تحلیلی بر نقیضه‌پردازی در بازآفرینی روایت اساطیری و حماسی یوشتِ فریان
الموضوعات :ابراهیم واشقانی فراهانی 1 , سعید مهری 2 , مسعود محمدی لعل آبادی 3
1 - عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور
2 - کارمند / استانداری کرمانشاه
3 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد واحد شهرکرد
الکلمات المفتاحية: نقیضه, یوشت فریان, باختین, فرمالیسم, ساختارگرایی, پساساختارگرایی,
ملخص المقالة :
در دهه‌های بیست و سی شمسی، سنگینی بار شکست، رنج از مرور گذشته و احساس دلهره از تصوّر آینده، نویسندگان روشن‌فکر ایرانی را به انواع گریز‌ها فرا می‌خواند. نویسندۀ نسل شکست می‌کوشد با داستان‌های تمثیلی و با پناه‌بردن به روایت‌های اساطیری، خوانندگان خود را تسلّی دهد. در این دوره، افسانه به دلیل غرابت و ابهام آن، موردتوجّه نویسندگان قرار می‌گیرد و اساطیر هم برای بازآفرینی شخصیّت و روحیۀ فروکوفتۀ جامعه، بازروایت و حتّا بازسازی می‌شود. احسان طبری، از نویسندگان معاصر ایرانی است که غور او در عالم فلسفه و اشتغالش به کنش‌های سیاسی، سایه بر آفرینش‌های ادبی او افکنده و موجب شده است که آثارش کم‌تر از منظر نظریه‌های ادبی تحلیل شود. او که به لحاظ فلسفی تعلّق به نحلۀ رئالیسم دارد، در آثار داستانیش هم‌راه با نشان دادن واقعیت، از طنز نیز بهره برده است. این گرایش به طنز، معلول فضای بستۀ سیاسی در عصر پهلوی است و همین عامل، نحوۀ بیان داستان‌های او را نیز تمثیلی می‌سازد. هرجا که طنز به اثر ادبی تزریق می‌شود، می‌توان حضور نقیضه‌گویی و نقیضه‌اندیشی را نیز پیش‌بینی کرد. نقیضه را می‌توان شگردی در میان انواع شیوه‌های طنزپردازی پرخاش‌گرانه دانست که در گونه‌های متنوّع ادبی نمایان می‌شود. در این مقاله برآنیم که جلوه‌های نقیضه را در داستان یوشت فریان اثر طبری، بررسی کنیم. یوشت فریان داستانی افسانه‌ای است که در کتاب سفر جادو اثر احسان طبری آمده است. در این اثر، نویسنده با آشنایی‌زدایی از مفاهیم اسطوره‌ای، به نقیضه‌سازی روی آورده است. هدف نگارندگان در این مقاله آن است که نشان دهند نقیضه در اثر نویسنده چگونه خودنمایی کرده است. از آن‌جا که این داستان ظرفیّت‌های متنوّعی برای خوانش در اختیار قرار می‌دهد، پس از تعریف نقیضه و ویژگی‌های آن، به شیوة تحلیلی، جای‌گاه این داستان در نظریه‌های ادبی چون ساختارگرایی، ساخت‌شکنی و هم‌چنین منطق گفتوگویی بررسی می‌شود.
- قرآن کریم.
- آلن، گراهام. (1380). بینامتنیّت، ترجمة پیام یزدانجو، تهران: مرکز.
- احمدی، بابک. (1380). ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز
- اخوان ثالث، مهدی. (1374). نقیضه و نقیضه‌سازان، به کوشش ولی‌الله درودیان، تهران: زمستان.
- اوستا. (1385). گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه، تهران: مروارید.
- باختین، میخائیل. (1391). منطق گفتوگویی، ترجمة داریوش کریمی، تهران: مرکز.
- بهرامی، احسان. (1369). فرهنگ واژه‌های اوستا، تهران: بلخ.
- حرّی، ابوالفضل. (1387). دربارة طنز رویکردی نوین به طنز و شوخ طبعی، تهران: سورة مهر.
- دهخدا، علی‌اکبر. (1373). لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.
- زرّین‌کوب، عبدالحسین. (1337). فنّ شعر، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- سوزنی سمرقندی. (1338). دیوان، تهران: امیرکبیر.
- طبری، احسان. (1358). سفر جادو، تهران: آلفا.
- قاسمی‌پور، قدرت. (1388). «نقیضه در گسترة نظریّه‌های ادبی معاصر»، فصلنامة نقد ادبی، شمارۀ ششم، صص 128-147.
- قزوینی، محمّد. (1337). یادداشت‌های قزوینی، به کوشش محمّد افشار، تهران: دانشگاه تهران.
- ماتیکان یوشت فریان. (1365). متن پهلوی، آوانویسی، ترجمه، واژه‌نامه، پیش‌گفتار و پیوست از محمود جعفری، تهران: فروهر.
- مکاریک، ایرنا ریما. (1384). دانشنامة نظریّه‌های ادبی معاصر، ترجمة محمّد نبوی و مهران مهاجر، تهران: آگه.
- مهر، فرهنگ. (1388). دیدی نو از دینی کهن، تهران: جامی.
- میر عابدینی، حسن. (1377). صد سال داستاننویسی ایران، تهران: چشمه.
- یشت‌ها. (1377). تفسیر و تألیف ابراهیم پورداوود، تهران: اساطیر.
- Abrams, M. H. (1993). Glossary of literary terms, Harcourt: Ithaca.
- Baktin, Mikhail. (1981). Dialogic Imagination trans and eds, M Holoquist, Austin: Texas university press.
- Baktin, Mikhail. (1984). Problems of Dostoevsky's poetics Ed. And Trans by caryl Emerson. London: university of Minnesota Press
- Drrida, Jacques. (1979). of Grammatology, Trans, Gayatri Spivak, Baltimore: Johns Hopkins university press.
- Hutcheon, Linda. (1978). Parody without Ridiclue: Observations on Modern Literary Parody, Canadian Review of Comprative Literature, Spring, Volum5 , Number 2.
_||_