امکان‌سنجی ارائه مدل برای اثر مشارکت اجتماعی بر بازآفرینی بافتهای ناکارآمد شهری (نمونه مورد مطالعه: مشهد، 1400)
محورهای موضوعی : مطالعات جامعه شناختی شهری
رستم صابری فر
1
(دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران)
کلید واژه: مشارکت اجتماعی, معادلات ساختاری, مشهد, بازآفرینی, بافتهای ناکارآمد,
چکیده مقاله :
طرح های بازآفرینی شهری به‌خصوص در بافتهای ناکارآمد با تنگناهای متعددی روبرو هستند. یکی از مهم‌ترین دلایل این ناکارآمدی، کندی روند اجرا و کمبود اعتبارات است. معدود طرح های موفق، نشان دهنده آن است که تعامل سازنده مردم و دولت می تواند این مشکل را مرتفع کند. برای رسیدن به این منظور، بر مشارکت مردم تأکید زیادی می شود اما تلاش برای متقاعد کردن مردم، چندان موفق نبوده است. بنابراین تحقیق پیشِ روی برای بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت مردم در بازآفرینی بافت های ناکارآمد شهر مشهد به انجام رسید. چارچوب نظری تحقیق رهیافت مشارکتی و در قالب دو نظریه ساختارگرایی و ساختاری- کارکردی انتخاب شد. روش تحقیق توصیفی و تحلیلی است و برای گردآوری داده ها از پرسشنامه محقق‌ساخته (با روایی 79/0)، استفاده شده است. داده های مورد نیاز نیز از 900 نفر از شهروندان ساکن در بافت های ناکارآمد شهری گردآوری، و نمونه های تعیین شده به روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شده‌اند. داده ها با استفاده از ضریب همبستگی، آزمون تی تک‌نمونه ای، آزمون فریدمن، معادلات ساختاری و تحلیل مسیر ارزیابی شدند. نتایج نشان دادند که مشارکت اجتماعی و تمامی ابعاد چهارگانه آن (گرایش به نظم اجتماعی (r=0/261)، حس مسئولیت (r=0/290)، احساس امنیت (r=0/278) و بسیج گروه ها (r=0/270) بر حضور و مشارکت ساکنین در بازآفرینی (r=0/449) اثر گذار، و مدل طراحی شده دارای برازش مناسب است. با توجه به مدل طراحی شده و تعیین میزان اثر هر عامل در ابعاد مختلف بازآفرینی، می توان این روند را با سرعت بیشتری پی‌گیری نمود.
Urban regeneration projects, especially in dis-functional textures, face many bottlenecks, and one of the most important reasons is the lack of funding and the slow implementation process. The limited successful projects that have been carried out in this area show that constructive interaction between the people and the government can solve this problem. To this end, great emphasis is placed on people's participation. But efforts to persuade people to participate have not been very successful. For this reason, it is necessary to pursue the reasons for this problem and the areas for encouraging people to participate. For this purpose, the current research was conducted on factors that influence people's participation in the regeneration of disfunctional textures in Mashhad. The research method was descriptive and analytical and a researcher-made questionnaire was used to collect data. The required data were collected from 900 citizens living in urban dysfunctional places. The determined samples were selected by multi-stage cluster sampling. Data were evaluated using correlation coefficient, one-sample t-test, Friedman test, structural equations and path analysis. The results showed that social participation and all its four dimensions (tendency to social order, sense of responsibility, sense of security and mobilization of groups) had an effect on the presence and participation of residents in recreation and the designed model has a suitable fit. According to the designed model and the effects of each factor on different dimensions of regeneration, this process can be followed more quickly.
بابک، ارسیا؛ ساعی،احمد؛ طاهری، ابوالقاسم و ازغندی، علیرضا (1398). ارائه مدل اثرگذار مشارکت اجتماعی بر نگرش به بازآفرینی شهری (مورد مطالعه: مردم شهر تهران). پژوهشهای سیاسی و بینالمللی، سال 10، شماره 38، صص. 167-141.
باندز، مایکل (1395). نظریه اجتماعی شهری، ترجمه صدیق سروستانی، مؤسسه چاپ و انتشارات، تهران.
حسینزاده، علیحسین و فدائی، حمید (1391). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر مشارکت شهروندان در امور شهری (مطالعه موردی، شهر شهر کرد)، مطالعات جامعهشناختی شهری، سال 2، شماره 5، صص. 82-59.
رهنما، محمد رحیم (1387). اثرات اجرای طرحهای بهسازی و نوسازی مرکز شهر مشهد بر محله پایین خیابان، جغرافیا و توسعه، سال 11، شماره 3، صص. 180-157.
ریتزر، جرج (1384). نظریههای جامعهشناسی در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثی، تهران : انتشارات علمی.
سازمان بازآفرینی شهر بیرجند (1399). گزارش اولیه بازآفرینی شهر بیرجند، سازمان عمران و بازآفرینی شهر بیرجند، بیرجند.
سریعالقلم، محمود (1371). سنت، مدرنیسم و فرهنگ توسعه، اطلاعات سیاسی-اقتصادی، سال 7، شمارههای 2 و 3، صص. 18-1.
سقایی، مهدی (1397). شناسایی و اولویتبندی بافتهای فرسوده شهری در راستای کاهش آسیبپذیری ناشی از زلزله، مطالعه موردی: منطقه 5 اصفهان، فصلنامه اطلاعات جغرافیایی سپهر، سال 12، شماره 105، صص. 182-171.
سیفزاده، حسین (1375). مدرنیته و نظریههای جدید علم سیاست، تهران: نشر میزان.
شادیطلب، ژاله (1382). مشارکت اجتماعی زنان، زن در توسعه و سیاست، سال 1، شماره 3، صص. 176-141.
صابریفر، رستم (1400). بررسی اثر احساس محرومیت بر بهزیستی اجتماعی در بافت های ناکارآمد شهری (نمونه موردی شهر مشهد)، مطالعات جامعهشناختی شهری، سال 1، شماره 38، صص. 98-72.
صابریفر، رستم (1399). واکاوی احساس نابرابری و اثر آن بر مشارکت شهروندان در اداره کلانشهرها (مورد شناسی: شهر مشهد)، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری- منطقهای، سال 10، شماره 35، صص. 63-42.
صاحبی، الهه (1399). بازسازی بافتهای قدیمی در شهرهای میانه (مورد مطالعه شهر تربت حیدریه)، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه پیام نور.
عندلیب، علیرضا؛ اشکان، بیات و رسولی، لیلا (1392). مقایسه و تطبیق بازآفرینی بافتهای فرسوده بلوک خیام‌شهر تهران و پروژه لیورپول، آمایش محیط، سال 6، شماره 23، صص. 104-79.
فرهادیان، امیر (1397). طراحی مدلی متعارف از رابطه بین شاخصهای شناسایی بافت فرسوده و توسعه پایدار شهری در بافت فرسوده اطراف حرم مطهر رضوی، پژوهشهای اقتصادی و توسعه منطقهای، سال 25، شماره 16، صص. 193-177.
گروه جغرافیای دانشگاه پیام نور (1398). ارزیابی سیاستهای مسکن و بازآفرینی شهری، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
گیدنز، آنتونی (1381). جامعهشناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.
محمودیمیمند، محمد؛ شیره پزآران، علی اصغر؛ نوایی، میثم و کاظمی بیدگلی، عباس (1392). شناسایی عوامل مؤثر بر اعتماد عام‌گرایانه در سازمان ها (مطالعه موردی : سازمان های دولتی و عمومی شهرستان کاشان)، پژوهشنامه مدیریت تحول، سال 5، شماره 9، صص. 195-172.
میرزایی، مینو؛ لطفی، حیدر؛ وزیرپور، شب بو و عدالتخواه، فرداد (1389). بحران حاشیهنشینی و سکونتگاههای غیر رسمی در مدیریت، جغرافیای انسانی، سال 2، شماره 2، صص 42-29.
نژادبهرام، زهرا (1388). موانع مشارکت سیاسی در ایران، رساله دکتری، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات، تهران.
Abdullah,J.,Ahmad, C.B., Saad, M., Rahayu, S. & Wahab, A. (2016). Public Participation: KL Draft City Plan 2020. AjBeS. 1(3).pp. 33-41. doi:10.21834/ajbes.v1i3.35.
Conroy, M.M. & Evans-Cowley, J. (2006). E-ParticipationinPlanning:AnAnalysisofCitiesAdopting On-LineCitizenParticipationTools. Environment and Planning. C, Government & Policy. 24(3). pp 371–384. doi:10.1068/c1k
Degbelo,A., Bhattacharya, D., Granell, C. & Trilles, S. (2016). Toolkitsfor Smarter Cities: A BriefAssessment. In Ubiquitous Computing and Ambient Intelligence. Cham. Springer International Publishing. doi:10.1007/978-3-319-48799-1_47.
Fischer, F. & Gottweis, H. (2012). The Argumentative Turn Revisited. Duke University Press. doi:10.1215/9780822395362.
Jacobs, J. (1961). The Death and Life of Great American Cities. Random House.
Jankauskaitė-Jurevičienė, L. & Mlinkauskienė, A. (2021). Community Participation in Decision Making Processes in Urban Planning: The Case of Kaunas. Journal of Contemporary Urban Affairs. 5(2). pp.197– 208.
Li, H. & Jong, M. (2017). Citizen Participation in China. Seco-citydevelopment,Will‘new-typeurbanization’ generate a break through in realizingit? Journal of Cleaner Production. 162. pp. 1085–1094. doi:10.1016/j.jclepro.2017.06.121.
Lues, L. (2014). Citizen Participation as acontributor to sustainable democracy in South Africa. International Review of Administrative Sciences. 80(4). pp.789–807. doi:10.1177/0020852314533450.
Nguyen, T.V. Le, C.Q., Tran, B.T. & Bryant, S.E. (2015). Citizen Participationin City Governance:Experiences from Vietnam.PublicAdmin. Dev. 35(1). pp. 34–45. doi:10.1002/pad.1702.
Onyimbi, J.R., Koeva, M. & Flacke, J. (2017). Public Participation Using 3D City Models. E-Participation Opportunitiesin. Kenya.
Rothstein, Bo. (2020). Social traps and the problem of Trust.Cambridge University press.
Silva, C. N. (2010). Handbook of research on e-planning. ICTs for urban development and monitoring. IGIGlobal. doi:10.4018/978-1-61520-929-3.
Tanrikul, A. & Hoskara, S. (2019). A New Framework for the Regeneration Process of Mediterranean Historic City Centres. Sustainability, 11(16), 44-83.
Yamagishi, T. (2022). Trust as a Form of Social Intelligence Trust in Society, Russell Sage Foundation, New York.
_||_