بررسی تأثیر وضعیت اجتماعی و اقتصادی شهروندان بر مدل متابولیسم شهری با تکیه‌بر رهیافت عدالت محیط‌زیست شهری

محورهای موضوعی : مطالعات جامعه شناختی شهری

ساره قربانی ¹ , اسماعیل صالحی ² , شهرزاد فریادی ³ , حمید رضا جعفری ⁴

1 - دانشجوی دکتری برنامه‌ریزی محیط‌زیست، دانشکده‌محیط‌زیست، پردیس‌دانشکده‌های‌فنی، دانشگاه تهران
2 - دانشیار‌گروه‌برنامه‌ریزی‌محیط‌زیست،‌دانشکده‌محیط‌زیست،‌پردیس‌دانشکده‌های‌فنی،‌دانشگاه‌ تهران
3 - دانشیار گروه‌برنامه‌ریزی‌محیط‌زیست، دانشکده‌محیط‌زیست، پردیس‌دانشکده‌های‌فنی، دانشگاه تهران
4 - استادگروه برنامه‌ریزی محیط‌زیست، دانشکده‌ محیط‌ زیست، پردیس‌ دانشکده‌های‌فنی، دانشگاه تهران

تاریخ دریافت : 1398/10/02 تاریخ پذیرش : 1398/10/02 تاریخ انتشار : 1398/09/01

کلید واژه: توسعه پایدار شهری, متابولیسم شهری, عدالت محیط‌ زیست شهری, عدالت انرژی, وضعیت اجتماعی و اقتصادی,

چکیده مقاله :

هدف این پژوهش بررسی ارتباط میان وضعیت اجتماعی و اقتصادی شهروندان و برخی از متغیرهای متابولیسم شهری با تکیه‌بر عدالت محیط‌زیستی شهری در تهران است. لذا ارتباط رتبه اقتصادی اجتماعی که خود شاخص ترکیبی متشکل از متغیرهای میانگین قیمت فروش زمین، سرانه زیربنای مسکونی، مالکیت ملکی، ارزش مسکن، درصد کارفرمایان، درصد مدیران، درصد تحصیلات دانشگاهی و درصد بی‌سوادی است با برخی از شاخص‌های جریان متابولیسم شهری نظیر مصرف انرژی، تولید پسماند و فاضلاب موردبررسی قرار گرفت. روش مورداستفاده در این پژوهش ارزیابی‌- تحلیلی است و از مدل رگرسیون خطی ساده با استفاده از ابزارهای SPSS16 وGIS10.1 استفاده‌شده است. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که از میان شاخص‌های مختلف متابولیسم شهری تنها میزان مصرف گاز با رتبه اجتماعی و اقتصادی مردم ارتباط معناداری دارد، درصورتی‌که سایر شاخص‌ها نظیر مصرف آب، برق، تولید پسماند و فاضلاب، فاقد ارتباط معناداری میان میزان مصرف انرژی و وضعیت اجتماعی‌- اقتصادی شهروندان است. درنهایت این مطالعه چارچوب مفهومی عدالت محیط‌زیستی و مدل متابولیسم شهری را با تلفیق سه جنبه از رهیافت عدالت محیط‌زیستی را به‌منظور مؤثرتر شدن مدل متابولیسم شهری ارائه می‌دهد.

چکیده انگلیسی:

This research aimed to investigate the relationship between Socioeconomic Status of Citizens with some urban metabolism Variable with an emphasis on the environmental justice approach. Socioeconomic status index consisted of the average price per square meter of land, Per capita housing, land ownership, housing value, Percentage of employers، Percentage of managers، higher education attainment and illiteracy.  Urban metabolism included items such as energy consumption, and waste and sewage production. Simple linear regression analysis was utilized. The findings demonstrated that, of the various urban metabolism indicators, only gas consumption has a significant relationship with social and economic status of the people. Other indicators such as water consumption, electricity, waste and sewage productions did not have any Statistically Significant Relationship with consumption and socioeconomic status. Finally, this study presents an environmental justice and urban metabolism model conceptual framework by combining three aspects of environmental justice approach in order to make an effective urban metabolism model and improve urban management methods.

منابع و مأخذ:

- دانش پور، سید عبدالهادی، لطفی احمدرضا، (1395)، تحلیل و ارزیابی احیای اکولوژی شهر با تأکید بر متابولیسم شهری، دو فصلنامه‌طراحی‌مهندسی‌و‌اکولوژیکی‌منظر، سال اول، شماره 2، صص 1-15.

- رضایی، رحیم و اوغلی وسعت، امیر (1389) بررسی حوزه نفوذ کلان‌شهر تهران با روش زمانی و مدل جاذبه. فصلنامه‌آمایش‌سرزمین، سال 2، شماره 3. صص 5 -25.

- سجادی، ژیلا، احمدی دستجردی، حمید (1387). بررسی علل و پیامدهای اجتماعی و فضایی مهاجرت‌های درون‌شهری مطالعه موردی: بافت قدیم تهران‌پارس در منطقه 8 شهرداری، پژوهش‌های‌جغرافیایی‌انسانی، شماره 66، صص 99-116.

- سند اصلی طرح راهبردی – ساختاری توسعه و عمران شهر تهران طرح جامع تهران (1386)، مصوب‌شورای‌عالی‌شهرسازی‌و‌معماری‌ایران آذرماه 1386، نهاد‌مطالعات‌و‌تهیه‌طرح‌های‌توسعه‌شهری تهران، صص 1- 68

- طبیبیان، منوچهر. شکوهی، محمد صالح. ارباب، پارسا.(1389) ارزیابی عدالت اجتماعی در طرح منظر شهری محله خوب بخت، منطقه15 شهرداری تهران. آرمان‌شهر. شماره 5،صص111-122.

- عبدی دانش پور,زهره. شفیعی امیر،. (1397). تحلیل نابرابری فضایی در سیستم مسکونی شهر تهران؛ بررسی دگرگونی قیمت مسکن در دورۀ زمانی 1370 تا 1395. فصلنامه‌جغرافیا‌و‌توسعه, 16(52), صص267-292.‎

- عزت پناه، بختیار، سبحانی، نوبخت، رشیدی ابراهیم حصاری، اصغر. (1394). بررسی نحوه توزیع عوامل کاربری اراضی شهری در طرح‌های توسعه شهری از منظر عدالت اجتماعی، مطالعه موردی: شهر شاهین‌دژ، دو فصلنامه‌پژوهش‌های‌بوم‌شناسی‌شهری. شماره 2، صص 64-69.

- فتایی، مجتبی. کاظمی، مریم. میرزایی، نورالدین و خسروی، کوروش (1394). بررسی و تحلیل توزیع‌فضایی‌و‌مکانی‌پارک‌های شهر کوه دشت، کنفرانس‌ ملی‌ مهندسی ‌معماری، ‌عمران ‌و‌ توسعه ‌کالبدی، صص 25-35.

- کاویانی راد، مراد. (1392)، تبیین نسبت عدالت محیطی و امنیت ملی، مطالعات‌راهبردی ،سال شانزدهم پاییز 1392 شماره 3 (پیاپی 61)صص 113-130.

- گروسی، س، شمس‌الدین مطلق، م. (1392). ادراک عدالت اجتماعی برحسب میزان دسترسی شهروندان به خدمات شهری (مطالعه مورد: شهر کرمان) مطالعه‌جامعه‌شناسی‌شهری، شماره 9، صص 41-66.

- گزارش عملکرد آب منطقه‌ای، آمار عملکردی سال (۱۳۹۵)،  سازمان آب منطقه‌ای شهر تهران.

- گزارش عملکرد برق منطقه‌ای، آمار عملکردی سال (۱۳۹۵) سازمان برق منطقه‌ای شهر تهران.

- گزارش عملکرد گاز منطقه‌ای، آمار عملکردی سال (۱۳۹۵)، سازمان گاز منطقه‌ای شهر تهران.

- گل پرور، محسن؛ نصری، مرجان و ملک پور. مختار. (1386). نقش مشارکت در تصمیم‌گیری، دل‌بستگی شغلی، جایگزین‌های شغلی و ... در عدالت سازمانی ادراک‌شده مربیان آموزشگاه‌های استثنایی شهر اصفهان. دانش‌و‌پژوهش‌در‌علوم‌تربیتی. شماره 15. صص 46 - 25.

- مبارکی. امید. عبدلی اصغر. (1392). تحلیل سلسله‌مراتب مناطق شهر ارومیه بر پایه شاخص‌های توسعه پایدار شهری، نشریه‌تحقیقات‌کاربردی‌علوم‌جغرافیایی. شماره 30، صص 49-65.

- محمدی ده چشمه مصطفی، عسگری حمید، (1387)، همایش زمین‌شناسی و محیط‌زیست دانشگاه آزاد اسلامی، صص 1 -7.

- نیک پور عامر. ملکشاهی، غلامرضا، رزقی، فاطمه. (1394). بررسی و تحلیل فضایی نابرابری‌های اجتماعی در مناطق شهری با رویکرد شهر متراکم مطالعه موردی: شهر بابل، فصلنامه‌ مطالعات‌شهری. شماره 16. صص 27-38.

- وارثی، حمیدرضا؛ زنگی‌آبادی، علی؛ غفوری، حسین؛ (1387) بررسی تطبیقی توزیع خدمات عمومی شهری از منظر عدالت اجتماعی مورد؛ زاهدان، جغرافیا‌و‌توسعه، صص 139 -156.

- Agyeman, J. & Evans, B. (2004). ‘Just sustainability’: the emerging discourse of environmental justice in Britain? Geographical Journal, 170(2), 155-164.

- Alberti, M. Marzluff, J. M. Shulenberger, E., Bradley, G., Ryan, C., & Zumbrunnen, C. (2003). Integrating humans into ecology: opportunities and challenges for studying urban ecosystems. AIBS Bulletin, 53(12), 1169-1179.

- Bickerstaff, K., Walker, G., & Bulkeley, H. (Eds.). (2013). Energy justice in a changing climate: social equity and low-carbon energy. Zed Books Ltd.

- Boone, C. G., Cadenasso, M. L., Grove, J. M., Schwarz, K., & Buckley, G. L. (2010). Landscape, vegetation characteristics, and group identity in an urban and suburban watershed: why the 60s matter. Urban Ecosystems, 13(3), 255-271.

- Bullard, R.D. (2001), “Environmental justice in the 21st Century: Race still matters”, Phylon, 3 (24): 151-171.

- Compton, J. E., Harrison, J. A., Dennis, R. L., Greaver, T. L., Hill, B. H., Jordan, S. J., ... & Campbell, H. V. (2011). Ecosystem services altered by human changes in the nitrogen cycle: a new perspective for US decision making. Ecology letters, 14(8), 804-815.

- Dadashpoor, H, Rostami, F. (2011), Public Utilities integrated assessment of climate justice on the basis of population distribution, accessibility and efficiency in the city of Yasouj, Journal of Urban and Regional Studies and Research. 3(10): 1-22.

- Davoudi, S., & Brooks, E. (2012). Environmental justice and the city: full report. Newcastle: Newcastle University, Global Urban Research Unit.

- Dijst, Martin, Ernst Worrell, Lars Böcker, Paul Brunner, Simin Davoudi, Stan Geertman, Robert Harmsen (2018) "Exploring urban metabolism.Towards an interdisciplinary perspective." 190-203.

- Dobson, A. (1998). Justice and the environment: Conceptions of environmental sustainability and dimensions of social justice. Oxford: Oxford University Press.

- Environmental Protection Agency (EPA). )2014(. Last updated on 2/4/2014. http://www.epa.gov/environmentaljustice/.

- Fainstein, S. S. (2014). The just city. International Journal of Urban Sciences, 18(1), 1-18.

- Fann, N., Lamson, A. D., Anenberg, S. C., Wesson, K., Risley, D., & Hubbell, B. J. (2012). Estimating the national public health burden associated with exposure to ambient PM2. 5 and ozone. Risk Analysis: An International Journal, 32(1), 81-95.

- Flacke, J., Schüle, S. A., Köckler, H., & Bolte, G. (2016). Mapping environmental inequalities relevant for health for informing urban planning interventions—a case study in the city of Dortmund, Germany. International journal of environmental research and public health, 13(7), 711.

- Franklin, R. S. (2017). Toward an urban political ecology of energy justice: the case of rooftop solar in Tucson, The University of Arizona PUblication. 1055-1076.

- Friedmann, J. (1987). Planning in the Public Domain: From Knowledge to Action: Princeton University Press.

- Guruswamy, L. (2010). Energy justice and sustainable development. Colo. J. Int'l Envtl. L. & Pol'y, 21, 231.

- Harvey, D. (2007). A Brief History of Neoliberalism: Oxford University Press.

- Harvey, D., & Braun, B. (1996). Justice, nature and the geography of difference (Vol. 468). Oxford: Blackwell.

- Jenkins, K., McCauley, D., Heffron, R., Stephan, H., & Rehner, R. (2016). Energy justice: a conceptual review. Energy Research & Social Science, 11, 174-182.

- Johansson-Stenman, O., & Konow, J. (2010). Fair air: distributive justice and environmental economics. Environmental and Resource Economics, 46(2), 147-166.

- Kalmykova, Y., Rosado, L., & Patrício, J. (2015). Urban economies resource productivity and decoupling: metabolism trends of 1996–2011 in Sweden, Stockholm, and Gothenburg. Environmental science & technology, 49(14), 8815-8823.

- Kennedy, C., Steinberger, J., Gasson, B., Hansen, Y., Hillman, T., Havránek, M, & Mendez, G. V. (2010). Methodology for inventorying greenhouse gas emissions from global cities. Energy policy, 38(9), 4828-4837.

- Li, V. O., Han, Y., Lam, J. C., Zhu, Y., & Bacon-Shone, J. (2018). Air pollution and environmental injustice: Are the socially deprived exposed to more PM2. 5 pollution in Hong Kong? Environmental science & policy, 80, 53-61.

- Malghan, D. (2011). A dimensionally consistent aggregation framework for biophysical metrics. Ecological Economics, 70(5), 900-909.

- Martinez-Alier, J. (2007). Social metabolism and environmental conflicts. Socialist register, 43(43).

- Martinez-Alier, J. (2009). Social metabolism, ecological distribution conflicts, and languages of valuation. Capitalism Nature Socialism, 20(1), 58-87.

- McDonald, G. W., & Patterson, M. G. (2007). Bridging the divide in urban sustainability: from human exemptionalism to the new ecological paradigm. Urban ecosystems, 10(2), 169-192.

- Mehta, V. K., Goswami, R., Kemp-Benedict, E., Muddu, S., & Malghan, D. (2014). Metabolic urbanism and environmental justice: the water conundrum in Bangalore, India. Environmental Justice, 7(5), 130-137.

- Nadiri, H., & Tanova, C. (2010). An investigation of the role of justice in turnover intentions, job satisfaction, and organizational citizenship behavior in hospitality industry. International journal of hospitality management, 29(1), 33-41.

- Newell, J. P., & Cousins, J. J. (2015). The boundaries of urban metabolism: Towards a political–industrial ecology. Progress in Human Geography, 39(6), 702-728.

- Ranganathan, M., & Balazs, C. (2015). Water marginalization at the urban fringe: environmental justice and urban political ecology across the North–South divide. Urban Geography, 36(3), 403-423.

- Rawls, J., (1958). Justice as fairness. The philosophical review. 67(2): 64-94 (31 pages).

- Schlosberg, D. 2004. Reconceiving environmental justice: global movements and political theories. Environmental Politics 13(3): 517–540.

- Svarstad, H., Sletten, A., Paloniemi, R., Barton, D., & Grieg-Gran, M. (2011). Three types of environmental justice: From concepts to empirical studies of social impacts of policy instruments for conservation of biodiversity. Assessing the Role of Economic Instruments in Policy Mixes for Biodiversity Conservation and Ecosystem Services Provision, report for the Policymix project, Norwegian Institute for Nature Research, Oslo, Norway.1-18

- Taghvai, M. Kiyoumarsi, H.)2011(. Leveling the inner city on the enjoyment of facilities and utilities by using techniques. Topsis Case Study: Neighborhoods Abade 2(5): 23-42.

- Todd, H., & Zografos, C. (2005). Justice for the environment: developing a set of indicators of environmental justice for Scotland. Environmental Values, 14(4), 483-501.

- Walker, G.(2009). Globalizing environmental justice: The geography and politics of frame contextualization and evolution. Global Social Policy 9: 355–382.

- Wolman, A. (1965). The metabolism of cities. Scientific American, 213(3), 178-193.