تحلیلی پدیدارشناسانه در باب خوانش معماری بازار وکیل شیراز مبتنی بر آرا یوهانی پالاسما

محورهای موضوعی : پژوهش های میان رشته ای در حوزه های معماری، شهرسازی، روانشناسی، علوم تربیتی

محمّدعلی رحیمی ^{1 *} , حسین مهبودی ²

1 - استادیار گروه معماری، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران
2 - پژوهشگر دکتری معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران

تاریخ دریافت : 1403/09/03 تاریخ پذیرش : 1403/10/15 تاریخ انتشار : 1403/11/13

کلید واژه: پدیدارشناسی, یوهانی پالاسما, بازار وکیل, ادراکات حسی, بدنمندی,

چکیده مقاله :

انسان از طریق ادراک بدنی، بلافاصله با جهان درگیر و از آن آگاه می‌شود. در عصر حاضر ساختمان با رویکردهای طراحی و ساخت متعصبانه در حال تبدیل شدن به اهدافی برای فریفتن بصری به صورت لحظه‌ای هستند، در حالی که حس حضور، انعطاف‌پذیری و در حقیقت حس واقعی خود را از دست می‌دهند. در این میان یوهانی‌پالاسما به عنوان یک معمار پدیدارشناس توانسته است با آرا و نظریات خود به این مقوله بپردازد. مضامین و معیارهای پدیدارشناسی پالاسما در ادراکات محیطی به صورت تن بنیاد برگرفته از عقاید فیلسوف پدیدارشناس مرلوپونتی است. این پژوهش به دنبال پاسخ به این سوال است که مضامین پدیدارشناسی یوهانی پالاسما در فضای معماری بازار وکیل شیراز به چه صورتی مستتر می‌گردد؟ و همچنین تفکرات پدیدارشناختی یوهانی پالاسما چگونه می‌تواند فضای معماری را برای مخاطب به صورت یک فرآیند بدنمند قابل فهم و ادراک نماید؟ برای پاسخ به سوال مطروحه از روش تحقیق پدیدارشناسانه و بر اساس الگوی ماکس ون‌منن با کد گذاری آزاد، محوری و گزینشی استفاده شده است. در بخش نظری مطالعات پیرامون پدیدارشناسی از دیدگاه یوهانی پالاسما انجام شد و در بخش میدانی با استفاده از مشاهده و مصاحبه نیمه ساختار یافته و باز با 30 مشارکت کننده به گفتگو پرداخت شد. در این مرحله به تطبیق مولفه های گزینش شده از مصاحبه ها با مضامین پدیدارشناسی یوهانی پالاسما در بستر بازار وکیل شیراز پرداخته شد. در انتها این نتیجه حاصل شد که بین مفاهیم پدیدارشناختی یوهانی پالاسما و ادراکات بدنمند در فضای معماری بازار وکیل شیراز قرابت معناداری وجود دارد.

چکیده انگلیسی:

Humans are immediately engaged with and aware of the world through bodily perception. buildings with fanatical design and construction approaches are becoming targets for momentary visual deception, while losing their sense of presence, flexibility, and in fact, their real sense. In the meantime, Johanni Palasma, as a phenomenological architect, has been able to address this issue with his ideas and theories. The themes and criteria of Palasma's phenomenology in environmental perceptions in the form of a body are derived from the ideas of the phenomenological philosopher Merleau-Ponty. This research seeks to answer the question of how the phenomenological themes of Johannes Palasma are hidden in the architectural space of Vakil Bazaar in Shiraz? And also how can Johannes Palasma's phenomenological thoughts make the architectural space understandable and perceptible to the audience as a embodied process? To answer the question posed, the phenomenological research method based on Max van Menen's model with free, axial and selective coding was used. In the theoretical part, studies on phenomenology were conducted from the perspective of Johannes Palasma, and in the field part, a conversation was held with 30 participants using observation and semi-structured and open interviews. At this stage, the selected components from the interviews were compared with the phenomenological themes of Johannes Palasma in the context of Vakil Bazaar in Shiraz. In the end, it was concluded that there is a significant affinity between Johannes Palasma's phenomenological concepts and embodied perceptions in the architectural space of Vakil Bazaar in Shiraz.

منابع و مأخذ:

-ابراهیمی اصل، حسن، پناهی، سیامک، 1396، شناخت مولفه پارالاکس و ریشه یابی آن در فلسفه طراحی استیون هال( نمونه موردی، موزه هلسینکی، اکتشافات درون و تسراکت زمان)، مجله باغ نظر، سال چهاردهم، شماره 50.
2-آرنت، هانا، 1399، حیات ذهن، ترجمه مسعود علیا، چاپ .پنجم، تهران: انتشارات ققنوس.
3- استیون، هال،1394، پرسش های ادراک پدیدارشناسی معماری، ترجمه علی اکبری و محمد امین شریفیان، تهران، پرهام نقش.
4-اکبری، علی، نیرومند شیشوان، 1398، جایگاه تجربة زیسته از منظر فلسفة بدن در فرآیند طراحی و خلق مکان، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش های فلسفی، سال 13، شماره 26.
5- امان پور، مریم، 1400، پدیدارشناسی معماری ادراکات چند حسی در اندیشه های یوهانی پالاسما، فصل نامه معماری سبز، سال هفتم، شماره 5.
6-انصاری، مائده، 1393، پدیدارشناسی هرمونوتیک مکان- حیث مکانی میدان نقش جهان، آبادان، نشر پرسش.
7- بات، ریتو،1400، بازاندیشی در زیبایی شناسی نقش بدن در طراحی معماری،ترجمه رضا علی پور، تهران، نشر پله.
8-باقری، حسین، 1392، نقش مصالح در ادراک چند حسی از حیاط خانه ایرانی، اولین همایش ملی معماری، مرمت، شهرازی و محیط زیست پایدار.
9- باقری، یحیی، متین، مهرداد، 1400،خوانش پدیدارشناسی یوهانی پالاسما در پاوین مه اثر دیلر اسکوفیدو(اکسپو 2002)، فصلنامه فضای زیست، دوره1، شماره1.
10-بالامیرزائی، حسین، البرزی، فریبا،1396، بررسی ادراکات حسی مکان در فضاهای معماری از دیدگاه پدیدارشناسی: سیر تحول پدیدارشناسی فضای معماری(چهارمین کنفرانس ملی معماری و شهرسازی)، دانشگاه آزاد اسلامی قزوین.
11- پالاسما،یوهانی، 1393،چشمان پوست با مقاله‌ای تحلیلی بر فلسفه موریس مرلوپونتی و معماری، ترجمه علیرضا فخر کننده و سارا گلمکانی، تهران، نشر نی.
12- پالاسما، یوهانی، 1396، ترجمه رامین قدس، چشمان پوست، تهران، پرهام نقش.
13- پالاسما، یوهانی،1392، ترجمه علی اکبری، دست متفکر، تهران، نقش پرهام.
14- پالاسما، یوهانی، 1394، معماری تصویر: فضای وجودی در سینما، ترجمۀ علی ابهری، تهران: کتاب مس.
15- بورچ، کریستین، پالاسما، یوهانی، بومه، گرنوت،1396، ترجمه مرتضی نیک فطرت، اتمسفر معمارانه، فکر نو.
16- پالاسما،یوهانی،زومتور،پیتر،بومه، گرنوت،1399، ترجمه مرتضی نیک فطرت و احسان بیطرف،اتمسفر ساختمان، تهران، فکر نو.
17- پالمر، ریچارد، 1393، ترجمه محمدسعيد حنايی کاشانی، علم هرمنوتيک: نظريه ی تاويل در فلسفه های شلايرماخر، ديلتای، هايدگر، گادامر، تهران،هرمس.
18-پرتوی،پروین، 1392، پدیدارشناسی مکان، تهران، موسسه ی تّألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن.
19- پروشانی، ایرج و دیگران. 1398، بازار در تمدن اسلامی، ترجمه ی سعید ارباب شیرانی، تهران، نشر کتاب مرجع، چاپ اول.
20-پیرنیا،محمدکریم، معماریان، غلامحسین، 1389، آشنایی با معماری اسلامی ایران،تهران، سروش دانش.
21- پیرنیا،محمدکریم، معماریان، غلامحسین، 1384، سبک شناسی معماری ایرانی،،تهران، سروش دانش.
22-حاتمی گلزاری، الهام،کوچک خوشنویس،احمدرضا،بایزیدی،قادر،1399، بررسی کیفی ماندگاری معماری مجموعه‌ی بازار تبریز از منظر پدیدارشناسی، دوفصلنامۀ اندیشۀ معماری، نشریۀ علمی، سال چهارم، شمارة هفتم.
23-حسینی گوهری، پیمان، اکبری، علی، افهمی، رضا،1402، پدیدارشناسی تولید فضای شهری در تجربه زیسته شهروندان تهران از فضاهای عمومی فرهنگی، مجله علمی گفتمان طراحی شهری، دوره 4، شماره2.
24- حیدری، شاهین، 1393،درآمدی بر پژوهش معماری، تهران، فکرنو.
25- خاتمی، محمود، 1392، پدیدارشناسی هنر، تهران، موسسه تالیف،ترجمه و نشر آثار هنری.
26- رابینسون، سارا، پالاسما، یوهانی، 2012 ذهن در معماری، ترجمه رضا امیر رحیمی، تهران، موسسه معمار نشر.
27-رحمانی، هیوا،پورزرگر، محمدرضا،منصوری،بهروز،1401، پدیدارشناسی آموزه های شعر حافظ در فرایند یادگیری معماری براساس رویکرد ون منن، نشریۀ علمی باغ نظر.
28- رئیسی، ایمان، عشقی صنعتی، حسام، 1391، نسبت فضا و مکان در اثر معماری، با نکیه بر اندیشه های مارتین هایدگر و کریستسن نوربرگ شولتز، روزنامه شرق، شماره 1501.
29- زومتور، پیتر،1393، رهیافت پدیدار شناسی در اندیشه ی پیتر زومتور، ترجمه مرتضی نیک فطرت و سیده صدیقه میرگذار لنگرودی،تهران، علم معمار.
30- زهوی، دن،1402، الفبای پدیدار شناسی، ، ترجمه مریم خدادادی، تهران، بید گل.
31-سلیمی، مینا،شریف زاده، محمدرضا،1397، پدیدارشناسی مکان های مقدس با تکیه بر معماری ایرانی- اسلامی( نمونه موردی: مسجد تاریخ شیخ لطف الله اصفهان)، فصلنامه علمی عرفان اسلامی، سال شانزدهم، شماره 63.
32- شریفیان، محمدامین، طهوری، نیر، 1398، مطالعه تطبیقی پدیدارشناسی معماری در نظریات یوهانی پالاسما و استیون هال، فصل نلمه علمی کیمیای هنر، سال هشتم، شماره 23.
33-شمس،فاطمه،پورجعفر،محمدرضا،اسدپور،هاجر،1401، شناسایی تحولات کرونولوژیک الگوهای رفتاری افراد در بازار سنتی ایرانی موردمطالعه: بازار وکیل شیراز، فصلنامه پژوهش های جغرافیای انسانی، شماره3 .
34- شولتز، کریستین نوربرگ، 1388، روح مکان- به سوی پدیدارشناسی معماری، ترجمه محمدرضا شیرازی، تهران، رخ داد نو.
35- شیرازی، محمدرضا، 1389، پدیدارشناسی در عمل- آموختن از تحلیل پدیدارشناختی پالاسما از ویلا مایرآ، مجله آرمانشهر، شماره 4.
36-شيرازي، محمدرضا، 1389 معماري حواس و پديدارشناسي ظريف يوهاني پالاسم. تهران، نشر رخ داد نو.
37-طبیب زاده، کیمیا، عبودی، فرخ،1401، معماری و زبان مشترک آن با سایر هنرها، تهران، فکر نو.
38- عابدی، محمد، مظاهریان، حامد،1392، ادراک و بررسی فضا و مکان به مثابه محل تعاملات انسان با رویکرد پدیدارشناسی، همایش ملی معماری و شهرسازی انسان گرا، قزوین.
39-علی اصل، شفیقه، بمانیان، محمدرضا،1394، زیبایی شناسی یوهانی پالاسمادر خانه های تبریز (نمونه موردی ، خانه مجتهدی و خانه ممقانی) کنفرانس بین‌المللی علوم و مهندسی، دبی، امارات.
40- فارسی محمدی پور،علیرضا،طالبی،منیب، 1394، مطالعه پدیده بازار سنتی سنندج از منظر پدیدارشناسی، فصلنامه مطالعات میان رشته ای در علوم انسانی، دوره هفتم، شماره 3.
41-فروزانگهر، حمیده،1401، تبیین ادراکات حسی به طبیعت در فرایند طراحی معماری بیوفیلی؛ موردپژوهی: پدیدارشناختی یوهانی پالاسما، نشریه علمی بوطیقای معماری، سال اول، شماره دوم.
42- فیلیپ، تیدول،1399، معماری و همدلی، ترجمه محمد گلشن و نیما اسماعیلی، مشهد، کتابکده کسری.
43- کارنما، الهه، مسعودی، عباس، 1395، بررسی مفهوم پدیدارشناسی مکان؛ تفحصی در آرا پدیدارشناختی کریستین نوربرگ شولتز یوهانی پالاسما، چهارمین کنفرانس بین المللی پژوهش های نوین در عمران، معماری و شهرسازی، بارسلون، اسپانیا.
44- کاکوئی، معین، رئیسی، ایمان، 1393، تحلیل مسجد ولیعصر تهران با رویکرد پدیدارشناسی یوهانی پالاسما، همایش ملی نظریه های نوین در معماری و شهرسازی.
45- مشبکی اصفهانی، علیرضا، مشبکی اصفهانی، محمدرضا، 1398، مقایسه تطبیقی نظام معماری بازار قیصریه اصفهان و بازار وکیل شیراز با رویکرد کالبدی، فصلنامه علمی تخصصی مطالعات طراحی شهری و پژوهشهای شهری، سال دوم، شماره2.
46- میرهادی، غزاله، 1400، بررسی آرا و نظرات یوهانی پالاسما با نگاهی به مقاله هندسه احساس، نگاهی به پدیدارشناسی معماری، مجله معماری شناسی ، سال چهارم، شماره 20.
47- نسبيت، کيت ،1996 . نظريه های پسامدرن در معماری. ترجمه. شيرازی، محمدرضا. تهران، نشر نی.
48- نصرت پور، دریا، انصاری مجتبی، پورمند، حسنعلی، 1400، بررسی مولفه‌های پدیدارشناختی یوهانی پالاسما در بستر جغرافیایی مکان( نمونه موردی : میدان حسن آباد)، فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیا و برنامه ریزی منطقه‌ای، سال دوازدهم،شماره 1.

49-Barbara, A., & Perliss, A. (2006). Invisibile Architecure. Experiencing Places through the Sense of Smell. Skira. 64-67.
50- Bloomer, Kent C and Charles W Moore , Body , Memory and Architetecture, Yale University Press(New Haven, Connecticut and London)1977, p 44.
51- Calvino, italo, Six Memos for the Next Millennium, NY: Vintage Books, 1988.
52- Craven, Jackie. (2019, August 15). Juhani Pallasmaa, The Soft-Spoken Finn With Big Ideas. Retrieved from https.
53-De Matteis, F,2020, Atmosphere In Architecture, International Lexicon Of Aestetics.
54-Gaston, Bachelard, Water and Dreams:An Es- say on the Imagination of Matter, The Pegasus Foun- dation( Dallas, Texas), 1982, p 107.
55- Gosling, D. (1996). Gordon Cullen: Vision of Design. Britain: Academy Editions
56- Harrison, Robert Pogue. 2008. Garden:An Essay on the Human Condition. Chicago and London: university of Chicago Press.
57- Holl, S. (2005) Phenomenal Zones. In: Holl, et al. "Questions of Perception, Phenomenology of
Architecture", Tokyo, A+U Punl. Co: 40-42.
58- Moran, D. & Mooney, T. (2002) "The Phenomenology Reader", London, New York, Routledge.
59-Nesbitt, Kate (1996). Theorizing a New Agenda for Architecture: An Anthology of Architectural Theory 1965 – 1995, New York: Princeton Architectural Press.
60- Relph, E. 2007, spirit of Place and Sense of Place in Virtual Reali-ties, Techne.
61- Ryba T, The Essence of Phenomenology, New York 1991.
62-Seamon, David. (2000). A Way of Seeing People and Place: Phenomenology in Environment-Behavior Research (2000). Manhattan: Kansas State University.
63- Spigelberg H, the phenomenological movement, the hauge 1984.
64-Van Manen, Max (1997), Researching lived experience: Human science for an action sensitive pedagogy, ON: The Althouse Press, London.
65- www.earth.google.com