معرّفی نسخۀ خطّی معارج‌الخیال
الموضوعات : فصلنامه بهارستان سخنمریم خزائیلی 1 , عطا محمد رادمنش 2
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.
2 - گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.
الکلمات المفتاحية: مضامین, آیات قرآن, رباعیّات, کلید واژه‌ها: معارج‌الخیال, میرزا محمّدصالح رضوی,
ملخص المقالة :
چکیده نسخۀ خطّی معارج‌الخیال، تذکرهای منحصر به فرد است، مربوط به روزگار صفویّه. گنجینهای ارزشمند از سخنان پربار و لطیف شعرایی که عواطف و اعتقادات درونی خود را با بیانی بدیع و زیبا به رشتۀ تحریر درآوردهاند. قالب اشعار این جُنگِ دستنویس، رباعی است که البتّه تعداد اندکی از آن وزن رباعی نداشته و جزء قالب رباعی به حساب نمیآیند. جامعِ این جنگ نفیس، میرزا محمّدصالح رضوی از رجال دوران صفوی و نوۀ شاه عبّاس اوّل است. وی در این مجموعه، رباعیّات 367 شاعر معاصر و قبل از خود را گردآوری کرده و کلّ رباعیّات را به ترتیب حروف تهجّی بر اساس تخلّص شعرا نگاشته است. مضامین گوناگونی در این نسخه مشهود است که اکثر آن‌ها مضامین قرآنی است و نشان میدهد شاعران برای نمایان کردن مفاهیم مذهبی و اخلاقی مورد نظر خود از قرآن بهرهها گرفتهاند. این اثر شامل موضوعاتی است از قبیل: پروردگار و الطاف بیکرانش نسبت به بندگان و نیز سفارش به دوری انسان از دنیاپرستی، طمع، غرور، هوای نفس، گذر عمر، توجّه به مرگ، ستایش بیچون و چرای حقتعالی و... . در این نسخۀ خطّی گاهی نیز الفاظ و ترکیبات قرآنی در پایان رباعی و یا در لابه لای مصراعها برای تأکید، تفهیم و یا تکمیل آن مضمون، عیناً استفاده شده است.
فهرست منابع و مآخذ
1- قرآن کریم، ترجمۀ محمّدمهدی فولادوند.
2- اصفهانی، کمالالدّین اسماعیل، (1376)، دیوان ، به کوشش سیّداحمد بهشتی شیرازی، روزنه، چاپ اوّل.
3- اعتماد السّلطنه، محمّدحسن، (1362)، مطلع‌الشّمس، به اهتمام تیمور برهان لیمودهی، فرهنگ سرا.
4- آق‌ملک (امیر شاهی) سبزورای، امیر، (1348)، دیوان، تصحیح سعید حمیدیان، تهران، ابن‌سینا.
5- ترکمان، اسکندربیگ، (1382)، تاریخ عالم آرای عبّاسی، زیر نظر ایرج افشار، تهران، امیرکبیر.
6- خیّام، عمر، (1354)، رباعیّات خیّام، تصحیح محمّدعلی فروغی، تهران، امیرکبیر.
7- خیّام‌پور، عبدالرّسول، (1340)، فرهنگ سخنوران، جلد 2، تبریز.
8- درایتی، مصطفی، (1389)، فهرست‌وارۀ دستنوشتههای ایران (دنا)، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
9- ________ ، (1390)، فهرستگان نسخههای خطّی ایران (فنخا)، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
10- دهخدا، علی اکبر، (1377)، لغت‌نامه، 16 جلد، تهران، دانشگاه تهران.
11- رضوی، میرزا محمّدصالح، (11 هـ.ق)، نسخۀ خطّی معارج‌الخیال، به شمارۀ 10673، قم، کتابخانۀ آیتالله مرعشی نجفی.
12- ــــــــــــــــــــــــ ، (11 هـ.ق)، نسخۀ خطّی جواهرالخیال، به شمارۀ 10673، قم، کتابخانۀ آیتالله مرعشی نجفی.
13- ـــــــــــــــــــــــــ ، (11 هـ.ق)، نسخۀ خطّی لطایفالخیال، به شمارۀ 8217، تهران، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
14- شاملو، ولی‌قلی بن داودقلی، (1371)، قصص‌الخاقانی، تصحیح حسن سادات ناصری، جلد 1، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
15- الطهرانی، العلّامه الشّیخ آقا بزرگ، (1975)، الذَّریعَهُ اِلی تَصانیفِ الشّیعَه، جلد8، بیروت، دارالاضواء.
16- فاضل بسطامی، نوروزعلی بن محمّدباقر، (1391)، فردوس‌التواریخ (تاریخ ارض اقدس رضوی)، تحقیق علیرضا اکرمی، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
17- فروزانفر، بدیعالزّمان، (1387)، مولانا جلالالدّین محمّد (مولوی)، تهران، معین، چاپ سوم.
18- فلسفی، نصرالله، (1364)، زندگانی شاه عبّاس اوّل، جلد 2، علمی.
19- گلچین معانی، احمد، (1368)، تذکرۀ پیمانه، مشهد، کتابخانۀ سنایی.
20- مدرّس تبریزی، محمّدعلی، (1326)، رَیحانَهُ‌الاَدَب فِی تَراجِمِ المَعروفینَ بِالکُنیَهِ اَوِ اللَّقَب یا کنی وَ اَلقاب، 9 جلد، تهران، خیّام.
21- مَرَقی کاشانی، افضل‌الدّین، (1363)، رباعیّات بابا افضل کاشانی، به تصحیح سعید نفیسی، تهران، فارابی، چاپ دوم.
22- مصاحب، غلامحسین، (1381)، دایره‌المعارف فارسی، تهران، امیرکبیر، چاپ سوم.
23- معین، محمّد، (1381)، فرهنگ فارسی، تهران، امیرکبیر، چاپ نوزدهم.
24- منصور، جهانگیر، (1384)، رباعیّات ابوسعید ابوالخیر، خیّام و باباطاهر، نشر ناهید، چاپ سوم.
25- مولانا، جلالالدّینمحمّد، (1366)، دیوان شمس، به کوشش بدیع الزّمان فروزانفر، تهران، نشر سپهر، چاپ یازدهم.
26- واله داغستانی، علی‌قلی، (1384)، تذکرۀ ریاض‌الشّعراء، تصحیح و تحقیق محسن ناجی نصرآبادی، تهران، اساطیر.
27- هدایت، رضاقلی خان، (1382)، مجمع‌الفصحاء، به کوشش مظاهر مصفّا، تهران، امیرکبیر.
28- همایی، جلالالدّین، (1373)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران، هما.
29- یاحقّی، محمّدجعفر، محمّدمهدی ناصح، (1392)، راهنمای نگارش و ویرایش، مشهد، آستان قدس رضوی.
_||_