رویکرد تعلیمی مولوی در مواجهه با زبان

الموضوعات :

مختار ابراهیمی ¹ , حامد توکلی دارستانی ²

1 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران (نویسندۀ مسئول)
2 - دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

تاريخ الإرسال : 22 الإثنين , رجب, 1444 تاريخ التأكيد : 06 الأربعاء , ذو الحجة, 1445 تاريخ الإصدار : 19 الأحد , شوال, 1445

الکلمات المفتاحية: مثنوی مولوی, زبان, ادبیات تعلیمی, عرفان, ,

ملخص المقالة :

مولوی در مثنوی به دلیل اتخاذِ رویکردِ شاعرانه، عارفانه و تعلیمی و مواجهه‌های متعددی که با زبان دارد و دربارة فهم، ذات، قصد و غایتِ آن، واجد دیدگاه‌های خاصی است. مولوی در مثنوی غالباً با دو رویکرد کلان مواجه است: نخست رویکرد تعلیمی که بازتاب‌دهندة نگرش‌های دینی، معنوی و اخلاقی اوست و دوم، رویکرد وجودی و انتولوژیک که انعکاس‌دهندة نگرش عرفانی، تفسیری و تأویلی وی است. در پژوهش حاضر نشان داده‌ایم که تلقی مولوی از زبان، غالباً ابزاری برای تعلیم مفاهیم اخلاقی و تعلیمی است حال آن‌که به‌دلیل نگرش عرفانی، تفسیری و تأویلی، بارقه‌هایی از نگرش وجودی و انتولوژیک نیز در تفکر و شعر وی شکل گرفته‌است. چنین قرابت‌هایی نمی‌بایست منجر به بدفهمی از مثنوی و تطبیق آن با آراء برخی فیلسوفان غربی شود. در پژوهش حاضر نشان داده-ایم برخلاف برخی پژوهش‌ها، که میان مولوی و فیلسوفان غربی، و مشخصاً هایدگر، ارتباط‌های فلسفی برقرار کرده‌اند، اگرچه برخی شباهت‌ها و اشتراکات لفظی و ظاهری وجود دارد، اما دارای تفاوت‌های بنیادین و عمیقی با یکدیگر هستند. در نگرش مولوی، زبان غالباً ابزاری ناقص، و هم‌چنین حاملِ مفاهیم تعلیمی است و غالب بودن عنصر تعلیمی در مقایسه با ابعاد فلسفی، موجب می‌شود تا نتوان نگرش مولوی نسبت به زبان را با نگرش فیلسوفانی چون هایدگر یکسان تلقی کرد.

المصادر:

1. نهج البلاغه.
2. آشوری، داریوش. (۱۳۸۷). شعر و اندیشه. چ۵. تهران: نشر مرکز.
3. احمدی، بابک. (۱۳۹۳). هایدگر و تاریخ هستی. چ۷. تهران: نشر مرکز.
4. استراترن، پل. (۱۳۸۹). آشنایی با هایدگر. ترجمۀ پویا ایمانی. تهران: نشر مرکز.
5. پژوهنده، لیلا. (۱۳۹۰). «خاستگاه سخن از نگاه مولوی به همراه برخی ملاحظات تطبیقی در حوزۀ ادبیات خداشناسی». مجلۀ ادیان و عرفان، شمارۀ ۱، ۱ـ۲۰.
6. پورنامداریان، تقی. (۱۳۸۸). در سایۀ آفتاب، شعر فارسی و ساخت‌شکنی در شعر مولوی. چ۳. تهران: نشر سخن.
7. جمادی، سیاوش. (۱۳۹۵). زمینه و زمانۀ پدیدارشناسی. چ۵. تهران: نشر ققنوس.
8. راتال، مارک. (۱۳۹۲). چگونه هایدگر بخوانیم. ترجمۀ مهدی نصر. چ۲. تهران: نشر رخ داد نو.
9. رضایی، ابراهیم، و صافیان، محمدجواد. (۱۳۹۱). «تأملی بر مسئلۀ خدا در تفکر هایدگر». مجلۀ فلسفۀ دین، ۹(۲)، ۱۱۱ـ۱۳۰.
10. شفیعی‌کدکنی، محمدضا. (۱۳۹۲). زبانِ شعر در نثرِ صوفیه، درآمدی به سبک‌‌شناسی نگاه عرفانی. چ۲. تهران: نشر سخن.
11. طاهری، قدرت‌اله. (۱۳۹۵). «ماهیت زبان و محدودیت‌های آن در نظریۀ مولوی». مجلۀ پژوهش‌های ادبی، شمارۀ ۵۱، ۶۱ـ۸۶.
12. فدایی مهربانی، مهدی. (۱۳۹۲). ایستادن در آن‌سوی مرگ، پاسخ‌های کربن به هایدگر از منظر فلسفۀ شیعی. چ۲. تهران: نشر نی.
13. فولادی، علیرضا. (۱۳۸۹). زبانِ عرفان. چ۳. تهران: نشر سخن با همکاری نشر فراگفت.
14. محمدی آسیابادی، علی. (۱۳۹۰). مولوی و اسرار خاموشی، فلسفه، عرفان و بوطیقای خاموشی. تهران: سخن.
15. مولوی، جلاالدین محمد بن محمد. (۱۳۹۰). مثنوی معنوی. تصحیح رینولد ا.نیکلسون. چ۵. تهران: نشر هرمس.
16. هایدگر، مارتین. (۱۳۸۹). شعر، زبان و اندیشۀ رهایی. ترجمۀ عباس منوچهری. چ۲. تهران: نشر مولی.
17. هایدگر، مارتین. (۱۳۹۲). مسائل اساسی پدیدارشناسی. ترجمۀ پرویز ضیاءشهابی. تهران: نشر مینوی خرد.
18. همدانی، امید. (۱۳۸۹). عرفان و تفکر، از تأملات عرفانی مولوی تا عناصر عرفانی در طریق تفکر هایدگر. چ۲. تهران: نشر نگاه معاصر.