تأثیر درآمدهای نفتی بر میزان حاشیه نشینی در اطراف تهران با رویکرد رفاه اجتماعی
محورهای موضوعی : مطالعات جامعه شناختی شهری
نسرین ساکی
1
,
حسین دهقان
2
*
,
فیض الله نوروزی
3
1 - دانشجوی دکتری گروه جامعه شناسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استادیار گروه جامعه شناسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسئول).
3 - استادیار گروه جامعه شناسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
کلید واژه: درآمدهای نفتی, رفاه اجتماعی, حاشیه نشینی, بیماری هلندی ,
چکیده مقاله :
درآمدهای نفتی در کشور ایران مهم‌ترین منبع ارزی کشور است. بررسی تأثیرات این درآمدها بر سطح رفاه اجتماعی و پیامدهایی که این تأثیرات به همراه دارد بسیار مهم است. یکی از این پیامدها افزایش مناطق حاشیه‌ای اطراف شهرها و افزایش جمعیت آن‌ها می‌باشد که در نتیجه کاهش سطح رفاه اجتماعی و افزایش نابرابری شکل می‌گیرند. پژوهش حاضر به این موضوع پرداخته است. روش مطالعه فوق با استفاده از داده‌های آماری مهروموم‌های ۱۳۸۰ تا ۱۴۰۰ (از مجموعه آمارهای مربوط به بانک مرکزی، آمار سازمان برنامه و بودجه و سالنامه‌های آماری) و با استفاده از روش کمی با رویکرد همبستگی رابطه میان درآمدهای نفتی و میزان رفاه اجتماعی بررسی و سپس تأثیر رفاه اجتماعی بر افزایش یا کاهش جمعیت دو منطقه حاشیه نشین مرتضی گرد و قیام دشت در اطراف تهران نشان داده شد. برای اندازه‌گیری میزان رفاه اجتماعی نیز از تقسیم متوسط درآمد سالانه بر متوسط هزینه‌های همان سال استفاده شده است. با توجه به یافته‌های تحقیق و نتیجه آزمون فرضیات مشاهده شد که درآمدهای نفتی طی مهروموم‌های ۱۳۸۰ تا ۱۴۰۰ بر میزان رفاه تأثیر منفی داشته است و ضریب بتا برابر منفی ۰.۴۶۸ می‌باشد؛ یعنی با افزایش درآمدهای نفتی میزان رفاه کاهش داشته است. از طرفی رفاه نیز تأثیر منفی و معکوس بر میزان حاشیه نشینی در دو منطقه مرتضی گرد و قیام دشت داشته یعنی با کاهش رفاه میزان جمعیت در این دو منطقه افزایش داشته است. ضریب تأثیر رفاه بر جمعیت مرتضی گرد برابر منفی ۰.۱۳۶ و ضریب تأثیر رفاه بر جمعیت قیام دشت برابر منفی ۰.۲۰۵ است.
Oil revenues in Iran are the country's most significant source of foreign exchange. Examining the impacts of these revenues on the level of social welfare and the consequences they bring is of great importance. One such consequence is the expansion of marginal areas around cities and the growth of their populations, which result in reduced social welfare and increased inequality. The present study addresses this issue.
The research employs a quantitative approach with a correlational methodology, using statistical data from 2001 to 2021 (1380 to 1400 in the Iranian calendar), derived from sources such as the Central Bank, the Program and Budget Organization, and statistical yearbooks. The study investigates the relationship between oil revenues and social welfare levels and subsequently examines the impact of social welfare on population growth or reduction in two marginalized areas around Tehran. Social welfare levels were measured by dividing the average annual income by the average annual expenses.
The findings and hypothesis tests revealed that oil revenues from 2001 to 2021 negatively impacted social welfare, with a beta coefficient of -0.468. This indicates that an increase in oil revenues corresponded with a decrease in social welfare. Moreover, social welfare had a negative and inverse effect on the level of marginalization in Morteza Gerd and Ghiyam Dasht. In other words, a decline in social welfare led to a population increase in these two areas. The effect coefficient of social welfare on the population of Morteza Gerd was -0.136, while for Ghiyam Dasht, it was -0.205.
ابراهیمی، م.، و سالاریان، م. (1388). بررسی پدیده نفرین منابع طبیعی در کشورهای صادرکننده نفت و تأثیر مضر در اوپک بر رشد اقتصادی کشورهای عضو آن. اقتصاد مقداری، 6 (1) 100-77.
آهنگری، ع.م.، رضایی، م.ر.، و جوکار، ی. (1394). بررسی تاریخی نقش نفت در اقتصاد ایران با تأکید بر بیماری هلندی. چهارمین کنفرانس الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت. تهران: 30-31 اردیبهشت.
ایراندوست، ک. (1389). سکونتگاه‌های غیررسمی و اسطوره حاشیه‌نشینی. تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
امیدوارتفر، س. (1396). نقش مدیریت شهری در مناطق حاشیه‌نشین با تأکید بر ایران. سال سوم، 5(24)، مرداد 1396.
باوی، ج. (1384). ساماندهی مناطق حاشیه‌نشین شهر اهواز با تأکید بر منطقه ملاشیه. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نجف‌آباد.
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران. (1385). گزارش اقتصادی و ترازنامه‌های سال‌های 1338 تا 1385. تهران: انتشارات بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
پیران، پ. (1381). باز هم در باب اسکان غیررسمی، مورد: شیرآباد زاهدان. هفت شهر، 9 و 10.
پیلوار، م.، رفیعی، ح.، و عباسیان، ع.ا. (1391). رابطه وضعیت رفاه اجتماعی ایران با درآمدهای نفتی طی سال‌های 1347 تا 1387. رفاه اجتماعی، 13 (49) 87-81.
جرجرزاده، ع.ر.، و اقبالی، ع.ر. (1384). بررسی اثر درآمدهای نفتی بر توزیع درآمد در ایران. رفاه اجتماعی، 5(17)207-201
خالوقربان، م.، و قریشی، س.م.ش. (1390). نابرابری اقتصادی و شکل‌گیری و رشد سکونتگاه‌های غیررسمی در شهرها با تأکید بر مورد ایران. اولین کنفرانس شهری ایران. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
خوش‌اخلاق، ر.، و موسوی-محسنی، ر. (1385). شوک‌های نفتی و پدیده بیماری هلندی در اقتصاد ایران. مقاله‌ای برگرفته از پایان‌نامه دکتری، دانشکده اقتصاد، دانشگاه اصفهان.
کمیجانی، ا.، سبحانیان، س.م.ه.، و بیات، س. (1390). اثرات نامتقارن رشد درآمدهای نفتی بر تورم در ایران با استفاده از روش VECM. پژوهش‌نامه اقتصادی، 12(45) 226-201.
محمدی تیراندازه، م. (1400). بررسی مؤلفه‌های ساکن کلان اقتصادی بر روند حاشیه بعد از انقلاب اسلامی. فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری–منطقه‌ای، 10 (36).
نقدی، ا.، و زارع، ص. (1391). حاشیه‌نشینی به مثابه آپاندیست شهری (مورد مطالعه: جعفرآباد-کرمانشاه). فصلنامه علمی-تخصصی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 2 (5).
حیدری، م.ت. (1400). تحلیلی بر پیشران نفتی و تأثیرات آن بر کیفیت زیست‌پذیری جوامع محلی. پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 8(4)، زمستان 1399، 760-737.
Abbasian, E., Moftakhari, A., & Nademi, Y. (2017). The nonlinear effects of oil revenues on social welfare in Iran. Social Welfare Quarterly, 17(64), 39-72. (in Persian).
Auty, R. (2001). Resource Abundance and Economic Development (ed.). Oxford: Oxford University Press.
Cunado, J., & de Gracia, F. (2004). Oil prices, economic activity, and inflation: Evidence for some Asian countries. The Quarterly Review of Economics and Finance, 45(1), 65-83.
Farzanegan, M. R., & Markwardt, G. (2009). The effect of oil prices shocks on the Iranian economy. Energy Economics, 31, 134-151.
Gylfason, T., & Zoega, G. (2003). Inequality and Growth: Do Natural Resources Matter? In Eicher, T., & Turnovsky, S. (Eds.), Growth and Inequality: Theory and Policy Implications. MIT Press, Cambridge, Massachusetts.
Lee, K., Ni, S., & Ratti, R. (1995). Oil shocks and the macroeconomy: Variability. The Energy Journal, 16(4), 39-56.
Mehrara, M. (2008). The asymmetric relationship between oil revenues and economic activities: The case of oil-exporting countries. Energy Policy, 36(3), 1164-1168.
Moradi, M. A. (2009). Oil resource abundance, economic growth, and income distribution in Iran. www.ecomod.org, Paper No. 990.
Sarraf, M., & Jivanji, M. (2001). Beating the Resources Curse: The case of Botswana. Environmental Economics Series, Paper No. 83.
Stevens, P. (2003). Resource impact - Curse or blessing?
Xiao, H., Ling, X., Chen, C., & Xie, F. (2022). The impact of multidimensional poverty of rural households' health: From a perspective of social capital and family care. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19, 14590.