ارتقاء حس تعلق به مکان در دانش آموزان از طریق جانمایی انواع فضاهای سبز در مدارس

محورهای موضوعی : پژوهش های میان رشته ای در حوزه های معماری، شهرسازی، روانشناسی، علوم تربیتی

امیررضا زاهدی ^{1 *} , طیبه ولیان ²

1 - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، گروه معماری، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران.
2 - استادیار، عضو هیئت علمی گروه معماری، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران.

تاریخ دریافت : 1404/01/21 تاریخ پذیرش : 1404/03/15 تاریخ انتشار : 1404/04/10

کلید واژه: حس تعلق, حس مکان, مدرسه, فضای سبز, ای اچ پی (AHP),

چکیده مقاله :

حس تعلق به مکان یکی از مفاهیمی است که به ادراک ذهنی و ارتباطات عاطفی فرد با محیط اطراف مربوط می‌شود. در شهرسازی و معماری معاصر، کاهش حس تعلق به مکان، یکی از چالش‌های اساسی است که منجر به کاهش تعاملات اجتماعی، احساس بیگانگی و افت کیفیت زندگی شده­است. مدارس به‌عنوان یکی از مهم‌ترین فضاهایی که کودکان در سال‌های اولیه زندگی در آن حضور دارند، باید بستری مناسب برای تقویت حس تعلق به مکان فراهم آورند. در این میان، فضای سبز یکی از عوامل تأثیرگذار در افزایش حس تعلق به مکان در دانش‌آموزان محسوب می‌شود. در این راستا هدف از این پژوهش بررسی تأثیر فضای سبز بر ایجاد و ارتقای حس تعلق به مکان در دانش‌آموزان مدارس است. روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی است. ابتدا مبانی نظری مرتبط با حس مکان و حس تعلق به مکان بررسی شده، سپس به روش فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP) داده‌های به‌دست‌آمده، از طریق پرسشنامه موردتحلیل قرارگرفته­است. انواع فضای سبز (گسترده، خطی، عمودی) در سه دسته فضای باز، نیمه‌باز و بسته در مدارس موردارزیابی قرارگرفته و اولویت‌بندی آن‌ها باتوجه به میزان تأثیرگذاری بر حس تعلق به مکان انجام­شده­است. نتایج نشان می‌دهد که فضاهای سبز پهنه‌ای و خطی در محیط‌های باز مدرسه، تأثیر بسزایی در تقویت این حس دارند. همچنین، استفاده از عناصر طبیعی در طراحی مدارس می‌تواند به بهبود کیفیت محیط آموزشی و افزایش انگیزه دانش‌آموزان برای حضور در مدرسه کمک کند. در نهایت، پیشنهاداتی برای بهینه‌سازی طراحی مدارس با تأکید بر به‌کارگیری فضای سبز ارائه شده که می‌تواند در سیاست‌گذاری‌های طراحی محیط‌های آموزشی مورداستفاده قرارگیرد.

چکیده انگلیسی:

Sense of place is one of the concepts related to the mental perception and emotional connections between an individual and the environment. In contemporary period, the reduction of the sense of place is one of the fundamental challenges that has led to the reduction of social interactions and a decline in the quality of life. Schools, where children are present in the early years of life, must provide a suitable environment to strengthen the sense of belonging to the place. In the meantime, green space is considered one of the influential factors in increasing the sense of belonging to the place for students. The aim of this study is to investigate the effect of green space on creating and promoting a sense of belonging to a place in school students. First, the theoretical foundations related to the sense of place and the sense of belonging to a place were examined, then the data obtained were analyzed using the Analytic Hierarchy Process (AHP) method through a questionnaire. Types of green spaces (extensive, linear, vertical) in three categories of open, semi-open, and closed spaces in schools were evaluated and prioritized according to their impact on the sense of belonging to the place. The results show that extensive and linear green spaces in open spaces in have a significant impact on strengthening this sense. Also, the use of natural elements in school design can help improve the quality of the educational environment and increase students' motivation to attend school.

منابع و مأخذ:

- بهزادپور، محمد (1397). بررسی حس تعلق مکانی در مجتمع های مسکونی و نقش طبیعت بر آن (مطالعه موردی: مجتمع های مسکونی اکباتان، پردیسان، زیتون و مهرگان)، پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال 9، شماره 34، 183-200.
- پرتوی، پروین (1388). اصول و مفاهیم توسعه پايدار از ديدگاه پديدار شناختي، دو فصلنامه معماری و شهرسازی، دوره 2، شماره 2، 12-22.
- حبیبی، داود؛ حبیبی، دیانا؛ کسالایی، افسانه؛ گرجی پور، فاطمه؛ توکلی، مهرداد (1397). تبیین حس تعلق به مکان و هویت در فضاهای شهری با تاکید بر بازارهای سنتی، معمارشناسی، سال 1، شماره 3، 1-8.
- خطیبی، ساسان؛ زارع، لیلا؛ کابلی، محمدهادی (1397). تأثیر فضاى سبز و طراحى منظر بر ارتقاء احساس تعلق به مکان در مجتمع هاى مسکونى، هویت شهر، سال 12، شماره 35، 19-28.
- دانشپور، عبدالهادي؛ سپهري مقدم، منصور و چرخچيان، مريم (1388). تبيين مدل دلبستگي به مكان و بررسي عناصر و ابعاد مختلف آن، نشريه هنرهاي زيبا، شماره 38، 37-48.
- ذکری، عباس؛ جمالزاده، سمانه (1397). ارزیابی عوامل حس تعلق به مکان در بهبود کیفیت زندگی ساکنان خانه سالمندان، معماری و شهرسازی آزمان شهر، شماره 25، 293-300.
- سرمست، بهرام (1389). بررسی و تحلیل نقش مقیاس شهر در میزان حس تعلق به مکان مطالعه موردی: شهر تهران، مدیریت شهری، شماره بیست و ششم، پائیز و زمستان، 133-146.
- شرقی، علی؛ مهدی نژاد، جمال الدین؛ ندومی، راحیل (1398). حس تعلق به مكان و مطالعة تطبيقي آن در مكان هاي واقعي و مجازي، رسانه و فرهنگ، سال 9، شماره 1، 157-177.
- ضابطیان، الهام؛ خیرالدین، رضا (1397). سطوح حس مکان در فضاهای شهری (نمونه موردی : ميدان امام خمينی و امام حسين شهر تهران). دانش شهرسازی، دوره 2، شماره 2، 47-63.
- عباسی، زهرا؛ حبیب، فرح؛ مختاباد امرئی، مصطفی (1402). فهم مؤلفه های محیطی مؤثر بر شکل گیری حس تعلق مکانی در بازار سنتی ایران و مقایسه آن با مجتمع های تجاری مدرن (مطالعه موردی: بازار سنتی کاشان و مجتمع تجاری صفویه کاشان)، هویت شهر، سال 17، شماره 54، 17-32.
- عرفانی، دل آرام و دشتی تهرانی، مهران (1395). نقش تعلق مکانی در دستیابی به اهداف پایداري اجتماعی، کنفرانس بین¬المللی نخبگان عمران، معماري و شهرسازي. تهران.
- فلاحت، محمدصادق (1385). مفهوم حس مکان و عوامل شکل دهنده آن، هنرهای زیبا، شماره 26، 57-66.
- فلاحت، محمدصادق؛ کمالی، لیلا؛ شهیدی، صمد (1396). نقش مفهوم حس مکان در ارتقای کیفیت حفاظت معماری، باغ نظر، دوره 14، شماره 46، 15-22.
- قنبران، عبدالحمید؛ صالحی، بهروز؛ فردوسیان، سیما؛ فتح الهی، سجاد (1397). شناسایی عوامل مؤثر بر حس تعلق به مکان در فضاهای دانشگاهی شهر تهران، آموزش عالی ایران، سال 10، شماره 2، 47-65.
- کلالی، پریسا؛ مدیری، آتوسا (1391). تبیین نقش مؤلفه معنا در فرایند شکل گیری حس مکان، هنرهای زیبا، دوره 17، شماره 2، 43-52.
- لطف عطا، آیناز، تاثیر عوامل محیطی بر یادگیری و رفتار در محیط¬های آموزشی (ابتدایی) در شهر، مدیریت شهری، 1387، 21، 73-90.
- نکوئی، نسیم السادات؛ مومنی، کوروش؛ عطاریان، کوروش (1397). بررسي حس تعلق به مكان در بناهاي مذهبي-تاريخي در راستاي افزايش تعامل ساكنين محله با بنا (نمونه موردي: مسجد جامع اصفهان)، معماری و شهرسازی ایران، دوره 9، شماره 16، 85-100.
- Arefi, M. (1999). Non Place and Placelessness as Narratives of Loss. Journal of Urban Design, 4(2):179-193.
- Brinckerhoff Jackson, J. (1994). A Sense of Place, a Sense of Time. Yale University Press, New Haven and London.
- Carmona, M. (2006). Public Places, Urban Spaces. Architectural press, Elsevier, Oxford.
- Hidalgo C, Hernandez B (2001). Place attachment: conceptual and empirical question, Enviroment Psychology, pp. 273-281.
- Hummon, D. (1992). Community Attachment: Local Sentiment and Sense of Place. Place Attachment, Plenum, New York: 253-278.
- Jorgensen, B. S; and Stedman, R. (2001). Sense of Place as an Attitude: Lakeshore Property Owners’ Attitudes toward their Properties. Journal of Environmental Psychology, 21(3): 233-248.
- Shamai, S. (1991). Sense of Place: An Empirical Measurement. Geoforum, 22(3): 347-358.
- Smith, K.M., (2011), The Relationship between Residential Satisfaction, Sense of Community, Sense of Belonging and sense of Place in a Westem Australian Urban Planned Community, PhD Dissertation, Perth, Western Australia: Edith Cowan University.
- Steele, F. (1981). The Sense of Place, Massachusetts. CBI Publishing Company.
- Williams, Daniel R., & Roggenbuck, Josph W., (1989), measuring place attachment: Some preliminary results. In J. Gramann (Compiler) Proceedings of the Third Symposium on Social Science in Resource Management, 72-70.