معناشناسی تاریخی و فرهنگی سَبیل در قرآن کریم

محورهای موضوعی : معنی شناسی تاریخی

احمد پاکتچی ¹ , محمد حسن شیرزاد ² , محمد حسین شیرزاد ³

1 - دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.
2 - دانش آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران.
3 - دانش آموختۀ دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1397/10/23 تاریخ پذیرش : 1398/06/09 تاریخ انتشار : 1398/06/01

کلید واژه: راه, مفردات قرآن, معناشناسی تاریخی, معناشناسی فرهنگی, هم‌نامی, ریشه‏شناسی,

چکیده مقاله :

سَبیل پُرکاربرد‌‌ترین واژۀ متعلّق به حوزۀ معنایی راه در عصر نزول است و به دلیل کاربرد در سیاق های متنوع گاه از نگاه عالمان مسلمان بر 14 معنای مختلف حمل شده است. مروری بر منابع لغوی و تفسیری گویای آن است که عالمان مسلمان اطلاع چندانی از فرایند ساخت و مؤلفه های معنایی سبیل و ویژگی های این نوع از راه در بافت نزول نداشته اند. در مطالعۀ حاضر با هدف جبران این خلأ مطالعاتی می کوشیم با بهره گیری از روش های معناشناسی تاریخی و معناشناسی فرهنگی، معنای سبیل را آن‌گونه که در عصر نزول درک می شده است، تبیین کنیم. بدین منظور، با بررسی سابقۀ تاریخی مادۀ س ب ل برای نخستین بار بروز اشتراک لفظی در این ماده را خاطرنشان خواهیم کرد و نشان خواهیم داد که این ماده یک بار بر اثر الحاق پیش ساز س به بُن ثنایی ب ل، و بار دیگر با افزوده شدن پس ساز ل به بُن ثنایی س ب ساخته شده که دومی در ساخت واژۀ سبیل ایفای نقش کرده است. همچنین، خواهیم کوشید نشان دهیم سبیل در عصر نزول بر راه هایی اطلاق می شده است که از تعیّن خارجی، وضوح و شفّافیت برخوردار نبودند و جز با یاری جستن از راه بَلَدان، پیمایش آن‌ها ممکن نبود.

چکیده انگلیسی:

According to Qur'anic verses, "Sabīl" is considered as the most frequent term conveying "Path" or "Way" in the context of revelation. Due to different usages in the wide range of textual contexts, the term "Sabīl" has attracted the attention of Muslim lexicographers and exegetes. That's why the specialists in "al-Wujūh wa al-Naẓā'ir" have mentioned 14 meanings for "Sabīl" in the Holy Qur'an. However, Muslim scholars have had not any information about the process of meaning-formation of "Sabīl", its semantic components and the features of this type of way in the context of revelation. Applying historical and cultural semantic approaches, this study attempts to explain the accurate meaning of "Sabīl" at the time of revelation. According to this study, the homonymous root "SBL" has two different origins: on the one hand, the root is formed by adding the performative /S/ to the stem "BL", and on the other hand, it is formed by adding the affirmative /L/ to the stem "SB". Moreover, the present research proves that the term "Sabīl" had a couple of unique features in Qur'anic Arabic: (1) Private roads that were not definite, transparent and visible. (2) Roads which could not be passed through on without experienced guides.