امداد و نجات، دوره 7، شماره 2، 54-80.
14- کامل باسمنج بتول، میر جعفری بابک، علوی سید علی (1391). ارزیابی آسیب‌پذیری لرزه‌ای در منطقه یک شهر تبریز با استفاده از مدل تحلیل چندمعیاره فضایی. برنامه‌ریزی و آمایش فضا; دوره 16، شماره 2، ۱۴۰-۱۲۲.
15- کیخسروی، قاسم، لشکری، حسن، بقایی، مجتبی و نهالدانی، مهدی. (1395). مکان‌یابی صنایع کارخانه‌ای با روش (AHP) و مدل منطق فازی در شهرستان سبزوار. فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، دوره 8، شماره 2، 125-147.
16- گیوه چی، سعید و عطار، محمدامین. (۱۳۹۱). کاربرد مدل‌های تصمیم‌گیری چند معیاره در مکان‌یابی اسکان موقت پس از زلزله - مطالعه موردی: منطقه 6 شیراز، دو فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت بحران، شماره ۲.
17- نوجوان، مهدی امیدوار، بابک، برادران، محمد، ( 1392)، مکان‌یابی اسکان موقت با استفاده از GIS مطالعۀ موردی منطقۀ یک شهرداری تهران، نشریه مدیریت شهری، دوره 11، شماره 21، 205-221.
18- Bartels, S. A. Vanrooyen, M. J. (2012). Medical Complications Associated With Earthquakes, The Lancet. 379: 748-757.
19- Brooke, S. (2017). Location, Location, Location: An Analysis Of Safe Haven Siting In New York City, Partial Fulfillment Of The Requirement For The Degree Of Master Of Arts In Department Of Urban And Environmental Policy And Planning, Tufts University.
20- Bessason, Bjarni, Bjarnason, Jón Örvar (2016). Seismic Vulnerability Of Low-Rise Residential Buildings Based On Damage Data From Three Earthquakes (Mw6.5, 6.5 And 6.3), Engineering Structures, Volume 111, Pp 64–79.
21- PROAG, Virendra (2014). The Concept Of Vulnerability And Resilience, 4th International Conference On Building Resilience, Incorporating The 3rd Annual Conference Of The ANDROID Disaster Resilience Network, 8th – 11th September 2014, Salford Quays, United Kingdom
22- Tait, P. Vallance, S. Rutherford, P. (2016). Expanding The Conversational Terrain: Using A Choice Experiment To Assess Community Preferences For Post-Disaster Redevelopment Options. Land Use Policy. 55: 275–284
23- Unal,M And Uslu, C, (2016). GIS-Based Accessibility Analysis Of Urban Emergency Shelters: The Case Of Adana City, International Archives Of The Photogrammetry, Remote Sensing And Spatial Information Sciences, Volume XLII-2/W1, 2016 3rd International Geoadvances Workshop, 16–17 October 2016, Istanbul,Turkey.
24- Yumarnia, Tri, Amaratungab, Dilanthi, Haigh, Richard (2014). Assessing Gender Vulnerability Within Post-Earthquake Reconstruction: Case Study From Indonesia, 4th International Conference On Building Resilience, Incorporating The 3rd Annual Conference Of The ANDROID Disaster Resilience Network, 8th – 11th September 2014, Salford Quays, United Kingdom.
25- Zhao, L.; H. Li, Y. Sun, R. Huang, Q. Hu, J. Wang, And F. Gao. 2017. Planning Emergency Shelters For Urban Disaster Resilience: An Integrated Location-Allocation Modeling Approach. Sustainability, 9(11): 2098. DOI 10.3390/Su9112098.
