معناشناسی معماری: مطالعه تطبیقی معنا در علوم و رویکردهای معماری

معصومه عالم راثی ¹ ( عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه )
منوچهر فروتن ² ( استادیار دانشکده معماری دانشگاه آزاد همدان )

تاریخ ارسال : 1403/12/17 تاریخ تایید : 1404/05/25

کلید واژه: معنا, معماری, معناشناسی, معنا در معماری,

چکیده مقاله :

مفهوم معنا در معماری یکی از گسترده‌ترین مباحث در حوزه نظریه‌پردازی معماری می‌باشد. با توجه به اهمیت مؤلفه معنا در معماری، هدف مقاله حاضر بررسی ماهیت معنا در علوم فلسفی، اجتماعی و محیطی و رویکردهای معماری مرتبط با علوم مربوطه به دست‌آوردن تعریف کلی از معنی در هر علوم و رویکردهای معماری و بررسی وجوه اشتراک و افتراق آنها است. پژوهش حاضر در پی پاسخ به این سؤالات است که وجوه اشتراک و افتراق ماهیت معنا در علوم فلسفی، اجتماعی و محیطی و رویکردهای معماری چیست؟ مؤلفه‌های تعریف ماهیت معنا در علوم مذکور و رویکردهای معماری چیست؟ این پژوهش از نوع تحلیل محتوا، به لحاظ نوع نتایج توصیفی - تحلیلی است. بر این اساس با استفاده از روش کتابخانه‌ای و بهره‌گیری از منابع معتبر طیف گسترده‌ای از منابع مرتبط با تعاریف معنا مطالعه شده و با بررسی مقایسه‌ای و تطبیقی، به شیوه استنتاجی به تحلیل رویکردها و تعاریف ارائه شده از معنا و مفهوم آن پرداخته شده است. بر اساس یافته‌های تحقیق می‌توان شاخص‌های ماهیت معنا را شناسایی نموده و به تحلیل وجوه اشتراک و افتراق آنها در علوم فلسفی، اجتماعی و محیطی و رویکردهای معماری پرداخت. یافته‌های پژوهش ضمن پاسخ به سؤالات تحقیق، بیانگر این است که معنا در علوم مختلف امری ذهنی تلقی شده است که به عنوان فصل مشترک کلیه دانش‌ها در رابطه با ماهیت معناست و معماری یک متن لایه‌ای فضایی است و مانند هر متن دیگر در دنیای امروز، دارای معناهای متعدد است که در قالب مدل نظری ارائه شده است.

چکیده انگلیسی :

The present study explores this concept from philosophical, social, and environmental points of view and examines its presentation in established approaches in architecture, including the hermeneutic, linguistic, and semasiological ones, as well as those approaches that focus on urban design, and environmental psychology. The study aims to arrive at a comprehensive approach to the question of meaning in architecture. The present study attempts to answer the question of what elements constitute meaning in architecture to formulate a comprehensive approach to the subject. This study employs the content analysis method and is explanatory in terms of its results. Drawing upon a large body of credible sources, library research was performed, and a broad range of documents related to meaning in architecture and other relevant disciplines were studied. Approaches and definitions pertinent to the subject of meaning were analyzed in a deductive and comparative manner. The present study identifies elements of the meaning of place and analyzes the similarities of these elements in different architectural approaches. In addition to answering the study question, findings of the study pave the way to a comprehensive approach to meaning in architecture that explains common elements of the meaning of place in terms of the interaction between man and place. This interaction leads to the formation of a mental image in the context of a specific place, imbued with cultural and social influences and the subject’s experience of the place. This notion has been presented in the form of a theoretical model.

منابع و مأخذ:

- آرون، ریمون. (1396). مراحل اساسی سیر اندیشه در جامعه شناسی، مترجم: باقر پرهام، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- استرنبرگ رابرت. (1394). روانشناسی شناختی، مترجم: سید کمال خرازی، الهه حجازی، تهران: انتشارات سمت.
باطنی، محمدرضا. (1395). زبان و تفکر، تهران: انتشارات آگاه.
- برادبنت، جفری. (1388). با برادبنت؛ درباره معماری، مترجم: حمید ندیمی، نیلوفر رضوی، هدیه نوربخش، کیوان جورابچی، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
- بنتلی، ای ین. الکک، آلن. مورین، پال. گلین سو، مک. اسمیت، گراهام. (1395). محیط های پاسخده، مترجم: مصطفی بهزاد فر، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
- بیگ پور، رضا. (1390). حقیقت و معنا در فلسفه تحلیلی معاصر، تهران: انتشارات حکمت.
- پاکزاد، جهانشاه. بزرگ، حمیده. (1393). الفبای روانشناسی محیط برای طراحان، تهران: انتشارات آرمانشهر.
- پالمر، فرانک رابرت. (1395). نگاهی تازه به معنی شناسی، مترجم: کوروش صفوی، تهران: انتشارات مرکز.
- چندلر، دانیل. (1394). مبانی نشانه شناسی. مترجم: مهدی پارسا. فرزان سجودی. تهران: انتشارات سوره مهر.
- حقیقت، سید صادق. (1394). از ساختارگرایی تا پسا ساختارگرایی. فصلنامه علمی پژوهشی روش شناسی علوم انسانی، 13، 51: 91-110.
- دانشپور، عبدالهادی. (1385). پست مدرنیته و نگرش های جدید معناشناختی در شهرسازی. دو فصلنامه علمی پژوهشی فلسفه، 34، 7: 161-180.
- دباغ، امیرمسعود. مختاباد امرئی، سید مصطفی. (1393). چارچوبی نوین برای خوانش مساجد تهران معاصر، فصلنامه علمی پژوهشی نقش جهان، 4، 2: 29-42.
- دهخدا، علی اکبر. (1285-1134). لغت نامه دهخدا، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
- راپاپورت، اموس. (1392). معنی محیط ساخته شده؛ رویکردی در ارتباط غیر کلامی، مترجم: فرح حبیب، تهران: انتشارات سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران.
- ربانی گلپایگانی، علی. (1381). مارتین هایدگر و هرمنوتیک فلسفی، نشریه کلام اسلامی، 44: 18-37.
- رلف، ادوارد. (1395). مکان و بی مکانی، مترجم: محمدرضا نقصان محمدی، کاظم مندگاری، زهیر متکی، تهران: آرمانشهر.
- ریترز، جورج، (1393). نظریه جامعه شناسی در دوران معاصر، مترجم: محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی.
- ساسانی، فرهاد. (1395). معناکاوی: به سوی نشانه شناسی اجتماعی، تهران: نشر علم.
- سجودی، فرزان. (1397). نشانه شناسی کاربردی، تهران: نشر علم.
- سرمستانی، محمد. فروتن، منوچهر. طهوری، نیر. (1397). آفرینش شاعرانه در فضای شهری (واکاوی نشانه شناختی فضای شهری باغ بلند شیراز). فصلنامه علمی پژوهشی هویت شهر، 12، 34: 67-78.
- سیف، علی اکبر. (1393). روانشناسی پرورشی نوین: روانشناسی یادگیری و آموزش، تهران: انتشارات دوران.
- سیلورمن، دیوید. (1381). روش تحقیق کیفی در جامعه شناسی، مترجم: محسن ثلاثی. تهران: انتشارات تبیان.
- شاهچراغی، آزاده. بندرآباد، علیرضا. (1394). محاط در محیط، تهران: سازمان جهاد دانشگاهی.
- صدری افشار، غلامحسین. حکمی، نسرین. حکمی، نسترن. (1383). فرهنگ معاصر فارسی یک جلدی، تهران: انتشارات فرهنگ معاصر. - صفوی، کوروش. (1397). درآمدی بر معنی شناسی، تهران: انتشارات سوره مهر.
- ضمیران، محمد، (1382). نشانه شناسی هنر، تهران: نشر قصه.
- عسگری، رضا. (1397). مسئله معنا در معماری، دو ماهنامه معمار، 108: 4-13.
- علی الحسابی، مهران. رضازاده، راضیه. چربگو، نصیبه. (1396). ارائه مدل مفهومی معنای مکان و شاخص های تداوم آن (تحلیل پدیدارشناسانه تفسیری تجربیات زیسته افراد). فصلنامه علمی پژوهشی باغ نظر، 14، 52: 17-26.
- غلامعلی فلاح، محمد. بمانیان، محمدرضا. (1395). اطوار معنای آثار در تاریخ معماری. فصلنامه علمی پژوهشی صفه، 75: 115-132. - قائمی نیا، علیرضا. (1385). نشانه شناسی و فلسفه زبان. نشریه علمی پژوهشی ذهن، 27: 3-24.
- کارمونا، متیو و همکاران. (1394). مکان های عمومی فضاهای شهری؛ ابعاد گوناگون طراحی شهری، مترجم: فریبا قرائی و همکاران. تهران: انتشارات دانشگاه هنر.
- کلالی، پریسا، مدیری، آتوسا. (1391). تبیین نقش مؤلفه معنا در فرایند شکل گیری حس مکان. نشریه علمی پژوهشی هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، 2: 43-51.
- کلانتری، عبدالحسین. (1386). معنا در جامعه شناسی و مطالعات فرهنگی (مقایسه دو رویکرد روانشناسانه و قاعده مدارانه). دو فصلنامه علمی پژوهشی علوم اجتماعی، 4، 10: 101-126.
- لنگ، جان. (1386). آفرینش نظریه معماری، نقش علوم رفتاری در طراحی محیط، مترجم: علیرضا عینی فر، انتشارات دانشگاه تهران.
- لیتل جان، استیفن. (1384). نظریه های ارتباطات، مترجم: سید اکبر میر حسینی، مرتضی نوربخش، تهران: انتشارات جنگل.
- لینچ، کوین. (1394). تئوری شکل خوب شهر، مترجم: حسین بحرینی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- لینچ، کوین. (1395). سیمای شهر، مترجم: منوچهر مزینی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- مان، نرمان لسلی. (1381). اصل روانشناسی، مترجم: محمود ساعتچی، تهران: انتشارات امیر کبیر.
- مطلبی، قاسم. (1380). روانشناسی محیطی دانشی نو در خدمت معماری و طراحی شهری. نشریه علمی پژوهشی هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، 10: 52-67.
- معین، محمد. (1387). فرهنگ فارسی یک جلدی، تهران: نشر سرایش.
- مک اندرو، فرانسیس تی. (1387). روانشناسی محیطی، مترجم: غلامرضا محمودی، تهران: انتشارات زرباف.
- مک دانل، دایان. (1380). مقدمه ای بر نظریه های گفتمان، مترجم: حسینعلی نوذری، تهران: انتشارات فرهنگ گفتمان.
- منصوری، سید امیر. آزاد ارمکی، مرضیه. (1388). سیالیت معنایی بنا. فصلنامه علمی پژوهشی صفه، 48: 41-52.
- مومنی مهموئی، حسین. کرمی، مرتضی. (1386). کاربست رویکرد ساخت و سازگرایی در آموزش و پرورش. دو فصلنامه علمی ترویجی پژوهش های تربیتی، 3، 11: 131-154.
- مهدوی نژاد، محمدحسین و همکاران، (1394). ارتباط زبان و معنا در سنت فلسفه تحلیلی: با تأکید بر آرا ویتگنشتاین. دو فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش های فلسفی، 9، 16: 215-236.
- نسبیت، کیت. (1394). نظریه های پسامدرن در معماری، مترجم: محمد رضا شیرازی. تهران: نشر نی.
- نوربرگ شولتز، کریستین. (1395). گزینه ای از معماری: معنا و مکان، مترجم: ویدا نوروز برازجانی. تهران: انتشارات پرهام نقش.
- نوربرگ شولتز، کریستین. (1394). روح مکان؛ به سوی پدیدارشناسی معماری، تهران: رخداد نو.
- وینچ، پیتر. (1386). ایده علم اجتماعی و پیوند آن با فلسفه، مترجم: زیر نظر سمت، تهران: انتشارات سمت.
- وینترز، ادوارد، (1396). زیباشناسی و معماری، مترجم: محسن سالاروند، تهران: انتشارات نقش جهان.
- هال، استوارت. (1396). معنا، فرهنگ و زندگی اجتماعی، مترجم: احمد گل محمدی، تهران: نشر نی.
- هال، استیون. پالاسما، یوهانی. پرزگومز، آلبرتو. (1394). پرسش های ادراک در پدیدارشناسی معماری، مترجم: علی اکبری، محمد امین شریفیان، تهران: انتشارات پرهام نقش.
- Altmnan Irwin. Law, S. (1992). Human behavior and environments: Advances in theory and research, Volume 12: Place attachment. New York: Plenum Press.
- Bull, Victoria. (2011). Oxford Dictionary, Oxford university Press.
- Canter, David V. (1977). The psychology of place, London:Architectural Press.
- Cresswell, T. (2009). Pace, In International encycolopedia of human geography, by K Rob and T Nigel. Oxford: Elsevier Science.
- Davis, Martin. (2007). Philosophy of language, in Nicholas Bunnin and E. P. Tsui- James (Eds), The Blackwell Companion to Philosophy (Second Edition), Oxford: Blackwell Publishers.
- Eco, Umberto. (1968). Function and Sign: Semiotics in architecture, in the city and the sign: An introduction to urban semiotics, Gottdiener. M. and Lagopoulos, A. Columbia University press. New York.
- Gadamer, Hans Georg. (2013). Truth and method. Second edition, Translation revised by Joel Wensheimer and Donald G Marshall, Bloomsbury Academic.
- Gifford, Robert. (2002). Environmental Scychology: Principles and practice, Canada. Optimal books.
- Gustafon, Per. (2001). Meaning of place: Everyday experience and theoretical conceptualizations. Journal of Environment Pcychology, 21: 5-16.
- Hall, Stuart. (1997). Representation: Cultural representation and sigmifying practices, London: open University Press.
- Hersch, Eric Donald. (1973). Validity in Interpretation, New Haven and London. Yale University Press.
- Hershberger, Robert. (1970). Architecture and meaning. Journal of Aesthetic Education. The Journal of Aesthetic Education, 4: 37- 55.
- Hershberger, Robert. (1980). A study of meaning and architecture, Institue for Environmental Studies, Pennsylvania, University.
- Manzoo, Lynne C. (2005). For better or worse: Exploring multiple dimensions of place meaning. Journal of Environmental Scychology, 25: 86- 67.
- Neisser, Ulric. (1976). Cognition and reality, Principles and implications of cognitive psychology, San Freancisco: W.H. Freeman and company.
- Scannell, Leila. Gifford, Robert. (2010). Defining place attachment: A tripartite organizing framework. Journal of Environmental Psychology, 30: 1- 10.
- Seamon, David. Harneet, Gill. (2014). Qualitative approaches to environment - behavior research: understanding environmental and place experiences. meanings, and actions, chapter 6 in Research Methods in environment- behavior research, New York: Wiley. Blckwell.
- Swan, Karen. (2005). A Constractivist model for thinking about learning online, In J Boume & J. C. Moore (Eds), Elements of Quality Online Education: Engagnig Communities, Needham, MA: Sloan- C, 1- 19.
- Thun, Yi-Fu. (1977). Space and place: The perspective of experience, London: Edward Arnold.
- Tribe, Michael, (1974). Stadtgestaltung Theorie and Praxis, English Edition. Bertelsmann.
- Trigg, Roger. (1985). Understanding sccial science, Blackwell.
- Venturi, Robert. (1977). Complexity and Contradiction in Architecture, London: the Architectural Press.
- Whyte, William. (2006). How Do Buildings Mean. Some Issues of Interpretation In The History of Architecture. Journal of History and Theory, 45: 153-177.