بررسی جایگاه حکمت اسلامی در تزئینات گچبری محرابهای دوره ایلخانی (نمونه موردی مسجد جامع ارومیه)
محورهای موضوعی : پژوهش های میان رشته ای در حوزه های معماری، شهرسازی، روانشناسی، علوم تربیتی
1 - عضو هییت علمی دانشگاه آزاد اسلامی
کلید واژه: حکمت معماری اسلامی, تزئینات گچبری, محراب, دوره ایلخانیان, مسجد جامع ارومیه.,
چکیده مقاله :
هنر دینی از ابتدا به دنبال محیطی برای گرد هم آوردن پیروان خود در آنجا بودهاست که در واقع عامل اصلی آن عبادت میباشد؛ همچنین محلی برای تعاملات اجتماعی میان پیروان هر مکتب محسوب میگردید. معماری اسلامی یکی از بزرگترین حقایق هنری در بعد مادی محسوب میشود که الویت آن القای مفاهیم والای هستی با استفاده از مصالح، تکنیکهای مختلف و پرداختن به موضوعات تمثیلی و تزئینی میباشد. در این پژوهش با بررسی مسجد جامع ارومیه و تزئینات و تناسبات به کار رفته در محراب، به این جنبه مهم از هنر اسلامی پرداخته شود و در پی پاسخ به این سوال میباشد که تزئینات گچکاری در محراب مسجد جامع ارومیه با توجه به حکمت و مفاهیم معنوی حاکم بر طراحی جزئیات آن، دارای چه نوع ویژگیهایی هست. محراب مسجد در زمان ایلخانان ساخته شده که از نظر گچبری و خطوط، شاهکاری در طراحی و اجرا محسوب میشود. نتایج حاصل نشانگر این است که تمامی کتیبهها، آیات، احادیث و نقوش به کار برده شده در این محراب، به منظور ایجاد فضایی برای ارتباط با باری تعالی، طراحی گردیدهاست که دارای جنبههای روانی و اجتماعی نیز میباشد. هنرمند با به نمایش گذاشتن ارزشهای دینی، توانسته با صرفنظر از جهان مادی، سبب ایجاد تحول در باطن شخص عبادتگر میگردد تا فرد متوجه این امر که نهایت همه زیباییها روح باری تعالی است، شود. همچنین در ساختار و روابط هندسی بر پایه نسبتهای طلایی در قسمتهای مختلف فرمکلی آن قابل مشاهده میباشد که باعث افزایش ارزشهای بصری و زیبایی شناختی آن گردیده است.
From the beginning, the art of religion has been looking for an environment to gather its followers there, which is actually the main factor of worship. One of its characteristics is to be compatible with the spirit of Islam, that is, monotheism, which can be found mostly in holy places. Decorations in Islamic buildings, especially mosques, in addition to the beauty of the buildings, also have specific spiritual and abstract concepts. In this research, this important aspect of Islamic art will be addressed by examining the Urmia Jameh Mosque and the decorations and proportions used in the mihrab, and it seeks to answer the question that the stucco decorations in the mihrab of the Urmia Jameh Mosque are related to wisdom and spiritual concepts. In this article, the wisdom in the aesthetics of motifs in the decoration of the mihrab of Urmia Jameh Mosque, which plays an essential role in Iranian Islamic art and architecture, and their impact on the audience are discussed. The results show that there is a mystical connection between them and it induces a sense of peace. All the inscriptions, verses, hadiths and motifs used in this mihrab have been designed in order to create a space to achieve human excellence and establish a relationship with the burden of excellence, which also has psychological and social aspects. Also the structure and geometric relationships based on the golden ratio can be seen in different parts of its overall form, which has increased its visual and aesthetic values
آهنگری،بهزاد و حسینی،سیدرضا.(۱۴۰۰). بررسی تاثیر نقوش تزئینی ساسانی بر تزئینات محراب مسجد جامع ارومیه. فصلنامه پژوهشهای معماری اسلامی،سال نهم،شماره سی و دو.
آجرلو،بهرام.(۱۳۸۹).درآمدی بر سبک معماری آذربایجان،تهران،باغ نظر،شماره ۱۴.
ادیبزاده،حامد.مکار خالص اهر،امین.(۱۳۹۶). بررسی حکمت معماری اسلامی با محوریت مسجد. سومین کنفرانس سالانه پژوهشهای معماری،شهرسازی و مدیریت شهری.
اشتری،حبیبی،حسن.(۱۳۹۲). مساجد دیرینه سال استان آذربایجان غربی.انتشارات بنیاد ایران شناسی، تهران.
اصلانی،حسام . (۱۳۹۴). کتاب آرایههای گچی در معماری دوره اسلامی اصفهان. پژوهشگاه فرهنگ و هنر.
بلیلان،لیلا. حسنپورلمر،سعید. (۱۳۹۸). الگوهای هندسی و تناسبات طلایی، زبان مشترک معماری و هنر در روستای تاریخی ابیانه. نشریه معماری اقلیم گرم و خشک، سال هفتم، شماره نهم.
پیرنیا،محمدکریم. (۱۳۶۹). موسسه نشر هنر، تهران. صفحه ۹-۱۳.
پیرنیا،محمدکریم. (۱۳۷۶). آشنایی با معماری اسلامی. تدوین غلامحسین معماریان. انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران،چاپ بیستم، تهران.
جلیلی،تورج.گودرزی،فرنوش. (۱۳۹۴). بررسی جایگاه حکمت اسلامی در تزئینات مساجد ایرانی(نمونه موردی مسجد شیخلطفالله). دومین کنفرانس بینالمللی پژوهش در مهندسی و علوم تکنولوژی.
حیدرنتاج،وحید. مقصودی،میترا. (۱۳۹۸). مقایسه تطبیقی مضامین مشترک گیاهان مقدس در نقشمایههای گیاهی معماری پیش از اسلام ایران و آرایههای معماری دوره اسلام. مجله باغ نظر.
خودداری نائینی،سعید. پاکنژاد،مهدی.(۱۳۸۹). بررسی تزئینات محراب مسجد جامع نائین. فصلنامه مطالعات هنر اسلامی،سال چهارم،شماره هفتم.
رحمتی،انشالله. (۱۳۸۳). هنر ومعنویت «مجموعه مقالاتی در زمینه حکمت».
زمرشیدی،حسین. (۱۳۹۲). هنرهای تزئینی و پدیدههای شگرف گچبری در معماری ایران شریفینیا،اکبر. احمدی،اکرم. قنبری،ندا.
احمدی،الهه. (۱۳۹۳). نخستین نشانههای آرمانگرایی در تزئینات اسلامی. کنگره بینالمللی فرهنگ و اندیشه دینی.
سعادت, د., اعتصام, ا., & مختاباد, س. (1396). تبیین مفهوم شفافیت در دوره های مدرن، پست مدرن و ارزیابی آن در معماری اسلامی ایرانی. پژوهش های معماری اسلامی, 75-90.
شکفته، عاطفه. (۱۳۹۱). ویژگیهای بصری شاخص تزئینات گچبری معماری عصر ایلخانی. دوفصلنامه معماری ایرانی.
شکفته،عاطفه. (۱۳۹۴). مضمون کتیبههای قرآنی در محرابهای گچی عصر ایلخانیان. فصلنامه پژوهشهای معماری اسلامی،شماره هشتم،سال سوم.
صالحی کاخکی،احمد. تقوینژاد،بهاره. (۱۳۹۵). پژوهشی بر آرایههای هندسی محراب گچبری دوره ایلخانی در ایران. فصلنامه پژوهشهای معماری اسلامی،شماره دهم.
عباسزاده،مظفر. دانش،لیلا. (۱۴۰۰). بررسی ساختار معماری و دوره بندی تاریخی کالبدی مسجد جامع ارومیه. دوفصلنامه معماری ایرانی، شماره نوزدهم.
عبداللهی حنیفی،مونا. (۱۳۹۴). بررسی تاثیر حکمت اسلامی در معماری مساجد ایرانی اسلامی(بررسی نمونه موردی مسجد جامع یزد). همایش ملی معماری و شهرسازی بومی ایرانی.
فلامکی،محمدمنصور. (۱۳۷۱). کتاب شکلگیری معماری در تجارب ایران و غرب،نشر فضا.
فیضی،فرزاد. حاجیزاده،کریم. صادقی،سارا. (۱۳۹۸). مطالعه تطبیقی مضامین دینی در کتیبههای محرابهای گچی دوره سلجوقی و ایلخانی. دوفصلنامه علمی پژوهش هنر، سال نهم، شماره هفدهم.
قوچانی،عبدالله. (۱۳۹۵). بررسی کتیبههای برج سهگنبد و مسجد جامع ارومیه. فصلنامه فنی هنری اثر،شماره ۷۵.
لشکری،آرش. (۱۳۹۶). بررسی و تحلیل گچبریهای نویافته ایلخانیان آوه. مطالعات باستانشناسی پارسه،شماره۲.
مبینی،مهتاب. شافعی،آزاده. (۱۳۹۴). نقش گیاهان اساطیری و مقدس در هنر ساسانی(با تاکید بر نقوش برجسته، فلزکاری، گچکاری). مجله جلوه هنر دانشگاه الزهرا،شماره ۱۴.
متفکرزاده،مریم. ذکاوت،سحر. (۱۳۹۷). بازتاب تصویری هنر اسلامی در مسجد جامع ارومیه(بررسی تزئینات محراب مسجد جامع ارومیه). پژوهش در هنر و علوم انسانی،شماره ششم.
مهدوینژاد، محمدجواد. (۱۳۸۳). حکمت معماری اسلامی جست و جو در ژرف ساختهای معنوی معماری اسلامی ایران. نشریه هنرهای زیبا،شماره نوزدهم.
نصر،سیدحسین. (۱۳۷۶). صدرای شیراز در تاریخ و فلسفه اسلامی، بهکوشش محمد شریف. مرکز نشر دانشگاهی،تهران نصراله الحسینی،هدیه.
رمضانپور،مهرناز. (۱۳۹۵). بررسی تزئینات معماری از دیدگاه حکمت هنر اسلامی و تبیین جایگاه آن در الگو اسلامی-ایرانی پیشرفت. کنگره پیشگامان پیشرفت.
نقیب اصفهانی،شادی. ناظری،افسانه. پدرام،بهنام. (۱۳۹۷). مطالعه تناسبات،ساختار و نقشمایههای محراب مسجد جامع هفتشویه. فصلنامه علمی پژوهشی نگره، شماره ۴۵.
هاشمینیا،محمدمسیح. (۱۳۹۶). بررسی و مطالعه بر ویژگیهای تزئینات وابسته به بنا و معماری ایرانی اسلامی در جهت بیان ارزشهای آن. دومین همایش بینالمللی و چهارمین همایش ملی پژوهشهای مدیریت و علوم انسانی.