بررسی و تحلیل تجلّی زمان و مکان مقدّس اساطیری در عرفان (با توجّه به متون برگزیده، نثر عرفانی فارسی تا قرن هفتم هجری)

الموضوعات :

کورش گودرزی ¹ (کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان)
سید محسن حسینی مؤخر ² (استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان)
محمدرضا روزبه ³ (دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان)

تاريخ الإرسال : 24 الثلاثاء , جمادى الأولى, 1438 تاريخ التأكيد : 24 الثلاثاء , جمادى الأولى, 1438 تاريخ الإصدار : 22 الأحد , جمادى الأولى, 1438

الکلمات المفتاحية: اسطوره, عرفان, آیین, ضمیر ناخودآگاه, زمان و مکان مقدّس,

ملخص المقالة :

در این مقاله تلاش شده است تا ضمن تعریف و تبیین وجوه تشابه و تفاوت اسطوره و آیین و عرفان، تجلّی و تأثیر و ردّپای محسوس و نامحسوس زمان و مکان مقدّس اساطیری و آیین‌های مربوط به هر یک در برگزیده نثر عرفانی فارسی تا قرن هفتم هجری قمری مورد تبیین و تحلیل قرار گیرد. با توجه به برخی بنیادهای مشترک اسطوره و عرفان در آفاق تاریخ تفکّر بشر، و در پرتو ضمیر ناخودآگاه مشترک وی، زمان و مکان قدسی و آیینی نیز به مثابه دو مقوله مشترک بین اسطوره و عرفان، کارکردهایی مشابه و مشترک یافته‌اند که این تشابه و اشتراکات در متون عرفانی ادوار گوناگون، تجلّی یافته‌اند. کارکردهایی از قبیل ترک دنیا، شهود حق، ادب‌دانی، بازگشت به زمان ومکان ازلی،احساس آرامش، تزکیه، درک حضورخدایان وطلب خواسته‌ها.

المصادر:

آشتیانی، جلال الدّین. 1373. عرفان. تهران: شرکت سهامی انتشار.

آقانبی قلهکی، مینا. 1388. «زبان تصویری: زمان و مکان اساطیری و نمادهای آن»، کتاب ماه هنر، شماره 132. صص107-102

آلیس دیوید سون، ه . و. 1385. اساطیر اسکاندیناوی. ترجمه محمّد حسین باجلان فرّخی. تهران: اساطیر.

ارنست، کارل. 1377. روزبهان بقلی. ترجمه مجدالدّین کیوانی. تهران: مرکز.

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1377. اسطوره، بیان نمادین. تهران: سروش.

الیاده، میرچا. 1372. رساله درتاریخ ادیان. ترجمه جلال ستّاری. تهران: سروش.

امامی، صابر. 1380. اساطیردر متون تفسیری فارسی. چاپ اوّل.تهران: گنجینه فرهنگ.

ایونس، ورونیکا. 1375. اساطیر مصر. ترجمه محمّد حسین باجلان فرّخی. تهران:اساطیر.

باستید، روژه. 1370. دانش اساطیر. ترجمه جلال ستّاری.تهران: توس.

بهار، مهرداد. 1387. پژوهشی در اساطیر ایران. چاپ هفتم.تهران: آگاه.

پاریندر، جئوفری. 1374.اساطیرآفریقا. ترجمه محمّد حسین باجلان فرّخی. تهران:اساطیر.

پرون، استیوارد. 1381. اساطیر رم. ترجمه محمّد حسین باجلان فرّخی. تهران: اساطیر.

پناهی، مهین. 1378. اخلاق عارفان. تهران: روزنه.

پورنامداریان، تقی. 1389. رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. چاپ هفتم. تهران: علمی وفرهنگی.

پیگوت، ژولیت.1384.اساطیر ژاپن. ترجمه محمّد حسین باجلان فرّخی. چاپ دوم. تهران: اساطیر.

دالا پیکولا، آنا ال. 1385. اسطوره‌های هندی. ترجمه عبّاس مخبر. تهران: مرکز.

رحیمیان، مهدی. 1379. «زمان در هنر مقدّس: زمان در اندیشه های فلسفی»، فصلنامه هنر، شماره46. تهران: صص136-126. 

روزبهان بقلی.1366.عبهرالعاشقین. به اهتمام هانری کربن و محمّد معین. چاپ سوم. تهران: منوچهری.

ستّاری، جلال. 1372. مدخلی بر رمز شناسی عرفانی. تهران: مرکز.

سجّادی، سیّد جعفر.1370. فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: طهوری.

سهروردی، شهاب الدّین.1386. رسالات فارسی شیخ اشراق. چاپ سوم. تهران: سبکباران.

شجاری، مرتضی. 1388. «زمان در عرفان اسلامی»،  فصلنامة ادبیّات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. شماره14. صص98-67.

عزّالدّین محمود کاشانی. 1382. مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه. تصحیح عفّت کرباسی و محمّدرضا برزگر خالقی. تهران: زوّار.

عطّار، فریدالدّین. 1386. تذکرة الاولیاء. مطابق نسخة نیکلسون. چاپ چهارم. تهران: پیمان.

عین القضات همدانی .1373.تمهیدات. تصحیح عفیف عسیران. چاپ چهارم. تهران: منوچهری.

فریزر، جیمز جرج. 1386. شاخه زرین. ترجمه کاظم فیروزمند. تهران: آگه

کربن، هانری . 1383. انسان نورانی در تصوف ایرانی. ترجمه فرامرز جواهری نیا. چ دوم. شیراز: آموزگار خرد.

کریستی، آنتونی. 1384.اساطیر چین. ترجمه محمّد حسین باجلان فرّخی. چاپ دوم. تهران: اساطیر.

کویاجی، ج. ک. 1362. آیین‌ها و افسانه‌های ایران و چین باستان. ترجمه جلیل دوست‌خواه. چاپ دوم. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی. 

گری، جان. 1378. اساطیرخاور نزدیک (بین‌النّهرین). ترجمه محمّد حسین باجلان فرّخی. تهران: اساطیر.

محسنیان راد، مهدی وناصر باهنر. 1390. «هنجارهای مرتبط با مکان‌ها و زمان‌های مقدّس در سه کتاب مقدّس»، دو فصلنامه الهیّات تحقیقی، شماره5. صص72-35.

محمّد بن منوّر. 1377. اسرارالتّوحید فی مقامات شیخ ابوسعید ابوالخیر. به اهتمام حسین بدرالدّین. تهران: سنایی.

مظفّری، علیرضا. 1388. «کارکرد مشترک اسطوره و عرفان»، دو فصلنامة علمی – پژوهشیادبیّات عرفانی، دانشگاه الزهرا (س)، ش 1، صص 167-149.

معصومی، غلام‌رضا. 1386. مقدّمه‌ای بر اساطیر و آیین‌های باستانی جهان. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی (سورة مهر).

میبدی، رشیدالدّین ابوالفضل. 1376. کشف الاسرار و عُدّة الابرار. به اهتمام علی‌اصغر حکمت. چاپ ششم. تهران: امیرکبیر.

نجم الدّین رازی. 1369. مرصاد‌العباد مِن المبدأ الی المعاد. چاپ سوم. تهران: کتابخانة سنایی.

هینلز، جان. 1368. شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضّلی. چاپ سوم. تهران: چشمه.

یونگ، کارل گوستاو و دیگران. 1383. انسان و سمبول‌هایش. ترجمه محمود سلطانیّه. چاپ چهارم. تهران: جامی.

References

Ᾱghā nabiGholhaki, Minā. (2009/1388SH). "Zabān-e tasvir-i: zamān va makān-e asātir-I va namād-hā-ye ān". Ketāb-e māh-e honar. No. 132. Pp. 102-107.

Ᾱshtiyāni, Jalāl-oddin. (1994/1373SH). 'Erfān. Tehrān: Sherkat-e Sahāmi-ye Enteshār.

'Attār, Farid-ol-din. (2007/1386SH). Tazkerat-ol-'Oliyā'. Nicholson edition. 4^th ed. Tehrān: Peymān.

Bahār, Mehrdād. (2008/1387SH). Pazhuhesh-i dar asātir-e Irān. 7^th ed. Tehrān: Ᾱgāh.

Bastide, Roger. (1991/1370SH). Dānesh-e asātir(La Mythologie).Tr. by Jalāl Sattāri. Tehrān: Tous.

Christie, Antony. (2005/1384SH). Asātir-e Chin( Chines Mythology). Tr. by Hossein Bājelān Farrohki. 2^nd ed. Tehrān: Asātir.

Corbin, Henry. (2004/1383SH). Ensān-e Irani dar tasavvof-e Irani (L'homme de lumiere dans le soufisme Iranien). Tr. by Faramarz Javaherinia. 2nd ed. Shiraz: Amouzegar-e kherad.

Coyagi, K.J. (1983/1362SH). Ᾱein-hā va afsāneh-hā-ye Irān va chin-e bāstān (Near East Mythology). Tr. by Jalil Doustkhāh. 2^nd ed. Tehrān: Sherkat-e sahāmi-ye ketāb-hā-ye jibi.

Dallapiccola, Anna Libera. (2006/1385SH). Ostoureh-hā-ye Hindi (Indian Mythology). Tr. by Abbās Mokhber. Tehrān: Markaz.

'Ein-ol-ghozāt Hamedāni. (1994/1373SH). Tamhidāt. Ed. by 'Afif  'Oseirān. 4^th ed. Tehrān: Manouchehri.

Eliade, Mircea. (1993/1372SH). Resāleh dar tārikh-e adyān (.Traite d'histoire des religions). Tr. by Jalāl Sattāri. Tehrān: Soroush.

Ellis, Davidson. (2005/1385SH). Asātir-eScandinavia (Scandinavian mythology). Tr. by  Mohammad Hossein Bājelān Farrokhi: Asātir. 

Emāmi, Sāber. (2001/1380SH). Asātir dar motoun-e tafsiri-ye Fārsi. 1^sted. Tehrān. Ganjineh-ye Farhang.

Ernest, Karl. (1998/1377SH). Rouzbahān Baqli. Tr. by Majd-eddin Keyvāni. Tehrān: Markaz.

Esmāeil-pour, Abol-ghāsem. (1998/1377SH). Ostoureh, bayān-e namādin. Tehrān: Soroush.

Frazer, James Gorge. (2004/1383SH). Shāxeh-ye zarrin (The Golden Bough). Tr. by Kāzem Firouzmand. Tehrān: Agāh

Gery, John. (1999/1378SH). Asātir-e khāvar-e nazdik (bein-ol-nahrein)(Near East Mythology). Tr. by Hossein Bājelān Farrohki. 2^nd ed. Tehrān: Asātir.

Hinnells, John Rossell. (1988/1368SH). Shenākht-e asatir-e Irān (Persian Mythology). Tr. by Zhāleh Ᾱmouzegār va Ahmad Tafazzoli. 3^rd ed. Tehrān: Cheshmeh.

Ivins, Veronika. (1996/1375SH). Asātir-e Mesr (Egypt Mythology). Tr. by Mohammad Hossein Bājelān Farrokhi: Asātir. 

Jung, Carl Gustav. (2004/1383SH). Ensān va sambol-hā-yash (Man and his Symbols). Tr. by Mahmoud Soltāniyyeh. 4^th ed. Tehrān: Jāmi.

Kāshāni, 'Ezz-oddin Mahmoud. (2003/1382SH). Mesbāh-ol-hedāyah va meftāh-ol-hedāyah. Ed. by 'Effat Karbāsi and Mohammad Reza Barzegar-khāleghi. Tehrān: Zavvār.

Ma'soumi, gholām Rezā. (2007/1386SH). Moghaddameh-ei bar asātir va āein-hā-ye bāstāni-ye jahān. Tehrān: Pazhuheshgāh-e farhang-o honar-e eslāmi (Soureh-ye mehr).

Meybodi, Rashid-od-din Abol-fazl. (1997/1376SH). Kashf-ol-asrār va 'oddat-ol-abrār. With the effort of Ali Asghar Hekmat. 6^th ed. Tehrān: Amirkabir.

Mohammad-ibn-e Monavvar. (1998/1377SH). Asrār-ol-towhid fi maqāmāt-e sheikh abo-sa'eid abol-kheir. With the effort of Hossein Badr-eddin. Tehrān: Sanāei.

Mohseniyān-rād, Mehdi and Nāser Bāhonar. (2011/1390SH). "Hanjār-hā-ye mortabet bā makān-hā va zamān-hā-ye moghaddas dar seh ketāb-e moghaddas".El āhiyyāt-e Tahghighi. No.5. Pp. 35-72.

Mozaffari, 'AliRezā. (2009/1388SH). "Kārkard-e moshtarak-e ostoureh va 'erfān".Adabiyyāt-e 'Erfāni. No.1. Dāneshgāh-e al-zahrā. Pp. 149-167.

Panāhi, Mahin. (1999/1378SH). Akhlāgh-e 'ārefān. Tehrān: Rowzaneh.

Parinder, Jeoffrey. (1995/1374SH). Asātir-e Afriqā.(African Mythology)Tr. by Mohammad Hossein Bājelān Farrokhi.Tehran: Asātir.

Piggott, Juliet. (2005/1384SH). Asātir-e Japan (Japanes Mythology). Tr. by Mohammad Hossein Bā jelān- Farrohki. 2^nd ed. Tehrān: Asātir.

Pour-nāmdāriyān, Taghi. (2010/1389SH). Ramz va dāstān-hā-ye ramz-i dar adab-e Fārsi. 8^th ed. Tehrān: 'Elmi va Farhangi.

Rahimiean, Mehdi. (200/1379SH). "Zamān dar honar-e moghaddas: Zamān dar andisheh-hā-ye falsafi". Journal of Honar. No.46. Tehrān. Pp. 126-136.

Rāzi, Najm-eddin. (1989/1369SH). Mersād-ol-'ebād men-al-manda' elal-ma'ād. 3^rded. Tehrān: Ketābkhāneh-ye Sanāei.

Ruzbahan-Baghli. (1984/1366SH). 'Abhar-ol-'Ᾱsheghin. With the effort of Henry Corbin va Mohammad Mo'ein. 3^rded. Tehrān: Manouchehri.

Sajjādi, Seyyed Ja'far. (1991/1370SH). Farhang-e loqāt va estelāhāt va ta'birāt-e 'erfāni. Tehrān: Tahouri.

Sattāri, Jalāl. (1993/1372SH). Madkhali bar ramz-shenāsi-ye 'erfāni. Tehrān: Markaz.

Shajāri, Mortaza. (2009/1388SH). "Zamān dar 'erfan-e eslāmi".Āzād University Quarterly Journal of Mytho- mystic Literature. No.14. Pp. 67-98.

Sohravardi, Shahāb-ed-din. (2007/1386SH). Resālāt-e Fārsi-ye sheikh-e eshrāgh. 3^rd ed. Tehrān: Sabokbārān.

Stewart, Perown. (2002/1381SH). Asātir-e Rome ( Roman Mythology).Tr. by Mohammad Hossein Bājelān Farrokhi.Tehran: Asātir.