پیش بینی اعتیاد به تلفن همراه براساس استرس تحصیلی و هیجان خواهی با میانجی گری حرمت خود در دانشجویان

محورهای موضوعی : روان کاوی، روان پویشی، روان شناسی شناختی و بهداشت روان

مریم پورمهر ¹ , حمیدرضا شمس راوندی ^{2 *}

1 - روان شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی کاشان، کاشان، ایران
2 - روان شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی کاشان، کاشان، ایران

تاریخ دریافت : 1402/06/17 تاریخ پذیرش : 1403/02/17 تاریخ انتشار : 1403/03/31

کلید واژه: اعتیاد به تلفن همراه, استرس تحصیلی, هیجان خواهی, حرمت خود,

چکیده مقاله :

تحقیق حاضر با هدف پیش بینی اعتیاد به تلفن همراه براساس استرس تحصیلی و هیجان خواهی با میانجی گری حرمت خود انجام پذیرفت.روش:پژوهش حاضر از نوع توصیفی با طرح همبستگی بود. جامعه آماری پژوهش را کلیه دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه آزاد شهرستان کاشان در نیمسال اول سال تحصیلی1403-1402 تشکیل می دادند. از این جامعه 350 نفر به شیوه نمونه گیري خوشه اي انتخاب شدند. ابزارهاي سنجش شامل پرسشنامه اعتیاد به تلفن همراه سواری(1393)، پرسشنامه استرس تحصیلی گادزلا(1991)، پرسشنامه عزت نفس روزنبرگ(۱۹۶۵) و پرسشنامه هیجان خواهی زاکرمن(1978) بود. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از روش ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل مسیر انجام پذیرفت. یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد که بین حرمت خود با اعتیاد به تلفن همراه رابطه منفی و معنی‌دار وجود دارد(01/0<p). از طرفی بین استرس تحصیلی با اعتیاد به تلفن همراه و هیجان خواهی با اعتیاد به تلفن همراه رابطه مثبت و معنی‌دار وجود دارد(01/0<p). همچنین بین استرس تحصیلی با حرمت خود و هیجان خواهی با حرمت خود رابطه منفی و معنی‌دار وجود دارد(01/0<p). علاوه براین نقش میانجی گری حرمت خود در رابطه بین استرس تحصیلی و هیجان خواهی با اعتیاد به تلفن همراه مورد تایید قرار گرفت.نتیجه گیری:بر اساس یافته های پژوهش می توان نتیجه گرفت که استرس تحصیلی و هیجان خواهی از طریق حرمت خود بر اعتیاد به تلفن همراه اثر می گذارند. لذا پیشنهاد می شود با برگزاری کارگاه های آموزشی در جهت کاهش استرس تحصیلی، تنظیم هیجان و افزایش حرمت خود مداخلات لازم جهت کاهش اعتیاد به تلفن همراه دانشجویان صورت پذیرد.

چکیده انگلیسی:

Aim: The present research was conducted with the aim of predicting mobile phone addiction based on academic stress and sensation seeking with the mediation of self-esteem. Method: The present research method was descriptive with correlation design. The statistical population of the research consisted of all undergraduate students of Azad University of Kashan in the first semester of the academic year 1402-1403. 350 people from this community were selected by cluster sampling method. The measurement tools included the riding cell phone addiction questionnaire (2013), Godzella's academic stress questionnaire (1991). Rosenberg's self-esteem questionnaire (1965) and Zuckerman's sensation seeking questionnaire (1978). Results: Data analysis was done using Pearson's correlation coefficient and path analysis. The results of the research showed that there is a negative and significant relationship between self-esteem and cell phone addiction (p< 0.01), on the other hand, there is a positive and significant relationship between academic stress and cell phone addiction and excitement seeking and cell phone addiction. (p< 0.01), Also, there is a negative and significant relationship between academic stress and self-esteem and excitement seeking and self-esteem (p< 0.01). Conclusion: Based on the findings of the research, it can be concluded that academic stress and thrill seeking affect mobile phone addiction through self-esteem. In addition, the mediating role of self-esteem in the relationship between academic stress and sensation seeking with mobile phone addiction was confirmed. Therefore, it is suggested to conduct educational workshops to reduce academic stress, regulate emotions and increase self-esteem, to reduce students' addiction to mobile phones.

منابع و مأخذ:

منابع احمدوند ا. 1399. بررسی رابطه اعتیاد به تلفن همراه با هیجان خواهی منفی و سبک های تصمیم گیری در نوجوانان شهر کرج. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته روانشناسی عمومی، دانشگاه الزهرا.
احمدی م، الهی ط. 1393. هیجان و رابطه کاربری لوازم جانبی تلفن همراه در دانشجویان دانشگاه زنجان فصلنامه. 4(3): 26-107.
احمدی ش، حیدری ف، بشرپور س.1401. الگوی روابط ساختاری اعتیاد به تلفن همراه در دانش‌آموزان پسر بر اساس هیجان‌پذیری ‌منفی و استعداد کسالت با نقش میانجی‌گری خودنظارتی: یک مطالعه توصیفی. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان. جلد21، شماره(5)، صفحه: 514-497.
اسدی دانش نیا ف. 1398. مقایسه عزت نفس، استرس و انگیزه پیشرفت تحصیلی در دانش آموزان آزاد و عمومی دانشگاه ها. محله چشم انداز امین. 2 (7).
اسماعیلی نسب م، اندامیخشک ع، آذرمی ح، ثمرخی ا. 1393. نقش پیش‌بینی‌کننده دشواری در تنظیم هیجان و تحمل در اعتیاد دانش‌آموزان. 8(29): 50-63.
بابائی ا، عزیزی، سعدی و گلچویی، رمضانعلی. 1393. بررسی سبکهای دلبستگی و هیجان خواهی بعنوان پیش بین های وابستگی به تلفن همراه در بین نوجوانان، مجله مطالعات روانشناسی تربیتی، 11(20): 53-76.
باسره، مسعود، حلوانی، فلاح، جام برسنگ. 1401. بررسی میزان اعتیاد به تلفن همراه هوشمند دانشجویان دانشکده بهداشت شهید صدوقی یزد در ایام پاندمی کووید 19. طلوع بهداشت یزد. 21(4): 40-48.
بخشنده باورسد م، حکیم ع. عظیمی، لطیفی م، قلوندی ح. 1394. دیدگاه دانشجویان پرستاری در مورد آموزشی انگیزه و عوامل مرتبط با آن در جندی شاپور اهواز دانشگاه علوم پزشکی.7(1): 20-35.
جنابادی، شیرانی، اسدالله. 1396. تعیین ارتباط احساس تنهایی و حمایت اجتماعی با استفاده از تلفن همراه در دانش‌آموزان. روانشناسی مدرسه و آموزشگاه. 5(4): 7-30.
چابکی، ع. 1399. تدوین مدل ساختاری رابطه هیجان خواهی با اعتیاد به فضای مجازی نوجوانان؛ نقش میانجی توانمندی خود. رساله دکتری، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه آزاد واحد کرج.
حسنی ب. 1398. بررسی نقش واسطه ای عزت نفس و حساسیت به طرد در رابطه بین سبک دلبستگی و اعتیاد به تلفن همراه هوشمند. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته روانشناسی عمومی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه الزهرا (س).
حسینی م، دژکام م، میرلاشاری ز. 1386. همبستگی بین پیشرفت تحصیلی و عزت نفس در دانش آموزان توانبخشی در دانشگاه بهزیستی و توانبخشی تهران.
حمیدی س. 1397. رابطه بین استرس تحصیلی و تیپ شخصیتی با اعتیاد به اینترنت دانش آموزان ورزشکار مقطع متوسطه استان ایلام. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته روانشناسی بالینی، دانشگاه فردوسی مشهد.
خدابخش ر، حسنی ب، احدی ب. 1401. سبک دلبستگی و اعتیاد به تلفن همراه هوشمند: نقش واسطه‌ای حرمت خود و حساسیت به طرد. مجله علمی شناختی علوم شناختی، دوره21،شماره(113)، صفحه: 986-971.
خواجه احمدی م، پولادی ش، بحرینی م. 1395. طراحی و روانسنجی پرسشنامه اعتیاد به شبکه های اجتماعی مبتنی بر موبایل. روان پرستاری، 4(4): 51-43 .
دانش ف، نظیری ق، فتح ن. 1402. اثربخشی درمان مبتنی بر اصلاح تعامل والد – كودك بر خودكارآمدي و كاهش اعتياد اينترنتی در كودكان 21-9 ساله. فصلنامه روانشناسی تحلیلی – شناختی، سال چهارده، شماره (53)، صفحات:71-86.
دیوبند ف.1391. رابطه بین هیجان خواهی، اوقات فراغت خسته کننده، و عزت نفس، با اعتیاد به تلفن همراه. نشریه پژوهشهای روان شناختی، دوره 15، شماره2(پیاپی 30)، صفحات:30-47.
رضایی س. 1398. بررسی رابطه بین اعتیاد به گوشی با هجان خواهی منفی و تاب آوری در دانشجویان علوم پزشکی شهر تهران.پایان نامه کارشناسی ارشد رشته روانشناسی عمومی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات تهران.
زارع زاده م. 1400. بررسی تأثیر رکود اقتصادی بر استرس تحصیلی و تعهد سازمانی با توجه به نقش میانجی متغیرهای ناامنی شغلی و ناامنی استخدام( مورد مطالعه: شبکه بهداشت و درمان شهرستان مهریز). پایان نامه کارشناسی ارشد رشته روانشناسی عمومی، دانشگاه پیام نور استان یزد.
زارعی س، فولادوند خ. 1400. رابطه بین کارکرد خانواده و اعتیاد به تلفن هوشمند در نوجوانان در زمان همه گیري ویروس کرونا؛ نقش واسطه ای عزت نفس و احساس تنهایی: یک مطالعه توصیفی. مقاله پژوهشی، مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان ، دوره 20، صفحات: 1194-1179.
زنجاني ز، مقبلي هنزائي م، محسن آبادي ح. 1397. رابطه بين افسردگي، تحمل پريشاني و مشكل در تنظيم هيجان با اعتياد به استفاده از تلفن همراه در دانشجويان دانشگاه كاشان. دو ماهنامه علمي– پژوهشي فيض، دوره 22، شماره 4 ، صفحات: 420-411.
سلیمانی م، محمدی آریا ع، فلاحزاده ابرقوئی ف، فلاحزاده ابرقوئی ف.1396. تلفن همراه؛ چالش نوین زندگی. مجله رویش روانشناسی،18(6)، 177-190.
شاهرودی س، سلطانی ف، نوری ن، ریگی ا. 1397. بررسی رابطه وابستگی اعتیاد گونه به تلفن همراه با انگیزه پیشرفت و عملکرد تحصیلی دانشجویان شهر خاش منطقه بلوچستان. روانشناسی و روانپزشکی شناخت، 5(6)، 57-70.
شفیق ی. 1399. بررسی میزان اعتیاد به تلفن همراه در میان جوانان و عوامل موثر بر آن.پایان نامه کارشناسی ارشد رشته روانشناسی بالینی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی.
شكري ا، كديور پ، نقش ز، دانشورپور ز. 1387. عوامل ايجاد كننده استرس تحصيلي و واكنش ها نسبت به آن عوامل در دانشجويان دختر و پسر. فصلنامه پژوهش در سلامت روان شناختی، دوره دوم، شماره اول، بهار1387.
شهبازیان خونیق ح، حسین پور بنه دیق ک، رهنمایی بسطام آ. 2019. بررسی نقش هوش اخلاقی و اعتیاد به تلفن همراه در اهمال‌کاری تحصیلی دانشجویان .دوماهنامه علمی-پژوهشی راهبــردهای آموزش در علوم پزشکی 11(5): 76-83.
شولتز د، شولتز سیدنی آ. 2009. نظریه های شخصیت. ترجمه یحیی سیدمحمدی.1392. تهران: موسسه نشر ویرایش.
صادقی ر.1400. اعتیاد به اینترنت و استرس تحصیلی در دانشجویان ساکن خوابگاه دانشگاه علوم پزشکی تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته روانشناسی عمومی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه آزاد واحد مرودشت.
قاسمی ن، سلیمانی راد م. 2021. تاثیر شرایط آموزش مجازی بر وضعیت اسکلتی-عضلانی و فعالیت بدنی اساتید دانشگاه در دوران پاندمی کرونا. دوماهنامه علمی-پژوهشی طب توانبخشی،10(1): 175-185.
قدسی ن. 1399. بررسی مقایسه ای وابستگی به اینترنت و نقش آن در استرس تحصیلی دانش آموزان کاربر اینترنت (مورد کاوی تهران و باکو). پایان نامه کارشناسی ارشد رشته روانشناسی عمومی، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز.
قدم پور ع، یوسف وند ل، رادمهر پ. 1398. اثربخشی درمان‌شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر بهبود حرمت خود در زنان مبتلا به بیماری عروق کرونر. پژوهش نامه روانشناسی مثبت، دوره2، شماره(3)، صفحه: 78-67.
کریمی ف، احمدی م، بغیری س، گرکز ا. 1400. رابطه بین عزت نفس و استرس تحصیلی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شاهرود در سال تحصیلی 99-1400. مجله علوم مراقبتی نظامی، سال هشتم ، شماره 4، شماره مسلسل 30، صفحات: 390-398.
کوسه غراوی ش، صفاریان س. 1398. طراحی مدل بازاریابی کارآفرینانه استراتژیك در صنعت ساختمان با رویکرد آميخته، مجله توسعه کارآفرینی دوره 12 ،ش1، ص121-140.
 گروسی فرشی م، محمدالفت ف. 1386. بررسی رابطه هیجان ها و اسنادهای علی با عزت نفس در دانشجویان دانشگاه تبریز. نشریه مطالعات تربیتی و روان شناسی، دوره 8 ، شماره 1، صفحات :33-48.
لعلی م، عشایری ح، صداقتی فرد م. 1398. قصه گویی دیالوگی بر مهارت های ارتباطی و عزت نفس کودکان دارای افت عملکرد تحصیلی. . فصلنامه روانشناسی تحلیلی – شناختی، سال دهم، شماره (37)، صفحات:113-101.
محمدعلیزاده نوبرس، مصرآبادی ج، محمدعلیزاده نوبر س، مشحونی ش. 1402. بررسی مقایسه ای اعتیاد به شبکه های اجتماعی موبایل و استرس تحصیلی در بین افراد اهمال کار و غیر اهمال کار. دوماهنامه علمی-پژوهشی راهبــردهای آموزش در علوم پزشکی، 15(6): 556-567.
مرادی د، کرمی م، قانعی قشلاق ر، نعمتی م، دهوان ف. 1397. بررسی رابطه بین عزت نفس و تحصیلی موفقیت در دانشجویان پرستاری دانشگاه علوم پزشکی کردستان علوم، سنندج، ایران. 4 (2): 71-8.
مظاهری م. 1396. رابطه نام شخصی افراد با حرمت خود و خوپنداره آن¬ها. فصلنامه روانشناسی کاربردی، سال 6، شماره 2 (22)، ص 59-72.
مظلومی م. 1399. بررسی رابطه بين عزت نفس و تابآوري با کاهش ميزان استرس در بين کليه ي دانشجویان مؤسسه چرخ نيلوفري آذربایجان در سال تحصيلی 98-99. پایان نامه جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد رشته روانشناسی تربيتی، مؤسسه آموزش عالي چرخ نيلوفري آذربايجان.
مغنی زاده م. 1397. بررسی رابطه اعتیاد به تلفن همراه و استرس تحصیلی و خودمختاری در دانش آموزان متوسطه شهر ملایر. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته روانشناسی عمومی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه ملایر.
موسوی ک، شفیق ی. 2016. اعتیاد به موبایل درجوانان تهرانی: یک بررسی جامعه شناختی. مجله جامعه شناسی ایران، 17(4): 139-164.
میرز ل، گامست گ، گارینو ا. ۲۰۰۶. پژوهش چندمتغیری کاربردی. ترجمه حسن پاشا شریفی و همکاران. ۱۴۰۱.تهران: انتشارات رشد.
نامنی ا، نجفی ف. 1397. نقش میانجی گرایانه هیجان خواهی در رابطه اشتیاق به شبکه های اجتماعی و سبک دلبستگی با انسجام خانواده در زنان متاهل. فصلنامه فرهنگ مشاوره و روان درمانی دانشگاه علامه طباطبایی، دوره9، شماره(36)، صفحه: 143-117.
نجفی ش. 1395. نقش حرمت خود و مولفه¬های تنهایی در پیش¬بینی پیشرفت تحصیلی. فصلنامه روانشناسی تربیتی، دوره 7، شماره 22، ص 156-171.
دنیای اقتصاد، 1402، شماره روزنامه 5887، شماره خبر ۳۹۷۳۷۰۷، آدرس دسترسی: http://dx.doi.org/10.18869/acadpub.rme.7.1.35
Andreassen CS, Pallesen S, Griffiths MD. 2017. The relationship between addictive use of social media, narcissism, and, self-esteem: findings from a large national survey; 64: 287 -93.
Apaolaza V, Hartmann P, D’Souza C, Gilsanz A. 2019. mindfulness, compulsive mobile social media use, and derived stress: The mediating roles of self-esteem and social anxiety; 22(6): 388 -96.
Baaren, B. V. 2020. Theories on coping with loss: The impact of social support and self-esteem on adjustment to emotional and social loneliness following a partner’s death in later life. Journal Gerund, 57, 33-41.
Beranuy M, Oberst U, Carbonell X, Chamarro A. 2009. Problematic internet and mobile phone use and clinical symptoms in college students: The role of emotional intelligence. Computers in Human Behavior;25(5):1182-1187.
Billieux, J., Maurage, P., Lopez-Fernandez, O., Kuss, D. J., & Griffiths, M. D. 2015. Can disordered mobile phone use be considered a behavioral addiction? An update on current evidence and a comprehensive model for future research. Current Addiction Reports, 2(2), 156-162.
Cho HY, Kim DJ, Park JW2017. Stress and adult smartphone addiction: Mediation by self‐control, neuroticism, and extraversion. J Stress and Health; 33(5): 624 -630.
Chóliz, M. 2012. Mobile- phone addiction in adolescence: the test of mobilephone dependence (TMD). Progress in Health Sciences, 2(1), 33 .
Clayton, R. B., Leshner, G., & Almond, A. 2015. The extended itself: The impact of iPhone separation on cognition, emotion, and physiology. Journal of Computer‐Mediated Communication, 20(2), 119-135.
Elhai, J. D., Levine, J. C., Dvorak, R. D., & Hall, B. J. 2016. Fear of missing out, need for touch, anxiety and depression are related to problematic smartphone use. Computers in Human Behavior, 63, 509-516.
Gökçearslan Ş, Uluyol Ç, Şahin S. 2018. Smartphone addiction, cyberloafing, stress and social support among university students: A path analysis. J Children and Youth Services Review; 91(2): 47 -54.
Hou X -L, Wang H -Z, Guo C, Gaskin J, Rost DH, Wang J -L. 2017. Psychological resilience can help combat the effect of stress on problematic social networking site usage. J Personal and Individual Differences; 109(1): 61 -66.
Huang S, Yin H. 2019. Job characteristics and teacher well-being: the mediation of teacher self-monitoring and teacher self-efficacy. J Educ Psychol ; 39(3): 313-31.
Javaid A, Zafar MB, Iqbal M, Ghauri SK. 2019. Correlation between Internet addiction, depression, anxiety and stress among undergraduate medical students in Azad Kashmir; 35(2): 50 1 -6.
Kim E, Koh E. 2018. Avoidant attachment and smartphone addiction in college students: the mediating effects of anxiety and sel f-esteem; 84: 264 –71.
Kruger, D. J., & Djerf, J. M. 2016. High ringxiety: Attachment anxiety predicts experiences of phantom cell phone ringing. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 19(1), 56-59.
Leung, L., & Wei, R. 1999. Who are the mobile phone have-nots?, New Media & Society, 6, 1, 209-226.
Lewis, A. Knight, T. Germanov, G. Benstead, M. Joseph, C. Poole, L. 2020. The Impact on Family Functioning of Social Media Use by Depressed Adolescents: A Qualitative Analysis of the Family Options Study. Front Psychiatry, 6, 131.
Li C, Liu D, Dong Y. 2019. Self-Esteem and Problematic Smartphone Use among Adolescents: A Moderated Mediation Model of Depression and Interpersonal Trust; 10: 2872.
Li D, Zhang W, Li X, Zhou Y, Zhao L, Wang Y. 2016. Stressful life events and adolescent Internet addiction: The mediating role of psychological needs satisfaction and the moderating role of coping style. J Comput in Human Behav; 63(3): 408 -415.
Li X. 2020.Boredom proneness and core self‐evaluation as mediators between loneliness and mobile phone addiction among Chinese college students. J Psychol Sch ; 59(3): 628-38.
Li, X. X., Wang, M. F., Feng, X. J., He, L. L., & Liang, J. 2024. The influence of stress perception on mobile phone addiction tendency in nursing undergraduates: the mediating role of self-control and the moderating role of psychological capital.‏
Ling, R. 2000. We will be reached": the use of mobile telephony among Norwegian youth, Information Technology & People,13, 2.102-120.
Rebello, J. 2010. Global wireless subscriptions reach 5 billion. Retrieved from http://www.isuppli.com/ Mobile-and-WirelessCommunications/ News/Pages/GlobalWireless-Subscriptions-Reach-5-Billion.aspx.
Richardson M, Johnston M, Abraham C, Francis J, Hardeman W, et al. 2019. The behavior change technique taxonomy (v1) of 93 hierarchically clustered techniques: building an international consensus for the reporting of behavior change interventions. J Ann Behav Med ; 46(1): 81-95.
Smith, A., & Page, D. 2015. US smartphone use in 2015. Pew Research Center.
Snyder M. 2020. Self-monitoring of expressive behavior. J Pers Soc Psychol ; 30(4): 526-37.
Wang P, Lei L, Wang X, Nie J, Chu X, Jin S. 2018. The exacerbating role of perceived social support and the “buffering” role of depression in the relation between sensation seeking and adolescent smartphone addiction. Personality and Individual Differences, Volume 130, Pages 129-134.
Wang P, Zhao M, Wang X, Xie X, Wang Y, Lei L. 2017. Peer relationship and adolescent smartphone addiction: the mediating role of self- esteem and the moderating role of the need to belong. J Behav Addict; 6: 708 -17, 36-48.
Walsh P, White K, Ross M. 2009. The phone connection: A qualitative exploration of how belongingness and social identification relate to mobile phone use amongst Australian youth. Journal of Community & Applied Social Psychology;19(3):225-240.
Walsh S, White K, Young R, Cox S. 2011. Keeping in constant touch: the predictors of young Australians’ mobile phone involvement. Computers in Human Behavior;27(1):333-342. Wegmann E, Brand M. 2018. Is it beneficial to use Internet-communication for escaping from boredom? Boredom proneness interacts with cue-induced craving and avoidance expectancies in explaining symptoms of Internet-communication disorder. PloS One ; 13(4): 195-742.
Williams BJ, 2018. Personality traits, boredom, and loneliness as predictors of Facebook use in on-campus and Online University students. Int J Cyber Behav Psycho and Learn ; 7(2).
Xiao W, Zhou H, Li X, Lin X. 2021. Why are Individuals with Alexithymia Symptoms More Likely to Have Mobile Phone Addiction? The Multiple Mediating Roles of Social Interaction Anxiousness and Boredom Proneness. J Psychol Res Behav ; 14: 1631-41.
Yang V. 2018. Excessive use of Facebook: The influence of self-monitoring and Facebook usage on social support. Kasetsart J. Soc Sci ; 39(1): 116-21.
Yao MZ, He J, Ko DM, Pang K. 2014. The influence of personality, parental behaviors, and self-esteem on Internet addiction: a study of Chinese college students. Cyberpsychol Behav Soc Netw; 17(2): 104 -10.
Zhang, X., Gao, F., Kang, Z., Zhou, H., Zhang, J., Li, J., ... & Liu, B. 2022. Perceived academic stress and depression: the mediation role of mobile phone addiction and sleep quality. Frontiers in Public Health, 10, 66.‏

متن کامل:



فصلنامه روانشناسی تحلیلی - شناختی سال پانزدهم شماره پنجاه وشش، بهار 1403 صص:84-74

Journal of Analitical-Cognitive Psycholoy Vol. 15/Issue 56/spring 2024 PP:74-84

 

 

 

 

 

 

پیش بینی اعتیاد به تلفن همراه براساس استرس تحصیلی و هیجان خواهی با میانجی گری حرمت خود در دانشجویان 

The Prediction of Mobile Phone Addiction based on Academic Stress and Sensation Seeking with the Mediation of Self-Esteem in College Students

 

Maryam Pourmehr Master of General Psychology, Kashan Branch, Islamic Azad University, Kashan, Iran Gmail:[e-mail] Hamidreza Shams Ravandi (author in charge) PhD in Psychology, Kashan Branch, Islamic Azad University, Kashan, Iran Abstract Aim: The present research was conducted with the aim of predicting mobile phone addiction based on academic stress and sensation seeking with the mediation of self-esteem. Method: The present research method was descriptive with correlation design. The statistical population of the research consisted of all undergraduate students of Azad University of Kashan in the first semester of the academic year 1402-1403. 350 people from this community were selected by cluster sampling method. The measurement tools included the riding cell phone addiction questionnaire (2013), Godzella's academic stress questionnaire (1991). Rosenberg's self-esteem questionnaire (1965) and Zuckerman's sensation seeking questionnaire (1978). Results: Data analysis was done using Pearson's correlation coefficient and path analysis. The results of the research showed that there is a negative and significant relationship between self-esteem and cell phone addiction (p < 0.01), on the other hand, there is a positive and significant relationship between academic stress and cell phone addiction and excitement seeking and cell phone addiction. (p < 0.01), Also, there is a negative and significant relationship between academic stress and self-esteem and excitement seeking and self-esteem (p < 0.01). Conclusion: Based on the findings of the research, it can be concluded that academic stress and thrill seeking affect mobile phone addiction through self-esteem. In addition, the mediating role of self-esteem in the relationship between academic stress and sensation seeking with mobile phone addiction was confirmed. Therefore, it is suggested to conduct educational workshops to reduce academic stress, regulate emotions and increase self-esteem, to reduce students' addiction to mobile phones Keyword: Mobile phone addiction, Academic stress, Sensation seeking, Self-esteem

مریم پورمهر کارشناسی ارشد روان شناسی عمومی، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران Gmail:[e-mail] حمیدرضا شمس راوندی(نویسنده مسئول) دکتری تخصصی روان شناسی، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، چکیده هدف: تحقیق حاضر با هدف پیش بینی اعتیاد به تلفن همراه براساس استرس تحصیلی و هیجان خواهی با میانجی گری حرمت خود انجام پذیرفت. روش: پژوهش حاضر از نوع توصیفی با طرح همبستگی بود. جامعه آماری پژوهش را کلیه دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه آزاد شهرستان کاشان در نیمسال اول سال تحصیلی 1403-1402 تشکیل می دادند. از این جامعه 350 نفر به شیوه نمونه گیري خوشه اي انتخاب شدند. ابزارهاي سنجش شامل پرسشنامه اعتیاد به تلفن همراه سواری (1393)، پرسشنامه استرس تحصیلی گادزلا(1991)، پرسشنامه عزت نفس روزنبرگ (۱۹۶۵) و پرسشنامه هیجان خواهی زاکرمن(1978) بود. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از روش ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل مسیر انجام پذیرفت. یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد که بین حرمت خود با اعتیاد به تلفن همراه رابطه منفی و معنی‌دار وجود دارد(01/0 < p). از طرفی بین استرس تحصیلی با اعتیاد به تلفن همراه و هیجان خواهی با اعتیاد به تلفن همراه رابطه مثبت و معنی‌دار وجود دارد(01/0 < p). همچنین بین استرس تحصیلی با حرمت خود و هیجان خواهی با حرمت خود رابطه منفی و معنی‌دار وجود دارد(01/0 < p). علاوه براین نقش میانجی گری حرمت خود در رابطه بین استرس تحصیلی و هیجان خواهی با اعتیاد به تلفن همراه مورد تایید قرار گرفت. نتیجه گیری: بر اساس یافته های پژوهش می توان نتیجه گرفت که استرس تحصیلی و هیجان خواهی از طریق حرمت خود بر اعتیاد به تلفن همراه اثر می گذارند. لذا پیشنهاد می شود با برگزاری کارگاه های آموزشی در جهت کاهش استرس تحصیلی، تنظیم هیجان و افزایش حرمت خود مداخلات لازم جهت کاهش اعتیاد به تلفن همراه دانشجویان صورت پذیرد. کلمات کلیدی: اعتیاد به تلفن همراه، استرس تحصیلی،  هیجان خواهی، حرمت خود   تاریخ ارسال : 17/06/1402 تاریخ پذیرش : 17/02/1403           مقدمه

دیابت شامل گروه ناهمگونی از بیماری‌های متابولیک است که مشخصه آن‌ها بالا بودن قند خون به‌طور مزمن و اختلال در متابولیسم کربـوهیدرات، چربی و پروتئین می‌باشد. این بیماری‌ها بر اثر نقایصی در ترشح انسولین، عملکرد انسولین و یا هر دوی آن‌ها پدید می آیند (دیویس و همکاران ، 2022). بیماری دیابت به معنی گلوکز خون ناشتا مساوی یا بیشتر از 126 میلی‌گرم در دسی لیتر می‌باشد (بک و همکاران ، 2021). دیابت به دو تیپ یک و دو تقسیم می‌شود، و هر بیمار دیابتی صرف‌نظر از نوع دیابت در مراحلی از بیماری بـه تجویز انسولین نیاز پیدا می کند. (ون و همکاران ، 2022). هزینه های دیابت در ابعاد مـادی و معنوی برای همه افراد وجود دارد. این هزینه‌ها فقط مخارج درمان نیستند، بلکه هزینه‌های روانی که هزینه‌های نامحسوس هستند را نیز شامل می‌شود. این هزینه‌ها معمولاً شامل: درد، اضطراب، کاهش کیفیت خواب، ناتوانی در کنترل هیجانات، نگرانی، خشم، و سردرد بوده که عمدتاً به کاهش کیفیت زندگی در فرد و بـه دنبال آن بـه از بین رفتن توحید یافتگی و خود انسجامی منجر می شوند (گوف و همکاران ، 2020).

بر اساس نظريه بندورا ادراک فرد از خود انسجامی به معنی، باور داشتن فرد نسبت به قابليت‌ها و توانایی ها از یک طرف و از سوی دیگر ناتوانی و نقاط ضعف خود، براي سازمان‌دهي و انجام اعمال و دست یابی به اهداف است كه در موقعيت‌هاي پيش‌رو ضروري مي‌باشند. به عبارت ديگر «خود انسجامی‌توانايي‌ و ناتوانی فرد براي سازماندهي و اجراي عملكرد مورد نياز براي وصول به اهداف و سطوح مشخص شده آن می‌باشد» (بندورا، 2005). اکسی و لی (2022) خود انسجامی را به عنوان تلاش فرد در یکپارچگی تجربیات گذشته، حال و آینده به‌منظور سازش و ارتقاء خود تعریف می کنند.

کامپ و همکاران (2019) معتقدند، وقتی شخص بتواند به مهارت خود انسجامی و مدیریت تنظیم هیجان دست یابد، توانایی بیشتری را در کنترل خشم و پرخاشگری پیدا خواهد کرد. خشم و پرخاشگری از نظر بیولوژیکی به‌طور تفکیک‌ناپذیری با یکدیگر مرتبط هستند. خشم یک احساس است و پرخاشگری بیانگر آن احساس است و هر دو از اشکال غریزه پرخاشگری هستند(تاوریس ،1397). در مدل پردازش اطلاعات شناختي- اجتمـاعي، پرخاشگری و رفتار پرخاشگرانه از یک سو راهی برای مقابله با مشکلات روزمره اجتماعی است و از سوی دیگر نقص در رمزگشایی، تفسیر موقعیت‌ها، اهداف انتخابی، ایجاد راهبردها و ارزیابی پاسخ‌هاست که می‌تواند منجر به رفتار پرخاشگرانه شود (لیو و همکاران ، 2021). مدل ديگـري كـه علاوه بـر توسعه نظریه‌پردازی در حوزه پرخاشگري منجر به تولید ابزار نیز شده است، مدل چندبعدي پرخاشگري باس و پري است. بـر اساس اين مدل پرخاشگري از سه بعد كلي تشكيل شده است که عبارت‌اند از:

بعد ابزاري يا حركتي: اين بعد به‌صورت پرخاشگري كلامـي و فیزیکی ظاهر می‌شود و هدف اصلي آن آسيب رساندن به ديگران است.

بعد عاطفي و هيجاني: اين بعد پرخاشگري كه به‌صورت خشـم ظاهر می‌شود، عوامـل و شـرايط درونـي ارگانيزم را بـراي برانگيختگـي فيزيولوژيـك و هيجـاني آمـاده می‌سازد. ايـن بعـد مسئول تـدارك و آماده‌سازی رفتـار پرخاشگرانه است.

بعد شناختي: اين عامـل كـه خصومت نامیده می‌شود، باعث ايجاد احساس خودخواهی، دشـمني و کینه‌توزی نسبت به ديگران مي شود (باس و پری، 2005).

بر اساس نتایج پژوهش‌های متعدد، خشم از هیجان‌های نامطلوب رایج در افراد مبتلا به دیابت است (انصاری و همکاران،1390) که می تواند کیفیت زندگی افراد را تحت تأثیر قرار دهد. در سال‌های اخیر، در پژوهش های پزشکی، کیفیت زندگی به‌عنوان یک شاخص مهم برای ارزیابی سلامت فردی، تصمیم گیری و قضاوت در مورد سلامت کلی جامعه و یافتن مشکلات اصلی در ابعاد مختلف زندگی افراد، به‌ویژه افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن، مطرح شده است (اوستیس و همکاران، ، 2017).

بنابراین لازم است در سنجش سلامت و ارزیابی مداخلات بهداشتی، افزون بر شاخص هاى فراوانی و شدت بیماری، به جنبه‌های روانى و اجتماعی مانند کیفیت زندگی نیز توجه شود (جونگ و همکاران ، 2021). سازمان بهداشت جهانی کیفیت زندگی را ادراک فرد از وضعیت زندگی خود و توجه به فرهنگ و نظام ارزشی که در آن زندگی می‌کند و رابطه این ادراک با اهداف، انتظارات، استانداردها و اولویت های مدنظر او تعریف می‌کند (پاپامارکو و همکاران ، 2017). 

پژوهش ها نشان داده اند که بین سلامت و کیفیت زندگی رابطه ای متقابل و دوطرفه وجود دارد و کیفیت زندگی نامطلوب با بدتر شدن بیماری، کاهش طول عمر، افزایش تعداد روزهای بستری و کاهش فعالیت‌های عملکردی بیماران دیابتی همراه است (نریندراردگکورا و همکاران ، 2022). افزون بر شیوع بیماری، میزان عوارض، هزینه‌های بالای بیماری و کاهش سلامت روانی افراد مبتلا؛ برخی از پژوهش‌ها از مدل رابطه دوجانبه بین مشکلات هیجانی / روان‌شناختی بیماران دیابتی و کنترل قند خون آن‌ها حمایت می‌کند (هسلر و همکاران ،2014)؛ بنابراین بهتر است مداخلات روان‌شناختی بیشتری برای افزایش سلامت روانی و بهبود کیفیت زندگی بیماران دیابتی نوع دو انجام شود.

تاکنون مداخلات روان‌شناختی متعددی از جمله درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (محدث شکوری گنجوی , و همکاران، 1400)، درمان شناختی رفتاری (سعیدی و همکاران، 1400؛ منتظری و همکاران، 1400)، آموزش مهارت کنترل خشم و مدیریت استرس (انصاری و همکاران،1390)، درمان روان‌شناختی چند جنبه‌ای (نجمی و همکاران، 1386)، مصاحبه انگیزشی(چن و همکاران،2012) بر روی بیمان دیابتی مورد بررسی قرار گرفته است. یکی از مداخلات درمانی که اخیراً مورد توجه قرار گرفته است، رفتاردرمانی دیالکتیکی¹  (DBT) است. رفتاردرمانی دیالکتیکی، نوعی روان‌درمانی مبتنی بر رویکردهای شناختی-رفتاری است که بر جنبه‌های روان‌شناختی درمان تمرکز دارد (گوردن شیتز ، 1399).

 رفتار درمانی دیالکتیکی به دنبال تعادل بین تغییر و پذیرش است به‌گونه‌ای که مراجعان بتوانند پاسخ‌های هیجانی خود را نسبت به وقایع مختلف تنظیم نمایند. در این روش بر آموزش مهارت‌های اثربخش بین فردی، ذهن آگاهی، تنظیم هیجان، افزایش تحمل ناکامی و پذیرش هیجانات تأکید می‌شود. این شیوه درمانی برای ایجاد تغییرات در تفکر و رفتار فرد، کاهش تفکرات منفی، تغییر سبک زندگی، افزایش ثبات رفتار و هیجان تدوین شده است (ون دایک ، 2013). تأثیر رفتاردرمانی دیالکتیکی بر متغیرهای مختلف شخصیتی و روانی در جوامع آماری مختلف مانند بیماران دیالیزی، دانش آموزان روستایی و زنان و مردان مصرف‌کننده مواد مخدر صنعتی و بر متغیرهایی همچون اختلالات هیجانی (خشم و پرخاشگری)، خود انسجامی، افسردگی، توحید یافتگی، کنترل هیجانی ، کیفیت زندگی ، استرس و انعطاف‌پذیری شناختی توسط گاسول و همکاران (2022)، کانو- ویندل و همکاران (2021)، مارتینز و همکاران (2021)، معمار (1401) ، محمدی (1401) و خاکشور شاندیز، شهابی زاده، آهی، و مجاهدی (1400) مورد تأیید قرار گرفته است. با توجه به اینکه رفتار درمانی دیالکتیکی از طرفی بر هیجان و کنترل آن مؤثر و از طرف دیگر تعاملات فرد را مورد هدف قرار دهد و با اذعان به اینکه پژوهش‌های اندکی در مورد اثربخشی رفتاردرمانی دیالکتیکی بر روی دیابت نوع 2 انجام شده و مطالعه‌ای بر روی انسجام، خشم، پرخاشگری و کیفیت زندگی این بیماران صورت نگرفته است بنابراین پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به این سؤال است که آیا رفتاردرمانی دیالکتیکی می‌تواند بر خود انسجامی، خشم، رفتار پرخاشگرانه و کیفیت زندگی معلمان با بیماری دیابت نوع دو تأثیرگذار باشد؟

 روش

روش پژوهش نيمه آزمایشی با طرح پيش‌آزمون- پس‌آزمون با گروه آزمايش و کنترل بود. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه معلمان مبتلا به بیماری دیابت نوع دو در شهر اصفهان در سال 1402 بود. در اين پژوهش نمونه‌گيري به‌صورت هدفمند انجام شد. با مراجعه به مرکز دیابت شهر اصفهان (واقع در چهارباغ بالا، خیابان باغ زرشک) با همکاری مدیریت از روی پرونده افراد مراجعه‌کننده با توجه به ملاک‌های ورود (شاغل به‌عنوان معلم، ابتلا به دیابت نوع 2، تمایل به همکاری)، 30 نفر انتخاب و با گمارش تصادفی در دو گروه آزمایش و گواه (15 نفر در گروه آزمايش و 15 نفر در گروه كنترل) به‌صورت مساوی قرار گرفتند. تجزيه و تحليل داده ها با نسخه 22 نرم‌افزار SPSS و با استفاده از روش تحلیل کواریانس چند متغیره انجام شد.

 ابزار

پرسشنامه خود انسجامی: اين پرسشنامه توسط قربانی و همکاران (2010) ساخته شده است و شامل 12 سؤال بسته پاسخ با طیف پنج گزینه‌ای لیکرت (از عمدتاً نادرست 1 نمره تا عمدتاً درست 5 نمره) می‌باشد. این پرسشنامه خود انسجامی را در سه بعد خودآگاهی تأملی (سؤالات 3، 6، 9)، خودآگاهی تجربی (سؤالات 1، 5، 7، 8) و یکپارچه کردن تجارب گذشته و حال برای ایجاد آینده مطلوب (سؤالات 2، 4، 10، 11، 12) را مورد سنجش قرار می‌دهد. نمره بالاتر خود انسجامی بالاتر در فرد را نشان می‌دهد. قربانی و همکاران (2008) ضريب پايايي پرسشنامه با استفاده از روش آلفاي کرونباخ و بازآزمايي به ترتيب برابر با 85/0 88/0 و 80/0 و ضريب روايي همگراي پرسشنامه از طريق همبستگي پرسشنامه پرخاشگری: پرسشنامه پرخاشگري باس و پری (1992) با استفاده از چهار خرده مقياس پرخاشگري صفت را اندازه‌گیری می‌کند: پرخاشگري فيزيكي (سؤالات 18-14 -10- 6 - 2)، پرخاشگري كلامي (سؤالات 28-26-24-21-17-13-9-5-1)، خشم (سؤالات 29-22-19-15-11-7-3) و خصومت (سؤالات 27-25-23-20-16-12-8-4). اين ابزار سنجش پرخاشگري را در حوزه‌های ابزاري، عاطفي و شناختي تركيب می‌نماید و شامل 29 ماده با طيف پنج گزينه‌اي (کاملاً مخالف خصوصيات من است تا حدي مخالف خصوصيات من است، فقط كمي شبیه خصوصيات من است تا حدی زیادی شبیه خصوصیات من است، کاملاً مشابه خصوصيات من است) بوده كه به ترتيب نمره 1-2-3-4-5 به آن‌ها تعلق می گیرد. در اين پرسشنامه نمره بالا نشان‌دهنده پرخاشگري بيشتر است. باس و پری (2004) نمره برش پرسشنامه را 49 گزارش نمودند. باس و پری (1992) ضریب روایی هم‌زمان 52/0 و ضریب پایایی پرسشنامه را با روش کرونباخ 85/0 گزارش نمودند. در پژوهش حاضر از مجموع نمرات خرده مقیاس‌های پرخاشگری کلامی و فیزیکی برای اندازه‌گیری پرخاشگری و از مجموع نمرات خرده مقیاس‌های خشم و خصومت برای اندازه‌گیری خشم استفاده شد. همچنین در پژوهش حاضر پایایی پرسشنامه از طريق ضریب آلفای کرونباخ 85/0 به دست آمد.

 پرسشنامه کیفیت زندگی: این پرسشنامه توسط سازمان جهانی بهداشت (1996) تهیه شد و دارای 26 سؤال است. اين پرسشنامه كيفيت زندگي را در چهار حیطه سلامت جسمانی (سؤالات 15-14-13-9-8-2-1)، سلامت روانی (سؤالات 24-19-17-16-6-4)، روابط اجتماعی (سؤالات 21-20-18) و سلامت محیطی (سؤالات 23-22-12- -10-7-5-3) اندازه‌گيري مي‌كند هر سؤال آزمون داراي يك مقياس پنج‌درجه‌ای: بسیار بد، بد، متوسط، خوب، بسیار خوب است كه به هر گزينه نمره‌اي بين 1 تا 5 تعلق مي‌گيرد. به گزينه‌ي بسیار خوب نمره 5 و به گزينه بسیار بد نمره 1 داده مي‌شود. دامنه‌ي كلي نمرات پرسشنامه بين 26 تا 130 نمره است و نمره بالاتر نشان‌دهنده کیفیت زندگی بهتر است. روایی هم‌زمان و پایایی پرسشنامه توسط سازمان جهانی بهداشت (1996) به ترتیب 54/0 و 83/0 گزارش شده است. همچنین در پژوهش حاضر نیز پايايي پرسشنامه با استفاده از ضريب آلفای کرونباخ مورد محاسبه که 89/0 به دست آمد.

رفتاردرمانی دیالکتیکی به صورت گروهی در 8 جلسه (هر جلسه 90 دقیقه) یک بار در هفته به مدت 2 ماه و نیم براي گروه آزمايش اجرا شد. افراد گروه کنترل هیچگونه مداخله درمانی دریافت نکردند. جهت رعایت اصول اخلاقی در پژوهش، پس از اتمام درمان و اجرای پس آزمون ها، جلسات رفتار درمانی دیالکتیکی برای گروه کنترل نیز اجرا شد. خلاصه جلسات درمانی در جدول (1) ارائه شده است.

جدول 1- خلاصه محتویات جلسات مهارت‌آموزی DBT، بر اساس تکنیک‌های رفتاردرمانی دیالکتیکی مک کی و همکاران (1391)

جلسه	محتوای جلسات
اول	آشنایی اولیه، چرا باید این مهارت‌ها را بیاموزیم؟ شروع مراحل خودآگاهی.
دوم	آموزش مهارت‌های شناخت خود؛ آموزش مهارت‌های شناخت خود (خودآگاهی هیجانی)، آگاهی هیجانی و عمل کردن به شیوه مناسب در برابر هیجان‌های منفی (خشم، ترس، افسردگی، استرس و احساس گناه).
سوم	آموزش خود آرامش بخشی، تصمیم­گیری بر اساس ذهن خردمند، پذیرش بنیادین، قضاوت و برچسب‌ها، کاربرد مهارت‌های حل مسئله و عمل مخالف برای هیجان‌های منفی.
چهارم	توجه برگردانی از رفتارهای خود جرحی، توجه برگردانی از طریق فعالیت‌های لذت‌بخش، توجه برگردانی از طریق معطوف کردن توجه به کار یا موضوعی دیگر.
پنجم	توجه به ذهن خردمند، ذهن هیجانی و ذهن منطقی در مورد تفاسیر و پاسخ به هیجانات، مشاهده و توصیف آن‌ها (خود مشاهده گری)، مسلط شدن بر دنیای خود: آموزش برنامه‌ریزی برای افزایش تجارب مثبت، تهیه فهرست فعالیت‌های لذت‌بخش.
ششم	آموزش زندگی در زمان حال، استفاده از افکار مقابله‌ای خود تشویق گرایانه، نقش خودگویی­های مثبت و مهارت‌های حل مسئله در مهار هیجان‌ها.
هفتم	آموزش مهارت‌های کاهش آسیب (برنامه‌ریزی برای خواب، ورزش، تغذیه مناسب، کاهش مصرف مواد و پر کردن اوقات فراغت).
هشتم	آموزش مهارت دوری از ذهن هیجانی، آموزش تصویرسازی از مکان امن و کشف ارزش‌ها، مرور جلسات و تمرینات داده ‌شده.

 

 

یافته­ها

در این مطالعه تعداد 30 معلم مبتلا به دیابت نوع 2 ( 15 نفر گروه کنترل و 15 نفر گروه گواه) در دامنه سنی بین 40 تا 52 سال مورد بررسی قرار گرفتند که همگی متاهل بودند. از نظر جنسیت بيشترين فراواني معلمان با بیماری دیابت نوع 2 در گروه آزمايش 10 نفر(7/66 درصد) و گروه گواه 12 نفر (80 درصد) مربوط به معلمان مرد بود. از نظر تحصیلات بيشترين فراواني معلمان با بیماری دیابت نوع 2 در گروه آزمايش 9 نفر(60 درصد) و گروه گواه 8 نفر (3/53 درصد) مربوط به معلمان با مدرک تحصیلی لیسانس بود. از نظر سن، بيشترين فراواني معلمان با بیماری دیابت نوع 2 در گروه آزمايش (60 درصد) و گروه گواه (60 درصد) مربوط به معلمان گروه سنی 47-52 سال بود.

جدول 2- ميانگين و انحراف معيار نمرات کل پیش‌آزمون و پس‌آزمون خود انسجامی، خشم، رفتار پرخاشگری و کیفیت زندگی معلمان به تفکیک گروه آزمايش و گروه گواه

 

 

متغیر وابسته

گروه

پیش‌آزمون

پس‌آزمون

میانگین

انحراف معیار

میانگین

انحراف معیار

خود انسجامی

آزمايش

06/26

78/5

86/35

47/6

گواه

66/26

43/6

13/26

64/7

خشم

آزمايش

20/20

89/4

20/14

76/3

گواه

93/20

45/7

47/20

52/6

رفتار پرخاشگری

آزمايش

26/51

71/8

73/45

96/7

گواه

51

52/12

20/53

36/8

کیفیت زندگی

آزمايش

33/60

06/11

40/69

14

گواه

33/60

84/9

60/60

06/11

چنانكه در جدول2 مشاهده مي‌شود، ميانگين نمرات پیش‌آزمون خود انسجامی، خشم، رفتار پرخاشگری و کیفیت زندگی معلمان گروه آزمايش و گروه گواه تقریباً با هم برابر بوده اما در پس‌آزمون خود انسجامی و کیفیت زندگی ميانگين نمرات گروه آزمايش بزرگ‌تر از ميانگين نمرات گروه گواه، اما در خشم و رفتار پرخاشگری، ميانگين نمرات گروه آزمايش کوچک‌تر از ميانگين نمرات گروه گواه بود.

قبل از ارائه نتایج تحلیل آزمون تحلیل کواریانس، پیش‌فرض‌های آزمون هاي پارامتریک مورد سنجش قرار گرفت. بر همین اساس نتایج آزمون شاپیرو ویلک بیانگر آن بود که پیش‌فرض نرمال بودن توزیع نمونه اي داده ها در متغیرهاي خود انسجامی، خشم و رفتار پرخاشگری و کیفیت زندگی در گروه هاي آزمایش و گواه در مراحل پیش‌آزمون، پس‌آزمون برقرار است (05/0P>). همچنین پیش‌فرض همگنی واریانس نیز توسط آزمون لوین مورد سنجش قرار گرفت که نتایج آن معنادار نبود که این یافته نشان می‌داد پیش‌فرض همگنی واریانس‌ها در چهار متغیر خود انسجامی، خشم و رفتار پرخاشگری و کیفیت زندگی رعایت شده است (05/0P>). همچنین مفروضه همگنی شیب‌های رگرسیون نیز مورد تأیید قرار گرفت (05/0P>).

جدول 3- نتايج تحليل کواريانس چند متغیره تأثیر رفتاردرمانی دیالکتیک بر خود انسجامی، خشم، رفتار پرخاشگری و کیفیت زندگی معلمان با بیماری دیابت نوع 2

 

متغیر	منابع تغييرات	مجموع مجذورات	درجه آزادي	ميانگين مجذورات	مقدار F	سطح معناداري	اندازه اثر
گروه	خود انسجامی	87/775	1	87/775	91/66	001/0	73/0
خشم	47/291	1	47/291	11/9	006/0	27/0
رفتار پرخاشگری	97/411	1	97/411	51/7	01/0	23/0
کیفیت زندگی	92/557	1	92/557	92/60	001/0	71/0

 

نتايج جدول 3، F مشاهده شده در سطح 05/0 α= تفاوت معناداري را بين ميانگین نمرات پس‌آزمون خود انسجامی، خشم، رفتار پرخاشگرانه و کیفیت زندگی معلمان با بیماری دیابت نوع 2 گروه آزمايش و گواه نشان مي‌دهد. بنابراين مي‌توان نتيجه گرفت، رفتاردرمانی دیالکتیک بر خود انسجامی، خشم، رفتار پرخاشگرانه و کیفیت زندگی معلمان با بیماری دیابت نوع 2 تأثیر داشته است. بر اساس مقادیر اندازه اثر، میزان تأثیرگذاری رفتاردرمانی دیالکتیک بر خود انسجامی 73/0، خشم 27/0، رفتار پرخاشگرانه 23/0 و کیفیت زندگی 71/0 معلمان می باشد

 

بحث و نتیجه­گیری

این پژوهش با هدف بررسی اثربخشی رفتاردرمانی دیالکتیکی بر خود انسجامی، خشم، رفتار پرخاشگرانه و کیفیت زندگی معلمان با بیماری دیابت نوع دو شهر اصفهان انجام شد. بررسی یافته های توصیفی نشان داد که بین دو گروه کنترل و آزمایش از نظر متغیرهای مورد پژوهش قبل از مداخله تفاوت معناداری وجود ندارد. بررسی پیش فرض های نرمال بودن ، همگنی واریانس و همگنی شیب رگرسیون نشان از برقرار بودن این پیش فرض ها جهت تحلیل کوواریانس داشت.

نتایج نشان داد، تفاوت معناداري بين ميانگین نمرات پس‌آزمون خود انسجامی، خشم، رفتار پرخاشگرانه و کیفیت زندگی معلمان با بیماری دیابت نوع 2 گروه آزمايش و گواه وجود داشت. بنابراين مي‌توان نتيجه گرفت، رفتاردرمانی دیالکتیک بر خود انسجامی، خشم، رفتار پرخاشگرانه و کیفیت زندگی معلمان با بیماری دیابت نوع 2 تأثیر داشته است. بر اساس مقادیر اندازه اثر، میزان تأثیرگذاری رفتار درمانی دیـالکتیک بر خود انسجامی 73/0، خشم 27/0، رفتـار پـرخاشگری 23/0 و کیفیت زندگی 71/0 معلمان می باشد.

.

یافته های پژوهش به‌طور مستقیم و غیرمستقیم با یافته های محمدی (1401)، معمار (1401)، گاسول و همکاران (2022) و مارتینز و همکاران (2021) همخوانی دارد. این پژوهشگران تأثیر رفتاردرمانی دیالکتیک بر پرخاشگری، افسردگی، توحید یافتگی، کنترل هیجانی و کیفیت زندگی (محمدی،1401)، بر خشم، تنفر و پرخاشگری نوجوانان (معمار، 1401)، بر کیفیت زندگی (گاسول و همکاران،2022)، و بر خود انسجامی (مارتینز و همکاران،2021) را مورد تأیید قرار داده بودند.

 در توضیح نتایج پژوهش می توان گفت، پژوهشگر با استفاده از تنظيم هيجان، ذهن آگاهي، روابط و تحمل پريشاني متمركز در روش رفتاردرمانی دیالکتیک، توانسته فرآيندهای پذيرش، ذهن آگاهی، خود به‌عنوان زمينه، ارتباط با زمان حال، تصريح ارزش ها و مشارکـت در فعاليت ارزشمند که همه آن‌ها موجب تقویت خود انسجامی روان‌شناختی شده را در معلمان با بیماری دیابت نوع دو تقويت کند. در حقيقت زمـانـی که بیمار دیابتی به شدت در سیکل اجتناب تجربه ای و آميختگی شناختـی قرار می گیرد، رفتاردرمانی دیالکتیک با افزایش انعطاف پذيری روان‌شناختی و هیجانی موجب می شود تا فرد احساس خود انسجامی و توحید یافتگی بیشتری را احساس کند.

پژوهشگران معتقدند؛ درد ناشی از بیماری، از یک سو، درد عواطف و هیجانات منفی همچون خشم و رفتار پرخاشگری را به دنبال دارد و از سوی دیگر، عاطفه منفی به نوبه خود باعث تداوم درد می شود. تأثیر علّی هر یک بر دیگری یکی از مهم ترین اسرار تجربه درد و بروز خشم است و همین منجر به برهم خوردن کنترل هیجانی و بروز خشم فرد بیمار می شود. بر اساس پژوهش گاسول و همکاران (2022)؛ تکنیک‌های مورد استفاده در رفتاردرمانی ديالكتيكي باعث می‌شود تا افراد نسبت به هیجان‌ها، افكار و رفتارهاي خود، آگاه‌تر شوند و در نتيجه، ميزان کنترل خود و توانايي مديريت هیجان‌ها در آن‌ها افزایش می‌یابد. استفاده از این تکنیک‌ها به افراد كمك می‌کند از راهبردهاي مؤثرتری براي کنترل هیجانات استفاده كنند. زماني كه هيجانات و افکار هم‌زمان با احساسات بدني ظاهر می‌شوند، در چنین شرایطی فرد ياد می‌گیرد با احساسات بدنی خود همراه شود، عکس‌العمل‌های هيجاني او کمتر شده و احساس بهتری را درک، و خشم و پرخاشگری کاهش پیدا می‌کند. بنابراین رفتاردرمانی دیالکتیکی می تواند نقش مهمی در کاهش تنظيم رفتاری هیجانی و کاهش خشم و رفتارهای پرخاشگرانه ايفا کند. به نظر می‌رسد مهارت کنترل خشم از شاخص‌های مهم درمان دیابت می‌باشد و این پژوهش در این زمینه مؤثر بوده است.

بیماران دیابتی در زمان مراجعه برای درمان حداقل مدتی را تحت چالش ذهنی درد ناشی از بیماری هستند و ممکن است نگرش کاملاً مثبتی نسبت به فرآیند درمان نداشته باشند، به همین دلیل مقاومت آن‌ها در ابتدا قابل‌مشاهده است. تداوم چنین امری باعث کاهش کیفیت زندگی شده در حالی که روش رفتار درمانی دیالکتیک با تقویت ذهن آگاهی به عنوان یک عنصر اصلی بالا بردن خودآگاهـی باعث تقویت توانمندسازی و پاسخ های مطلوب در شرايط بحرانـی در فرد شده و همواره به عنوان يک محرک قوی دائمی پيش گيـرنـده عمل می کنند. اين رويکردها می تواند در رهاسازی افراد از افـکـار خودکار، عادت ها و الگوهای رفتاری ناسالم کمک کند و افزایش کیفیت زندگی داشته باشد. همچنین رفتار درمانی دیالکتیکی با آرامش دهی ذهنی به بیماران در کاهش هیجانات نامطلوب و بهبود پیامدهای درد مؤثر بوده‌ و با دادن آگاهی و شناخت کامل از فرآیند درمان و تأثیرات مثبت آن موجب بالا رفتن اعتماد به نفس آن‌ها و تحمل درد می‌شود و آستانه تحمل درد در آن‌ها بیشتر می‌شود؛ بنابراین افراد کمتر با مشکلات جسمی و دردهای ناشی از بیماری‌های جسمی مواجه و می‌توانند از کیفیت زندگی مناسب‌تری برخوردار شوند.

به‌طور خلاصه یافته‌های این پژوهش تلویحات کاربردی مهمی برای ارتقاء سلامت جسمی و روانی بیماران مبتلا به دیابت نوع دو دارد. کاهش خشم و پرخاشگری و افزایش خود انسجامی و کیفیت زندگی در ارتقاء سلامت جسمانی و روانی این بیماران مؤثر است.

از محدودیت‌های مهم این پژوهش به نبود دوره پیگیری، می‌توان اشاره نمود. پیشنهاد می‌شود این پژوهش با دوره پی گیری تکرار شود. هم‌چنین بررسی این مداخله بر سایر متغیرهای شخصیتی، در جوامع و فرهنگ‌های مختلف نیز توصیه می‌گردد.

ملاحظات اخلاقی پژوهش: تمامی شرکت‌کنندگان برای شرکت در پژوهش رضایت شفاهی خود را اعلام نمودند و اطمینان لازم در مورد محرمانگی اطلاعات به آن‌ها داده شده است. هم چنین بعد از اتمام پژوهش و انجام پس آزمون ها ، جلسات رفتار درمانی دیالکتیکی برای گروه کنترل نیز اجرا شد.

سهم نویسندگان: نویسنده مسئول بر تمامی مراحل فرایند پژوهشی نظارت نموده و مسئول نگارش مقاله است.

حمایت مالی: این مقاله برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی ارشد روان‌شناسی نویسنده اول تحت عنوان «اثربخشی رفتاردرمانی دیالکتیکی بر خود انسجامی، خشم، رفتار پرخاشگرانه و کیفیت زندگی معلمان با بیماری دیابت نوع دو شهر اصفهان» تحت حمایت مالی- معنوی جایی نبوده و نویسندگان هزینه‌های آن را تقبل نموده‌اند.

تعارض منافع: یافته‌های این مطالعه هیچ‌گونه تضاد با منافع شخصی یا سازمانی ندارد.

قدردانی: از انجمن دیابت اصفهان و کلیه‌ی معلمان شهر اصفهان که با شرکت خود در پژوهش، به روند اجرای پژوهش کمک کردند، سپاسگزاری می‌شود.

 

منابع

انصاری، مجتبی؛ شمس اسفندآبادی، حسن؛ و محکمی، محمد. (1390). تأثیر آموزش مهارت کنترل خشم و مدیریت استرس بر سطح گلوکز خون افراد مبتلا به دیابت. سلامت و روان‌شناسی، 1(3)، 60-47.

تاوریس، کارول. (1397). روان‌شناسی خشم. ترجمه احمد تقی پور و سعید درودی. تهران: دایره.

خاکشور شاندیز، مسعود.، شهابی زاده، مریم.، آهی، نرگس.، و مجاهدی، فاطمه.(1400) بررسی اثربخشی رفتاردرمانی دیالکتیکی بر استرس و انعطاف‌پذیری شناختی زنان مبتلا به دیابت نوع 2 . مجله پزشکی ارومیه، 2(4)، 102-89.

سعیدی، ابوطالب؛ جبل عاملی، شیدا؛ گرجی، یوسف؛ و ابراهیمی، امراله. (1400). اثربخشی درمان شناختی رفتاری بر ادراک بیماری و سرمایه روان‌شناختی بیماران مبتلا به دیابت نوع دو. نشریه علمی روانشناسی اجتماعی، 9(59)، 100-87.

گوردن شیتز، ملانی. (1399). رفتاردرمانی دیالکتیکی برای تنظیم هیجان‌ها و رفتارهای ناشی از آن. ترجمه شیرین ایزدی و مهناز غیاثی. تهران: ارجمند.

محدث شکوری گنجوی، لیلا؛ احدی، حسن ؛ جمهری، فرهاد؛ خلعتبری، جواد. (1400). اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر کبفیت زندگی در زنان مبتلا به دیابت نوع 2. فصلنامه روان شناسی تحلیلی-شناختی. 12( 47)، 11-1

محمدی، الهام. (1401). بررسی اثربخشی رفتاردرمانی دیالکتیک بر پرخاشگری، افسردگی، توحید یافتگی، کنترل هیجانی و کیفیت زندگی زنان و مردان مصرف‌کننده مواد مخدر صنعتی. پایان‌نامه دکتری دانشگاه آزاد تهران.

معمار، افسانه. (1401). بررسی اثربخشی رفتاردرمانی دیالکتیک بر خشم، تنفر و پرخاشگری نوجوانان دارای رفتارهای بزهکاری. پایان‌نامه کارشناسی ارشد روانشناسی، دانشگاه تهران.

منتظری، مریم؛ سلطانی زاده، محمد؛ و لطیفی، زهره. (1400). اثربخشی درمان شناختی ـ رفتاری بر اضطراب ناشی از تزریق انسولین در کودکان و نوجوانان مبتلابه دیابت نوع یک. مطالعات روان‌شناسی بالینی، 11(42)، 165-145.

نجمی، بدالدین؛ احدی، حسن؛ دلاور، علی؛ و هاشمی پور، مهین. (1386). اثربخشی درمان روان‌شناختی چند جنبه‌ای بر بهبود پایبندی به درمان پزشکی در نوجوانان مبتلا به دیابت نوع یک. تحقیقات علوم رفتاری، 5(2 (پیاپی 10))، 137-127.

 

Bandura, A. (2005). The evolution of social cognitive theory. In K. G. Smith & M. A. Hitt (Eds.) Great Minds in Management (pp. 9-35). Oxford: University Press.

Beck, J., Greenwood, D. A., Blanton, L., Bollinger, S. T., Butcher, M. K., Condon, J. E., Cypress, M., Faulkner, P., Fischl, A. H., Francis, T., Kolb, L. E., Lavin-Tompkins, J. M., MacLeod, J., Maryniuk, M., Mensing, C., Orzeck, E. A., Pope, D. D., Pulizzi, J. L., Reed, A. A., Rhinehart, A. S., Siminerio, L., & Wang, J. (2021). National Standards for Diabetes Self-Management Education and Support. Sci Diabetes Self Manag Care, Feb, 47(1), 14-29. https://DOI: 10.1177/0145721720987926.

Buss, A. H., & Perry, M. P. (2005). The aggression questionnaire. Journal of Personality and Social Psychology, 63, 452-59.

Cano-Vindel, A., MuñozNavarro, R., Moriana, J. A., Ruiz-Rodríguez, P., Medrano, L. A., & González-Blanch, C. (2021). Transdiagnostic group cognitive behavioural therapy for emotional disorders in primary care: the results of the PsicAP randomized controlled trial. Psychological Medicine, 1–13.

Chen, S. M., Creedy, D., Lin, H. S., & Wollin, J. (2012). Effects of motivational interviewing intervention on selfmanagement,psychological and glycemic outcomes in type 2 diabetes: a randomized controlled trial.International journal of nursing studies, 49(6), 637-644.

Davis, J., Fischl, A. H., Beck, J., Browning, L., Carter, A., Condon, J. E., Dennison, M., Francis, T., Hughes, P. J., Jaime, S., Lau, K. H. K., McArthur, T., McAvoy, K., Magee, M., & Newby, O. (2022). Ponder SW, Quraishi U, Rawlings K, Socke J, Stancil M, Uelmen S, Villalobos S. 2022 National Standards for Diabetes Self-Management Education and Support. Sci Diabetes Self Manag Care, 48(1), 44-59. https://DOI: 10.1177/26350106211072203. Epub 2022 Jan 20. PMID: 35049403.

Eustis, E. H., Hayes-Skelton, S. A., Roemer, L., & Orsillo, S. M. (2017). Reductions in experiential avoidance as a mediator of change in symptom outcome and quality of life in acceptance-based behavior therapy and applied relaxation for generalized anxiety disorder. Behav. Res, 87, 188–195.

Gasol, X., Navarro-Haro, M. V., Fernández-Felipe, I., García-Palacios, A., Suso-bera, C., & Gasol-Colomina, M. (2022). Preventing Emotional Dysregulation: Acceptability and Preliminary Effectiveness of a DBT Skills Training Program for Adolescents in the Spanish School System. Int. J Environ. Res. Public Health, 19, 494. https://DOI.org/10.3390/ijerph19010494.

Ghorbani, N., Cunningham, C. J. L., Watson, P. J. (2010). Comparative analysis of integrative self-knowledge, mindfulness, and private selfconsciousness in predicting responses to stress in Iran. International Journal of Psychology, 45: 147-154.

Goff, L. M., Moore, A., Harding, S., & Rivas, C. (2020). Providing culturally sensitive diabetes self-management education and support for black African and Caribbean communities: a qualitative exploration of the challenges experienced by healthcare practitioners in inner London. BMJ Open Diabetes Res Care, 8(2), e001818. https://DOI: 10.1136/bmjdrc-2020-001818. PMID: 33293296; PMCID: PMC7725076.

Hessler, D., Fisher, L., Glasgow, R. E., Strycker, L. A., Dikinson, L.M., Arean, P.A., & Mashrani, U. (2014). Reductions in Regimen Distress Are Associated With Improved Management and Glycemic Control Over Time. Diabetes Care, 37(3), 617-624.

Jeong, Y. J., Nho, J. H., Kim, H. Y., & Kim, J. Y. (2021). Factors Influencing Quality of Life in Early Postpartum Women. Int. J. Environ. Res. Public Health, 18, 2988-2998. https://DOI.org/10.3390/ijerph18062988.

Kamp, K. J., Luo, Z., Holmstrom, A., Given, B., & Wyatt, G. (2019). Self-management through social support among emerging adults with inflammatory bowel disease. Nursing.

Liu, H., Dou, K., Yu, C., Nie, Y., & Zheng, X. (2021). The Relationship between Peer Attachment and Aggressive Behavior among Chinese Adolescents: The Mediating Effect of Regulatory Emotional Self-Efficacy. Int. J. Environ. Res. Public Health, 18, 7123. https://DOI.org/10.3390/ ijerph18137123.

Martínez, R. R., Marraccini, M., Knotek, S., Neshkes, R., & Vanderburg, J. (2021). Effects of dialectical behavioral therapy skills training for emotional problem solving for adolescents (DBT STEPS-A) program of rural ninth-grade students. Sch. Men. Health.

Narindrarangkura, P., Boren, S. A., Khan, U., Day, M., Simoes, E. J., & Kim, M. S. (2022). SEE-Diabetes, a patient-centered diabetes self-management education and support for older adults: Findings and information needs from patients' perspectives. Prim Care Diabetes, 16(3), 395-403. https://DOI: 10.1016/j.pcd.2022.02.008.

Papamarkou, M., Sarafis, P., Kaite, C. P., Malliarou, M., Tsounis, A., & Niakas, D. (2017). Investigation of the association between quality of life and depressive symptoms during postpartum period: A correlational study. BMC Womens Health, 17, 115.

Van Dijk. S. (2013). DBT Made Simple: A Step-by-Step Guide to Dialectical Behavior Therapy (The New Harbinger Made Simple Series). Oakland: New Harbinger Publications.

Wen, M. J., Maurer, M., Schwerer, L., Sarkarati, N., Egbujor, U. M., Nordin, J., Williams, S. D., Liu, Y., & Shiyanbola, O. (2022). Perspectives on a Novel Culturally Tailored Diabetes Self-Management Program for African Americans: A Qualitative Study of Healthcare Professionals and Organizational Leaders. Int J Environ Res Public Health, 19(19), 12814. https://DOI: 10.3390/ijerph191912814. PMID: 36232115; PMCID: PMC9566600.

Xie, S., & Li, H. (2022). Self-regulation mediates the relations between family factors and preschool readiness. Early Childhood Research Quarterly, 59, 32-49. https://DOI.org/10.1016/j.ecresq.2021.10.005

 

 

---

[1]  Dialectical Behavior Therapy