معناشناسی تاریخی و فرهنگی سَبیل در قرآن کریم

الموضوعات :

احمد پاکتچی ¹ , محمد حسن شیرزاد ² , محمد حسین شیرزاد ³

1 - دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.
2 - دانش آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران.
3 - دانش آموختۀ دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران.

تاريخ الإرسال : 07 الأحد , جمادى الأولى, 1440 تاريخ التأكيد : 01 السبت , محرم, 1441 تاريخ الإصدار : 22 الجمعة , ذو الحجة, 1440

الکلمات المفتاحية: راه, مفردات قرآن, معناشناسی تاریخی, معناشناسی فرهنگی, هم‌نامی, ریشه‏شناسی,

ملخص المقالة :

سَبیل پُرکاربرد‌‌ترین واژۀ متعلّق به حوزۀ معنایی راه در عصر نزول است و به دلیل کاربرد در سیاق های متنوع گاه از نگاه عالمان مسلمان بر 14 معنای مختلف حمل شده است. مروری بر منابع لغوی و تفسیری گویای آن است که عالمان مسلمان اطلاع چندانی از فرایند ساخت و مؤلفه های معنایی سبیل و ویژگی های این نوع از راه در بافت نزول نداشته اند. در مطالعۀ حاضر با هدف جبران این خلأ مطالعاتی می کوشیم با بهره گیری از روش های معناشناسی تاریخی و معناشناسی فرهنگی، معنای سبیل را آن‌گونه که در عصر نزول درک می شده است، تبیین کنیم. بدین منظور، با بررسی سابقۀ تاریخی مادۀ س ب ل برای نخستین بار بروز اشتراک لفظی در این ماده را خاطرنشان خواهیم کرد و نشان خواهیم داد که این ماده یک بار بر اثر الحاق پیش ساز س به بُن ثنایی ب ل، و بار دیگر با افزوده شدن پس ساز ل به بُن ثنایی س ب ساخته شده که دومی در ساخت واژۀ سبیل ایفای نقش کرده است. همچنین، خواهیم کوشید نشان دهیم سبیل در عصر نزول بر راه هایی اطلاق می شده است که از تعیّن خارجی، وضوح و شفّافیت برخوردار نبودند و جز با یاری جستن از راه بَلَدان، پیمایش آن‌ها ممکن نبود.