تبیین دیالکتیک فضا و مفهوم حق به شهر از منظر نظریه‌های انتقادی شهری

محورهای موضوعی : مطالعات جامعه شناختی شهری

پویان مذهب ¹ , سعید پیری ² , حمید رضا صباغی ³ , علیرضا استعلاجی ⁴

1 - دانشجوی دکتری گروه شهرسازی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استادیار گروه معماری، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسئول)
3 - استادیار گروه شهرسازی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
4 - استاد گروه جغرافیای انسانی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1402/02/06 تاریخ پذیرش : 1402/05/16 تاریخ انتشار : 1402/09/01

کلید واژه: حق به شهر, تولید فضا, نظریه انتقادی شهری, دیالکتیک فضا, پراکسیس شهری,

چکیده مقاله :

فضاهای شهری را نمی‌توان تنها برساخته‌ای طبیعی در بستر فرایند رشد و تکامل تاریخی شهرها در نظر گرفت؛ بلکه این فضاها همواره از طریق عوامل متعدد و چندگانه‌ای همچون سرمایه، سیاست و جامعه سازمان‌دهی مجدد و بازتولید می‌شوند. این در حالی است که امروزه با توجه به تسلط سیاست‌های نئولیبرالیستی و سرمایه محور بر فضاهای شهری، ابعاد اجتماعی تولید فضا نادیده گرفته شده است. ازاین‌رو این مقاله با ماهیت بنیادی مبتنی بر نظریه انتقادی شهری و با اتخاذ روشی توصیفی- تحلیلی کوشش کرده است تا با تبیین دیالکتیک فضایی در رابطه با نقش سیاست، سرمایه و اجتماع در تولید فضا، اثرات آنها را بر فضا و جامعه شهری آشکار سازد. شیوه گردآوری داده‌های پژوهش از طریقه مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی است و تجزیه‌وتحلیل موضوعات با به‌کارگیری تحلیل‌های کیفی– انتقادی بر پایه نظریه انتقادی شهری صورت پذیرفته است. یافته‌های این تحقیق آشکار می‌سازد که سیاست‌های اقتصادی مسلط بر فضاهای اجتماعی شهرها، معضلاتی همچون بحران مسکن و کالایی شدن آن در بازار آزاد، سوداگری در بخش مستغلات شهری، تضعیف نقش دولت در برنامه‌ریزی فضایی و اجتماعی شهر، تشدید پدیده زاغه‌نشینی، حکمرانی محلی سرمایه محور، طبقاتی شدن جامعه، قطبی شدن فضای شهری و نیز نادیده انگاری مفهوم حق به شهر را در پی داشته است. در ادامه این پژوهش با به‌کارگیری نظریه حق به شهر لوفور و پیوند آن با مفهوم پراکسیس شهری به‌عنوان یک کنش اجتماعی به دنبال ارائه یکسری از راهبردهای اجتماع‌محور است و در پایان نتیجه می‌گیرد که کنش‌ها و مطالبه گری شهروندان در غالب یک سازمان‌یافتگی اجتماعی می‌تواند در مقابل این سیاست‌های اقتصادی سرمایه محور و مسلط بر فضاهای شهری یک راهبردی مؤثر و جایگزین باشد.

چکیده انگلیسی:

Urban spaces cannot be considered only as a natural structure in the framework of the historical growth and development of cities. Rather, these spaces are always organized and reproduced through various factors such as capital, politics, ideology and society. This is despite the fact that today, due to the dominance of capital-oriented policies on urban spaces, the social dimensions of space production have been neglected. In such a city, the rights of citizens in influencing the spaces of daily life have been marginalized. In contrast to this common thinking, critical urban theories have been formed based on the fundamental criticism of these approaches and the disclosure of the main factors that exclude citizens from urban spaces. Therefore, this article, with a fundamental approach and by adopting a descriptive-analytical method and by using qualitative and critical analyzes based on critical urban theories, by explaining the spatial dialectic in relation to the effects of politics, capital and society in the production of space, tries to reveal the roots of the deprivation of the contemporary urban society. By applying the concept of the right to the city, we argue that strategies based on the social will of city residents can be presented against these attitudes governing the urban space, and we also believe that urban praxis as a social action will play an effective role in the urban space by responding to the demands of an urban society in order to achieve the social benefits of citizens.

منابع و مأخذ:

• افروغ، عماد. (1394). فضا و جامعه: فضای شهری و نابرابری اجتماعی ارائه الگویی برای جدایی گزینی فضایی و پیامدهای آن. تهران: نشر علم.


• برنر، نیل؛ مارکوزه، پیتر و مایر، مارگیت. (1398). شهرها برای مردم نه برای سوداگری. محمود عبدالله‌زاده. تهران: نشر دفتر پژوهش‌های فرهنگی.


• پیران، پرویز. (1370). دیدگاه‌هاینظری در جامعه‌شناسی شهر و شهرنشینی. مجله اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره 40، صفحه 69 – 64


• حاتمی‌نژاد، حسین و فرجی مولایی، امین. (1392). نئولیبرالیسم و تأثیر آن بر فضای شهری (نمونه موردی: شهرهای انگلستان). فصلنامه علمی پژوهشی اطلاعات جغرافیایی سپهر، دوره 22، شماره 85، صفحه 24- 18


• رفیعیان، مجتبی؛ نوذری، کمال و قاسمی، ایرج. (1398). تحلیل گفتمان عدالت فضایی در سند سیاست‌گذاری مدیریت شهری. فصلنامه جغرافیای اجتماعی شهری، دوره 6، شماره 1، صفحه 89-71


• شکویی، حسن. (1383). فلسفه جغرافیا. تهران: نشر گیتاشناسی، چاپ دوازدهم.


• شورت، جان، رنه. (1388). نظریه شهری ارزیابی انتقادی. ترجمه کرامت‌اله زیاری، تهران: نشر دانشگاه تهران


• کلانتری، عبدالحسین و صدیقی کسمایی، مینو. (1396). از مطالبه حق به شهر تا شکل‌گیری انقلاب شهری. مجله جامعه‌شناختی شهری، دوره 7، شماره 23، صفحه 53-77


• هاروی، دیوید. (1387). شهری شدن سرمایه. ترجمه عارف اقوامی مقدم. تهران: نشر اختران.


• هاروی، دیوید. (1397). تجربه شهری. ترجمه عارف اقوامی مقدم. تهران: نشر اختران.


• هاروی، دیوید. (1398). از حق به شهر تا شهرهای شورشی. ترجمه خسرو کلانتری و پرویز صداقت. تهران: نشر آگاه.


• Ache P, Anderson H.T, Maloutas T, et al. (2008). Cities between competitiveness and cohesion, Springer. Geo Journal Library 93: 3-18.


• Anderson N (2011). Social Infrastructure as a Means to Achieve the Right to the City. In Architecture Conference Proceedings and Presentations. 


• Beumer C (2017).Sustopia or Cosmopolis? A Critical Reflection on the Sustainable City. Sustainability Journal, 9(5): 845.


• Bidou-Zachariasen C (2003). Retours en ville - des processus de "gentrification" urbaine aux politiques de "revitalisation" des centres. Paris, Descartes Cie, collection, Publication: Paris Decartes. European Journal of Geography.


• Brenner N (2009). What is the critical urban theory? Journal City 13(2-3): 198-207 


• Brenner N, Madden D and Wachsmuth D (2011). Assemblage urbanism and the challenges of critical urban theory. Jornal City 15(2): 225-240.


• Brenner N (2017). Implosions/Explosions: Towards a Study of Planetary Urbanization. Berlin: Jovis, pp. 14-35.


• Broomhill R (2001). Neoliberal globalism and the local state: a regulation approach. Journal of Australian Political Economy 48(1): 115-140.


• Davis M (2006) Fear and Money in Dubai. New Left Review 41: 47-68.


• Elden S (2007). There is a Politics of Space because Space is Political: Henri Lefebvre and the Production of Space. Radical Philosophy 10(2): 101-116.


• Fainstein, S. (1994)."Justice, politics, and the creation of urban space". Center for Urban Policy Research, Rutgers, and the State University of New Jersey. 


• Fainstein S (2005). Planning Theory and the City. Journal of Planning Education and Research 25(2): 121-130.


• Foroughmand H (2018). Schools and Skills of Critical Thinking for Urban Design.Journal of Urban Design 32(5): 763-779. 


• Govers R and Go F (2016). Place Branding: Glocal, Virtual, and Physical Identities, Constructed, Imagined, and Experienced. Springer press.


• Gunder M and Hillier J (2016). Planning in Ten Words or Less: A Lacanian Entanglement with Spatial Planning. Published by Routledge.


• Hall T and Hubbard P (1996). The entrepreneurial city: new urban politics, new urban geographies? Progress in Human Geography Vol. 20(2): 174-153.


• Harvey D (2007). A Brief History of Neoliberalism. Oxford University Press.


• Harvey D (2008). The Right to the City.New Left Review 53: 23-40.


• Harvey D (2009). Social Justice and the City.University of Georgia Press.


• Harvey D (2012). The Urban Roots of Financial Crises: Reclaiming the City for Anti-Capitalist Struggle. Socialist Register 48.


• Hesketh C (2017). Spaces of Capital - Space of Resistance, Mexico, and the Global Political Economy. Ph.D. thesis, University of Georgia Press.


• International Monetary Fund (2016). Neoliberalism: Oversold? Finance & Development 53(2). 


• Katharine N (2009). Critical Development Studies and the Praxis of Planning. Journal City 13(2-3): 219-229. 


• Kivisto P (2004). Key Ideas in Sociology. SAGE Publications.


• Kofman E and Lebas E (1995). Writing on Cities. Published by Wiley-Blackwell.


• Lefebvre H (1984). Everyday Life in the Modern World. Published by Routledge.


• Lefebvre H (1991). The Production of Space. Published by Basil Blackwell.


• Lefebvre H (2009). State, Space, World, Selected Essays. Edited by Neil Brenner and Stuart Elden, University of Minnesota Press.


• Lefebvre H (2014). Critique of everyday life. Published by Verso.


• Marcuse P (2012) whose is Right to the City, in Cities for People, Not for Profit. Routledge Press.


• Macleod, G. and Jones, M (2011). "Renewing Urban Politics". Urban Studies 48(12): 2443-2472.


• Merrifield A (1993). Place and Space: A Lefebvrian Reconciliation. Royal Geographical Society (with the Institute of British Geographers) 18(4): 516-531.  


• Merrifield A (2006). Henri Lefebvre A Critical Introduction. Published by Routledge.


• Merrifield A (2011). Fifty Years on the Right to the City. 


• Outhwaite W and Bottomore T (1994). Dictionary of Twentieth-Century Social Thought. Published by Wiley – Blackwell.


• Piketty T (2017). Capital in the Twenty-First Century Paperback. Harvard University


• Purcell M (2002). Excavating Lefebvre: The right to the city and its urban politics of the inhabitant. GeoJournal 58(2-3): 99-108.


• Purcell M (2013). The Right to the City: the struggle for Democracy in the urban public realm. Policy & Politics 41(3): 311-327. 


• Purcell M (2014). Possible Worlds: Henri Lefebvre and THE Right to the City. Journal of Urban Affairs 36(1): 141-154.


• Schmid C (2008). Henri Lefebvre’s Theory of the Production of Space; towards a three-dimensional dialectic. Published by Routledge.


• Scott A and Stopper M (2015). The Nature of Cities: The Scope and Limits of Urban Theory. International Journal of Urban and Regional Research 39(1): 1-15.  


• Smith N (2002). New Globalism, New Urbanism: Gentrification as Global Urban Strategy. Journal Antipode 34(3): 427-450.


• Soja E.W (2010). Seeking Spatial Justice. Minneapolis: University of Minnesota Press.


• United Nations Human Settlements (2016). Development and Globalization Fact and Figures, Goal 11: Sustainable cities and communities. 


• Toorn R (2007). Contesting Neoliberal Urbanization. International Architecture Biennale Rotterdam Press.


• Watson V (2006). Deep difference: Diversity, planning, and ethics. Planning Theory 5(1): 31-50.