تحلیل شگردهای داستانی در منظومۀ یوسف و زلیخای جامی
الموضوعات : فصلنامه بهارستان سخن
برات محمدی
1
(گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.)
الکلمات المفتاحية: روایت, جامی, طرح, عناصر داستانی, کلید واژه‌ها: یوسف و زلیخا,
ملخص المقالة :
چکیده اصل داستان یوسف و زلیخا، ماجرایی واقعی است که در قرآن کریم و دیگر کتب آسمانی بازتاب یافته است. اما در عرصۀ ادبیّات فارسی، با تخیّل راویان و شاعران منظومه پرداز، شاخ و برگ یافته است و هرکس از منظری، بخشی از ماجرا را برجسته کرده و قضاوت و نتیجه ای متناسب با ذهنیّت خویش، ارائه کرده است. جامی این داستان را با غنایی ترین لحن و دلکش‌ترین شکل به تصویر کشیده و نقش زلیخا را به واسطۀ محوریّت عشق، پررنگ نشان داده است. وی با توصیف و استفاده از شگردهای داستان پردازی، جلوه های ویژه به این داستان بخشیده و کشش و حرکت لازم را ایجاد نموده است. لذا بایسته است که این داستان از نظر شگردهای داستان پردازی مورد بررسی واقع شود تا کنش داستانی و حوادث آن مشخّص گردد و زیبایی های نهفته، جلوه ای تازه بیابند. برای این منظور عناصر داستانی همچون طرح، موضوع و درون مایه، لحن و فضاسازی، صحنه و صحنه پردازی، راوی و زاویۀ دید، شخصیّت و شخصیّتپردازی مورد بررسی قرار گرفته است و یافته ها نشان می دهد حوادث داستان به صورت منظم وعلّی و معلولی پیش رفته و به اوج منطقی رسیده است. شگردهای شخصیّتپردازی و صحنه‌پردازی مورد توجّه جامی بوده است.
فهرست منابع و مآخذ
1- آیت اللهی، سیّد حبیب‌الله و همکاران، (1386)، «تحلیل عناصر داستانی حضرت یوسف(ع) در قرآن کریم»، پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارة هشتم، صص1- 20.
2- اخوّت، احمد، (1371)، دستور زبان داستان، اصفهان: فردا.
3- بارونیان، حسن، (1387)، شخصیّتپردازی در داستانهای کوتاه دفاع مقدّس، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدّس.
4- براهنی، رضا، (1362)، قصّه نویسی، تهران: نو.
5- بستانی، محمّد، (1384)، پژوهشی در جلوههای هنری داستانهای قرآن، ترجمۀ موسی دانش، جلد دوم، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی استان قدس رضوی.
6- بیّومی مهران، محمّد، (1389)، بررسی تاریخی قصص قرآن، ترجمۀ سیّد محمّد راستگو، جلد دوم، تهران: علمی و فرهنگی.
7- جامی، عبدالرّحمن، (1386)، مثنوی هفت اورنگ، تصحیح مرتضی مدرّس گیلانی، چاپ دوم، تهران: اهورا- مهتاب.
8- حنیف، محمّد، (1384)، راز و رمزهای داستان نویسی، تهران: مدرسه.
9- داد، سیما، (1387)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.
10- زوّاری، محمّدامین، حسن ذوالفقاری، (1388)، روایتشناسی قصّۀ یوسف(ع) و زلیخا (مقایسۀ سه روایت و بنمایههای مشترک یوسف و زلیخای طغانشاهی، خواجه مسعود قمی و جامی) ، فصلنامۀ علمی پژوهشی کاوشنامه، سال دهم، شماره19، صص37- 69.
11- ستّاری، جلال، (1373)، درد عشق زلیخا (پژوهشی در قصۀ یوسف)، تهران: توس.
12- شریفی، محمّد، (1387)، فرهنگ ادبیّات فارسی، تهران: فرهنگ نشرنو.
13- مستور، مصطفی، (1379)، مبانی داستان کوتاه، تهران: مرکز.
14 - مرگورین، گاین کارن، و افسانه نجم آبادی، (1384)، احسن القصص حکایت کیست: زلیخا یا یوسف؟، مترجم عبّاس امام، نامۀ انجمن، شمارۀ 17.
15- مکاریک، ایرناریما، (1386)، دانشنامۀ نظریههای ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمّد نبوی، تهران: آگه
16- میرصادقی، جمال، (1385)، عناصر داستان، چاپ پنجم، تهران: سخن.
17- یونسی، ابراهیم، (1388)، هنر داستان نویسی، چاپ هشتم، تهران: نگاه.
_||_