بررسی و تحلیل تجلّی زمان و مکان مقدّس اساطیری در عرفان (با توجّه به متون برگزیده، نثر عرفانی فارسی تا قرن هفتم هجری)

محورهای موضوعی : اسطوره

کورش گودرزی ¹ , سید محسن حسینی مؤخر ² , محمدرضا روزبه ³

1 - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان
2 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان
3 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان

تاریخ دریافت : 1395/12/03 تاریخ پذیرش : 1395/12/03 تاریخ انتشار : 1395/12/01

کلید واژه: اسطوره, عرفان, آیین, ضمیر ناخودآگاه, زمان و مکان مقدّس,

چکیده مقاله :

در این مقاله تلاش شده است تا ضمن تعریف و تبیین وجوه تشابه و تفاوت اسطوره و آیین و عرفان، تجلّی و تأثیر و ردّپای محسوس و نامحسوس زمان و مکان مقدّس اساطیری و آیین‌های مربوط به هر یک در برگزیده نثر عرفانی فارسی تا قرن هفتم هجری قمری مورد تبیین و تحلیل قرار گیرد. با توجه به برخی بنیادهای مشترک اسطوره و عرفان در آفاق تاریخ تفکّر بشر، و در پرتو ضمیر ناخودآگاه مشترک وی، زمان و مکان قدسی و آیینی نیز به مثابه دو مقوله مشترک بین اسطوره و عرفان، کارکردهایی مشابه و مشترک یافته‌اند که این تشابه و اشتراکات در متون عرفانی ادوار گوناگون، تجلّی یافته‌اند. کارکردهایی از قبیل ترک دنیا، شهود حق، ادب‌دانی، بازگشت به زمان ومکان ازلی،احساس آرامش، تزکیه، درک حضورخدایان وطلب خواسته‌ها.

چکیده انگلیسی:

In the present article, after the expressing the differences and similarities of myth, rite and mysticism, it has been attempt to analyze the mythical sacred time and space and the related rites in the Persian prose texts till 7th A.H. century. The common foundations of mythology and mysticism and common human unconscious show that in the passage of time, the sacred time and space have developed similar functions. The mystical texts reveal these similarities. We can refer to these functions: world denying, the intuition of God, knowing polite etiquette, the return to eternal time and space, experience of relaxation, catharsis, understanding the presence of gods and quest for wants.

منابع و مأخذ:

آشتیانی، جلال الدّین. 1373. عرفان. تهران: شرکت سهامی انتشار.

آقانبی قلهکی، مینا. 1388. «زبان تصویری: زمان و مکان اساطیری و نمادهای آن»، کتاب ماه هنر، شماره 132. صص107-102

آلیس دیوید سون، ه . و. 1385. اساطیر اسکاندیناوی. ترجمه محمّد حسین باجلان فرّخی. تهران: اساطیر.

ارنست، کارل. 1377. روزبهان بقلی. ترجمه مجدالدّین کیوانی. تهران: مرکز.

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1377. اسطوره، بیان نمادین. تهران: سروش.

الیاده، میرچا. 1372. رساله درتاریخ ادیان. ترجمه جلال ستّاری. تهران: سروش.

امامی، صابر. 1380. اساطیردر متون تفسیری فارسی. چاپ اوّل.تهران: گنجینه فرهنگ.

ایونس، ورونیکا. 1375. اساطیر مصر. ترجمه محمّد حسین باجلان فرّخی. تهران:اساطیر.

باستید، روژه. 1370. دانش اساطیر. ترجمه جلال ستّاری.تهران: توس.

بهار، مهرداد. 1387. پژوهشی در اساطیر ایران. چاپ هفتم.تهران: آگاه.

پاریندر، جئوفری. 1374.اساطیرآفریقا. ترجمه محمّد حسین باجلان فرّخی. تهران:اساطیر.

پرون، استیوارد. 1381. اساطیر رم. ترجمه محمّد حسین باجلان فرّخی. تهران: اساطیر.

پناهی، مهین. 1378. اخلاق عارفان. تهران: روزنه.

پورنامداریان، تقی. 1389. رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. چاپ هفتم. تهران: علمی وفرهنگی.

پیگوت، ژولیت.1384.اساطیر ژاپن. ترجمه محمّد حسین باجلان فرّخی. چاپ دوم. تهران: اساطیر.

دالا پیکولا، آنا ال. 1385. اسطوره‌های هندی. ترجمه عبّاس مخبر. تهران: مرکز.

رحیمیان، مهدی. 1379. «زمان در هنر مقدّس: زمان در اندیشه های فلسفی»، فصلنامه هنر، شماره46. تهران: صص136-126. 

روزبهان بقلی.1366.عبهرالعاشقین. به اهتمام هانری کربن و محمّد معین. چاپ سوم. تهران: منوچهری.

ستّاری، جلال. 1372. مدخلی بر رمز شناسی عرفانی. تهران: مرکز.

سجّادی، سیّد جعفر.1370. فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: طهوری.

سهروردی، شهاب الدّین.1386. رسالات فارسی شیخ اشراق. چاپ سوم. تهران: سبکباران.

شجاری، مرتضی. 1388. «زمان در عرفان اسلامی»،  فصلنامة ادبیّات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. شماره14. صص98-67.

عزّالدّین محمود کاشانی. 1382. مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه. تصحیح عفّت کرباسی و محمّدرضا برزگر خالقی. تهران: زوّار.

عطّار، فریدالدّین. 1386. تذکرة الاولیاء. مطابق نسخة نیکلسون. چاپ چهارم. تهران: پیمان.

عین القضات همدانی .1373.تمهیدات. تصحیح عفیف عسیران. چاپ چهارم. تهران: منوچهری.

فریزر، جیمز جرج. 1386. شاخه زرین. ترجمه کاظم فیروزمند. تهران: آگه

کربن، هانری . 1383. انسان نورانی در تصوف ایرانی. ترجمه فرامرز جواهری نیا. چ دوم. شیراز: آموزگار خرد.

کریستی، آنتونی. 1384.اساطیر چین. ترجمه محمّد حسین باجلان فرّخی. چاپ دوم. تهران: اساطیر.

کویاجی، ج. ک. 1362. آیین‌ها و افسانه‌های ایران و چین باستان. ترجمه جلیل دوست‌خواه. چاپ دوم. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی. 

گری، جان. 1378. اساطیرخاور نزدیک (بین‌النّهرین). ترجمه محمّد حسین باجلان فرّخی. تهران: اساطیر.

محسنیان راد، مهدی وناصر باهنر. 1390. «هنجارهای مرتبط با مکان‌ها و زمان‌های مقدّس در سه کتاب مقدّس»، دو فصلنامه الهیّات تحقیقی، شماره5. صص72-35.

محمّد بن منوّر. 1377. اسرارالتّوحید فی مقامات شیخ ابوسعید ابوالخیر. به اهتمام حسین بدرالدّین. تهران: سنایی.

مظفّری، علیرضا. 1388. «کارکرد مشترک اسطوره و عرفان»، دو فصلنامة علمی – پژوهشیادبیّات عرفانی، دانشگاه الزهرا (س)، ش 1، صص 167-149.

معصومی، غلام‌رضا. 1386. مقدّمه‌ای بر اساطیر و آیین‌های باستانی جهان. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی (سورة مهر).

میبدی، رشیدالدّین ابوالفضل. 1376. کشف الاسرار و عُدّة الابرار. به اهتمام علی‌اصغر حکمت. چاپ ششم. تهران: امیرکبیر.

نجم الدّین رازی. 1369. مرصاد‌العباد مِن المبدأ الی المعاد. چاپ سوم. تهران: کتابخانة سنایی.

هینلز، جان. 1368. شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضّلی. چاپ سوم. تهران: چشمه.

یونگ، کارل گوستاو و دیگران. 1383. انسان و سمبول‌هایش. ترجمه محمود سلطانیّه. چاپ چهارم. تهران: جامی.

References

Ᾱghā nabiGholhaki, Minā. (2009/1388SH). "Zabān-e tasvir-i: zamān va makān-e asātir-I va namād-hā-ye ān". Ketāb-e māh-e honar. No. 132. Pp. 102-107.

Ᾱshtiyāni, Jalāl-oddin. (1994/1373SH). 'Erfān. Tehrān: Sherkat-e Sahāmi-ye Enteshār.

'Attār, Farid-ol-din. (2007/1386SH). Tazkerat-ol-'Oliyā'. Nicholson edition. 4^th ed. Tehrān: Peymān.

Bahār, Mehrdād. (2008/1387SH). Pazhuhesh-i dar asātir-e Irān. 7^th ed. Tehrān: Ᾱgāh.

Bastide, Roger. (1991/1370SH). Dānesh-e asātir(La Mythologie).Tr. by Jalāl Sattāri. Tehrān: Tous.

Christie, Antony. (2005/1384SH). Asātir-e Chin( Chines Mythology). Tr. by Hossein Bājelān Farrohki. 2^nd ed. Tehrān: Asātir.

Corbin, Henry. (2004/1383SH). Ensān-e Irani dar tasavvof-e Irani (L'homme de lumiere dans le soufisme Iranien). Tr. by Faramarz Javaherinia. 2nd ed. Shiraz: Amouzegar-e kherad.

Coyagi, K.J. (1983/1362SH). Ᾱein-hā va afsāneh-hā-ye Irān va chin-e bāstān (Near East Mythology). Tr. by Jalil Doustkhāh. 2^nd ed. Tehrān: Sherkat-e sahāmi-ye ketāb-hā-ye jibi.

Dallapiccola, Anna Libera. (2006/1385SH). Ostoureh-hā-ye Hindi (Indian Mythology). Tr. by Abbās Mokhber. Tehrān: Markaz.

'Ein-ol-ghozāt Hamedāni. (1994/1373SH). Tamhidāt. Ed. by 'Afif  'Oseirān. 4^th ed. Tehrān: Manouchehri.

Eliade, Mircea. (1993/1372SH). Resāleh dar tārikh-e adyān (.Traite d'histoire des religions). Tr. by Jalāl Sattāri. Tehrān: Soroush.

Ellis, Davidson. (2005/1385SH). Asātir-eScandinavia (Scandinavian mythology). Tr. by  Mohammad Hossein Bājelān Farrokhi: Asātir. 

Emāmi, Sāber. (2001/1380SH). Asātir dar motoun-e tafsiri-ye Fārsi. 1^sted. Tehrān. Ganjineh-ye Farhang.

Ernest, Karl. (1998/1377SH). Rouzbahān Baqli. Tr. by Majd-eddin Keyvāni. Tehrān: Markaz.

Esmāeil-pour, Abol-ghāsem. (1998/1377SH). Ostoureh, bayān-e namādin. Tehrān: Soroush.

Frazer, James Gorge. (2004/1383SH). Shāxeh-ye zarrin (The Golden Bough). Tr. by Kāzem Firouzmand. Tehrān: Agāh

Gery, John. (1999/1378SH). Asātir-e khāvar-e nazdik (bein-ol-nahrein)(Near East Mythology). Tr. by Hossein Bājelān Farrohki. 2^nd ed. Tehrān: Asātir.

Hinnells, John Rossell. (1988/1368SH). Shenākht-e asatir-e Irān (Persian Mythology). Tr. by Zhāleh Ᾱmouzegār va Ahmad Tafazzoli. 3^rd ed. Tehrān: Cheshmeh.

Ivins, Veronika. (1996/1375SH). Asātir-e Mesr (Egypt Mythology). Tr. by Mohammad Hossein Bājelān Farrokhi: Asātir. 

Jung, Carl Gustav. (2004/1383SH). Ensān va sambol-hā-yash (Man and his Symbols). Tr. by Mahmoud Soltāniyyeh. 4^th ed. Tehrān: Jāmi.

Kāshāni, 'Ezz-oddin Mahmoud. (2003/1382SH). Mesbāh-ol-hedāyah va meftāh-ol-hedāyah. Ed. by 'Effat Karbāsi and Mohammad Reza Barzegar-khāleghi. Tehrān: Zavvār.

Ma'soumi, gholām Rezā. (2007/1386SH). Moghaddameh-ei bar asātir va āein-hā-ye bāstāni-ye jahān. Tehrān: Pazhuheshgāh-e farhang-o honar-e eslāmi (Soureh-ye mehr).

Meybodi, Rashid-od-din Abol-fazl. (1997/1376SH). Kashf-ol-asrār va 'oddat-ol-abrār. With the effort of Ali Asghar Hekmat. 6^th ed. Tehrān: Amirkabir.

Mohammad-ibn-e Monavvar. (1998/1377SH). Asrār-ol-towhid fi maqāmāt-e sheikh abo-sa'eid abol-kheir. With the effort of Hossein Badr-eddin. Tehrān: Sanāei.

Mohseniyān-rād, Mehdi and Nāser Bāhonar. (2011/1390SH). "Hanjār-hā-ye mortabet bā makān-hā va zamān-hā-ye moghaddas dar seh ketāb-e moghaddas".El āhiyyāt-e Tahghighi. No.5. Pp. 35-72.

Mozaffari, 'AliRezā. (2009/1388SH). "Kārkard-e moshtarak-e ostoureh va 'erfān".Adabiyyāt-e 'Erfāni. No.1. Dāneshgāh-e al-zahrā. Pp. 149-167.

Panāhi, Mahin. (1999/1378SH). Akhlāgh-e 'ārefān. Tehrān: Rowzaneh.

Parinder, Jeoffrey. (1995/1374SH). Asātir-e Afriqā.(African Mythology)Tr. by Mohammad Hossein Bājelān Farrokhi.Tehran: Asātir.

Piggott, Juliet. (2005/1384SH). Asātir-e Japan (Japanes Mythology). Tr. by Mohammad Hossein Bā jelān- Farrohki. 2^nd ed. Tehrān: Asātir.

Pour-nāmdāriyān, Taghi. (2010/1389SH). Ramz va dāstān-hā-ye ramz-i dar adab-e Fārsi. 8^th ed. Tehrān: 'Elmi va Farhangi.

Rahimiean, Mehdi. (200/1379SH). "Zamān dar honar-e moghaddas: Zamān dar andisheh-hā-ye falsafi". Journal of Honar. No.46. Tehrān. Pp. 126-136.

Rāzi, Najm-eddin. (1989/1369SH). Mersād-ol-'ebād men-al-manda' elal-ma'ād. 3^rded. Tehrān: Ketābkhāneh-ye Sanāei.

Ruzbahan-Baghli. (1984/1366SH). 'Abhar-ol-'Ᾱsheghin. With the effort of Henry Corbin va Mohammad Mo'ein. 3^rded. Tehrān: Manouchehri.

Sajjādi, Seyyed Ja'far. (1991/1370SH). Farhang-e loqāt va estelāhāt va ta'birāt-e 'erfāni. Tehrān: Tahouri.

Sattāri, Jalāl. (1993/1372SH). Madkhali bar ramz-shenāsi-ye 'erfāni. Tehrān: Markaz.

Shajāri, Mortaza. (2009/1388SH). "Zamān dar 'erfan-e eslāmi".Āzād University Quarterly Journal of Mytho- mystic Literature. No.14. Pp. 67-98.

Sohravardi, Shahāb-ed-din. (2007/1386SH). Resālāt-e Fārsi-ye sheikh-e eshrāgh. 3^rd ed. Tehrān: Sabokbārān.

Stewart, Perown. (2002/1381SH). Asātir-e Rome ( Roman Mythology).Tr. by Mohammad Hossein Bājelān Farrokhi.Tehran: Asātir.