بررسی عوامل اجتماعی موثر بر توسعه شهر تبریز با رویکرد کیفی

محورهای موضوعی : مطالعات جامعه شناختی شهری

عاطفه محمدی ¹ , محمد عباس زاده ² , محمدباقر علیزاده اقدم ³ , فاطمه گلابی ⁴

1 - دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه تبریز(نویسنده مسؤول)
2 - استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تبریز
3 - استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تبریز
4 - دانشیار جامعه‌شناسی دانشگاه تبریز

تاریخ دریافت : 1400/02/06 تاریخ پذیرش : 1400/02/06 تاریخ انتشار : 1400/03/01

کلید واژه: توسعه شهری, بی­تفاوتی اجتماعی, جامعه­ پذیری, همگرایی اجتماعی- سیاسی, ضعف حکمرانی اجتماعی,

چکیده مقاله :

با توجه به نقش به سزای توسعه شهری در عصر حاضر دست یابی به آن جزو اهداف تمام کشورها است. با این حال بررسی ها نشان می دهد که شهر تبریز راه طولانی برای دست یابی به توسعه در پیش دارد. هدف مقاله حاضر شناسایی مفاهیم اجتماعی مرتبط با توسعه در شهر تبریز می باشد. روش مورد استفاده این پژوهش، کیفی و استراتژی داده بنیاد می باشد. داده ها با استفاده از تکنیک مصاحبه نیمه ساختار یافته جمع آوری شد. جامعه آماری پژوهش متخصصین شهر تبریز می باشند که دارای سمت اجرایی، تجربه یا سواد در حیطه توسعه شهر تبریز می باشند. نمونه این پژوهش شامل45 نفر از متخصصین توسعه و مسئولین شهری دارای سمت اجرایی (مدیران عالی رتبه شهرداری و استانداری، فرمانداری، اعضای شورای شهر، اساتید دانشگاه، موسسان و فعالان سازمان های مردم نهاد (سمن ها) و مسئولین ذیربط) می باشد. روش نمونه گیری بر اساس روش مورد استفاده و هدف پژوهش، هدف مند بود. یافته های پژوهش نشان داد؛ 5 مفهوم اجتماعی که تاثیر زیادی بر توسعه شهر تبریز دارند عبارتند از؛اختلال در مجاری جامعه پذیری، فرسایش اعتماد اجتماعی، ضعف همگرایی اجتماعی و سیاسی، ضعف ارتباط متقابل احزاب و گروه های واسط با مردم و گسترش بی تفاوتی اجتماعی. از دیدگاه متخصصین رابطه این 5 مفهوم با توسعه شهری رابطه ای معکوس می‌باشد؛ به این معنی که با گسترش هر یک از این مفاهیم، روند دست یابی به توسعه شهری در تبریز کند تر می شود. نهایتا ضعف حکمرانی اجتماعی(اختلال در کارکرد خرده نظام اجتماعی) به عنوان هسته مرکزی پژوهش انتخاب شد. یافته های این پژوهش همسو با نظریات گیدنز، مک للند، لیپست، هیگن و نورث و یافته های پژوهش های تجربی می باشد.

چکیده انگلیسی:

Today, achieving development is one of the goals of all countries. However, studies show that the city of Tabriz has a long way to go to achieve development. The purpose of this article was to identify social variables related to development in the city of Tabriz. The method used in this research is qualitative and data-based. The sample consisted of 45 development specialists and city officials with executive positions. The sampling method was purposive. Research findings showed that the following 5 social concepts had a great deal of impact on the development of the city of Tabriz: "disruption in the channels of socialization", "erosion of social trust", "weak social and political convergence", "weak interaction between parties and intermediary groups with the people", and "the spread of social indifference." Finally, "Weakness of social governance (dysfunction of the social subsystem)" was selected as the core of the research. The findings of this study are consistent with the theories of Giddens, McLeland, Lipst, Hagen and North and the findings of experimental research. 

منابع و مأخذ:

- اشقلی فراهانی، منصوره، محمدی، عیسی، احمدی، فضل‌الله، ملکی، مجید، حاجی­زاده، ابراهیم (1388). «موانع آموزش بیمار در بخش­های سی‌سی‌یو و پست سی‌سی‌یو: یک مطالعه گراندد تئوری». نشریه دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی ایران (نشریه پرستاری ایران). دوره بیست‌ودو. شماره 58: 73- 55.

- اوکلی، پیتر، مارسدن، دیوید (1383). رهیافت‌های مشارکت در توسعه روستایی، ترجمه منصور محمودنژاد، تهران، جهاد دانشگاهی.

- ایدر، نبی اله؛ حکیمی­نیا، بهزاد (1398). «بررسی عوامل اجتماعی و فرهنگی موثر بر روند توسعه پایدار شهری در شهر اهواز»، نشریه مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال یازدهم، شماره 3: 89-105.

- آرایش، منصور؛ شیخی، محمدتقی (1399). «بررسی رابطه آموزش شهروندی و توسعه پایدار شهری (مطالعه موردی: شهر اردبیل)»، نشریه مطالعات جامعه­شناختی شهری، سال دهم، شماره 34: 33-60.

- بخارایی­زاده، سیدمهدی (1397). «جایگاه احزاب در کشورهای توسعه­یافته»، فصلنامه علمی-حقوقی قانون­یار، دوره 2، شماره 5: 277-295.

- پاتنام، روبرت (1380)، دموکراسی و سنت های مدنی (تجربه ایتالیا و درس هایی برای کشورهای در حال گذار)، ترجمه محمدتقی دلفروز، تهران: نشر روزنامه سلام.

- پرچمی، داود( 1386). «بررسی مشارکت مردم در نهمین انتخابات ریاست جمهوری»، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 53: 82- 37.

- پیت، ریچارد، هارت ویک، الین (1389). نظریه­های توسعه، ترجمعه مصطفی ازکیا، رضا صفری­شالی، اسماعیل رحمانپور، نشر لویه، تهران، چاپ دوم.

- تیمور­نژاد، کاوه؛ یوزباشی، علیرضا؛ ابراهیمی، مجید (1396). «بررسی عوامل موثر بر آموزش شهروندانی با تاکید بر توسعه پایدار شهری (مورد مطالعه: شهرداری زنجان)»، نشریه اقتصاد و مدیریت شهری، دوره 5، شماره 3: 79-95.

- چلبی، مسعود (1395)، جامعه شناسی نظم، تشریح و تحلیل نظری نظم اجتماعی، تهران: نشر نی.

- خاماچی، بهروز (1375). بازار تبریز در گذر زمان، انتشارات اطاق بازرگانی و صنایع و معادن تبریز.

- خاماچی، بهروز (1389). شهر من تبریز، انتشارات ندای شمس، تبریز.

- درستی، امیرعلی؛ ادیبی، مهدی؛ ادهمی، عبدالرضا (1397). «عوامل شتاب دهنده و بازدارنده فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی توسعه پایدار شهری در اصفهان»، فصلنامه علوم اجتماعی، دوره 12، شماره 41: 87-116.

- درویشی، محمدرسول؛ قائدی، محمدرضا؛ کشیشان سیرکی، گارینه؛ توحید فام، محمد (1399). «تحلیلی بر توسعه پایدار شهری با تاکید بر شاخصه­های سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی (نمونه موردی: منطقه 2 شهر تهران)»، فصلنامه علمی- پژوهش و برنامه­ریزی شهری، سال 11، شماره 40: 201-215.

- رحیمی_، اکبر (1393). «مدل­سازی توسعه تبریز در سال 1410 با استفاده از LTM»، نشریهپژوهش­هایبوم­شناسیشهری، پاییز و زمستان 1393، شماره 10: 99- 110.

- رضوانی، محسن (1386). «تحلیل رفتار انتخاباتی؛(مورد­شناسی انتخابات نهم ریاست جمهوری)»، مجله معرفت، اسفند، شماره 123: 149- 166.

- زیاری، کرامت­الله؛ رفیعی­مهر، حسین؛ زارعی، جواد (1399). «سنجش کیفیت زندگی از دیدگاه عدالت اجتماعی (مطالعه موردی: مناطق 2 و 16 شهری تهران)»، پژوهش­های جغرافیای انسانی، دوره 52، شماره 1: 1-15.

- زیباکلام، صادق؛ مقتدایی، مرتضی (1393). «احزاب سیاسی و نقش آن در توسعه سیاسی ایران: مطالعه موردی انتخابات»، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، سال دهم، شماره بیست و نهم: 7-28.

- سریع القلم، محمود (1396)، راهی به سوی توسعه­یافتگی ایران (مجموعه یادداشتهایی از پروفسور محمود سریع القلم)، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان.

- سیدامامی، کاووس (1388). «تلویزیون و انتخابات ریاست جمهوری در ایران»، پژوهش‌های ارتباطی، سال 16، شماره 1: 63-91.

- سینایی، وحید، مسعودی، حمید (1392). «جامعه پذیری و باز جامعه پذیری سیاسی در نظام وظیقه، مطالعه نگرش دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد»، مسائل اجتماعی ایران، سال چهارم، شماره 2، زمستان 1392، صص 79- 104.

- ظهیری نیا، مصطفی، نیک خواه، هدایت الله، فلاحی شاه آباد، احمد، صادقی، سهیل، عزیززاده، امید (1395). «اعتماد اجتماعی و تاثیر آن بر مشارکت اجتماعی دانشجویان دانشگاه هرمزگان»، پژوهش­نامه فرهنگی، شماره 11: 86- 136.

- عباس زاده، محمد، حسین­پور، ابراهیم (1390). «کاربرد تثلیث در پژوهش­های کیفی (با تأکید بر رویکرد نظریه زمینه­ای)»، روش­شناسی علوم انسانی، سال 17، شماره 67؛ 166 – 147.

- عنبری، موسی (1395). جامعه شناسیتوسعهازاقتصادتافرهنگ، انتشارات سمت، تهران.

- غفاری، غلامرضا (1380). «دولت و مشارکت اجتماعی روستاییان در کشورهای در حال توسعه؛ با تاکید بر ایران»، اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال نهم، شماره 35 : 257- 284.

- فخاری، علی، صمدی راد، بهرام، اخباری شجاعی، محمد، الفتی، ناهید (1388). «نقش پیامدهای اجتماعی و بهداشتی مهاجرت در اقدام به خودکشی مهاجرین حاشیه­نشین تبریز: مطالعه­ای اکتشافی در چارچوب گراندد تئوری»، مجله پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز، دوره سی‌ویک، شماره 2: 72- 65.

- فخرایی، سیروس (1383). «تحلیل جامعه شناختی مشارکت اجتماعی در ایران»، مجموعه مقالات اولین همایش ملی طرح مسائل جامعه شناختی ایران ، تهران، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.

- فرزانه، سبق اله؛ رمشانی، علی (1391). «بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و توسعه شهری (مطالعه موردی قائم شهر)»، جامعه­شناسی مطالعات جوانان، سال سوم، شماره 6: 109- 132.

- فلیک، اووه (1388). درآمدی بر تحقیق کیفی، ترجمه: هادی جلیلی، چاپ دوم ، تهران: نشر نی.

- فنی، زهره، احمدی، توحید، رضویان، محمدتقی (1396). «راهبردهای توسعه پایدار حمل­و­نقل شهری با استفاده از تحلیل شبکه (مطالعه موردی: ساختار مدیریت حمل و نقل کلانشهر تبریز)»، نشریه علمی-پژوهشی جغرافیا و برنامه­ریزی، سال 21، شماره 59، بهار، صص 242-221.

- قنبری، ابولفضل؛ قنبری، محمد (1392). «ارزیابی توزیع فضایی پارک­های شهری تبریز با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS (روش تطبیقی تحلیل شبکه و بافرینگ)»، نشریه جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، تابستان، شماره50: 223-235.

- گولدنر، آلوین (1383). بحران جامعه شناسی غرب، ترجمه فریده ممتاز، نشر انتشارات سهامی انتشار، تهران.

- گیدنز، آنتونی (1390). جامعه شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران : نی.

- محسنی­تبریزی، علیرضا؛ صداقتی­فرد، مجتبی (1390). «پژوهشی درباره بی­تفاوتی اجتماعی در ایران»، جامعه­شناسی کاربردی، سال22، شماره 3 : 22-1.

- معصومی جهتلو، مریم؛ جعفری­نیا، غلامرضا؛ پاسلارزاده، حبیب (1399). «بررسی عوامل اجتماعی و فرهنگی موثر بر فرایند توسعه پایدار در شهرهای صنعتی: شهر عسلویه»، فصلنامه علمی-پژوهشی و برنامه­ریزی شهری، انتشار آنلاین از تاریخ 1 تیر 99.

- مکی­زاده، فاطمه، فرج پهلو، عبدالحسین، عصاره، فریده، شهنی ییلاق، منیجه (1391). «شناسایی عوامل تأثیرگذار بر پذیرش پایگاه­های اطلاعاتی مبتنی بر وب توسط کاربران دانشگاهی: یک مطالعه گراندد تئوری». نشریه تحقیقات کتابداری و اطلاع­رسانی دانشگاهی، سال چهل و ششم. شماره 59: 81- 59.

- موسوی، میر طاهر (1391). «مشارکت اجتماعی یکی از مولفه‌های سرمایه اجتماعی»، فصلنامه رفاه اجتماعی، شماره 22: 92-67.

- مهدی­زاده اشرفی، علی؛ لطفی، محمدرضا؛ حاجی محمدحسین معمار، حسین (1393). «بررسی و تحلیل موانع شایسته­سالاری در شرکت ارتباطات زیرساخت»، فصلنامه مدیریت، سال یازدهم، شماره 33: 19- 39.

- میقانی، احمد (1390). «مولفه‌های انسسجام در دولت اسلامی». فصلنامه مطالعات دفاعی استراتژکی، شماره43 : 103-147.

- نورث، داگلاس سی (1384). «اقتصاد نهادگرای جدید و توسعه جهان سوم»، فصلنامه تکاپو، ترجمه حسین بذرافشان، شماره 11 و 12: 147-162.

- همیلتون، پیتر (1379)، تالکوت پارسونز، ترجمه احمد تدین، نشر هرمس، تهران.

- Agarwal, Sucheta; Lenka, Usha; Singh, Kanhaiya; Agrawala, Vivek; MohanAgrawala, Anand. (2020) “A qualitative approach towards crucial factors for sustainable development of women social entrepreneurship: Indian cases”. Journal of Cleaner Production, Volume 274, 123-135.

- Aliah, B; Purwakania, Hasan (2017). “Social Solidarity Economy and Sustainable Development: Bringing global challenge to Indonesia”, 8^th International Conferences of Asian Association of Indigenous and Cultural Psychology (ICAAIP 2017). VOL. 127: 25-32.

- Anchorena, J. and F. Anjos (2008), Social Ties and EconomicDevelopment, Working Paper, Electronic Copy Available at: http://ssrn.com/abstract.

- Astudillo, Sergio et al. (2019). “EstuPlan: Methodology for the development of creativity in theresolution of scientific and social problems”, 5th International Conference on Higher Education Advances (HEAd’19), Universitat Polit`ecnica de Val`encia, Val`encia, 2019, DOI: http://dx.doi.org/10.4995/HEAd19.2019.9205. 711-717.

- Bulguchev, M. K; Yusupova, M. D (2019). “Economic and philosophic vision of social development”, Advances in Economics, Business and Management Research, VOL 81: 474-477.

- Cervelló-Royo, R; Moya-Clemente, I; Perelló-Marín, M.R; Ribes-Giner, G (2020). “Sustainable development, economic and financial factors, that influence the opportunity-driven entrepreneurship. An fsQCA approach”. Journal of Business Research, Volume 115, July 2020, Pages 393-402.

- François, P. (2002), Social Capital and Economic Development, Rutledge, First Published.

- Gritskikh, N; Reshetnikova, E; Zagorodnity,N; Feytkevich, N (2019). “Challenges to Leadership Development in Members of Student Communities as a Problem of Social WellBeing and Development of Patriotism in Youth”, Advances in Social Science, Education and Humanities Research, VOL. 333: 408-413.

- Grootaert, C. and T. Bastelaert (2002), The Role of Social Capital inDevelopment, Cambridge: Cambridge Univ. Press.

- Hagen, Everett E (1967). In the Theory of Social Change, New York, The Dorsey Press Inc., Homewood, Illinois.

- Levi, Margaret Braithwait Valerie (2010). Trust and Governance, New York, Russel Say Foundation.

- Lipset, Semour Martin (1960). political man, new York, anchor book.

- Manolescu, Elena; Manolescu, Claudiu-Mihail (2019). “CREATIVITY THROUGH ECHNOLOGICAL EDUCATION FOR FUTURE SOCIAL AND ECONOMIC DEVELOPMENT”, Selection and peer-review under responsibility of the Organizing Committee of the conference, eISSN: 2357-1330,1597-1602.

- McClelland, David C; Winter, D.G. (1971). Motivating Economic Achievement, New York, The Free Press, The Macmilian Com.

- Nurhayati, Cucu (2017). “ Social Development in the Urban Informal Sector: Study on Street Vendors in Pasar Minggu Jakarta”, Advances in Social Science, Education and Humanities Research (ASSEHR), volume 129, Third International Conference on Social and Political Sciences (ICSPS 2017): 150-152.

- Price, Bob (2002) "social capital and factors effecting civic engagement as reported by leaders of voluntary associations، ” The social science Journal، Vol ,39، Issue 1.

- Rasoolimanesh, Mostafa; Badarulzaman, Nurwati; Jaafar, Mastura (2012). “City Development Strategies (CDS) and Sustainable Urbanization in Developing World”, Procedia - Social and Behavioral Sciences, VOl, 36: 623 – 631.