تحلیل رابطه تعاملی ناسیونالیسم نفتی در ایران و تحولات ساختاری بازار نفت جهان
محورهای موضوعی : فصلنامه علمی تحقیقات سیاسی و بین المللی
1 - عضو هیأت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
کلید واژه: ایران, نیروهای داخلی, واژه‌های کلیدی: ناسیونالیسم نفتی, بازار نفت, شرکت‌های نفتی,
چکیده مقاله :
چکیده این مقاله در چارچوب رویکردی بین رشته ای، می‌کوشد از منظر جامعه شناسی سیاسی و اقتصاد سیاسی بین‌المللی بازار نفت، رابطه تعاملی میان حرکت های ناسیونالیستی نفتی در کشور و تحولات در قواعد تولید و فروش نفت در بازار جهانی نفت را در یک بازه زمانی بسیار مهم بررسی و تحلیل کند؛ رویکردی که در مطالعات در این حوزه کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در همین راستا، پرسش اصلی مقاله این است که شرایط اجتماعی داخلی و قواعد ساختاری بازار نفت جهان در بازه زمانی 1300 تا 1360، چگونه بر سیر تحول حرکت‌های ناسیونالیستی نفتی در کشور تأثیر گذاشته اند؟ پاسخی که به عنوان فرضیه به این پرسش داده شده، این است که میزان عمق اجتماعی حرکت‌های ناسیونالیستی نفتی و میزان قوت/ ضعف قواعد ساختاری تولید و فروش نفت در بازار جهانی نفت، در این دوره زمانی، از طریق تعیین اهداف و دستاوردهای جنبش ناسیونالیسم نفتی، پنج دوره متمایز از ناسیونالیسم نفتی را در کشور رقم زده است. مقاله نشان می دهد که دسته بندی ناسیونالیسم نفتی در پنج دوره زمانی مورد نظر، به درک بهتر ما از سیاستِ نفت در ایران و کشورهای نفت خیز و همچنین، رابطه تعاملی تحولات نفتی در کشورهای نفت خیز با تحولات بازار جهانی نفت در هر دوره کمک می کند. در همین راستا ویژگی های هر دوره از نظر شرایط بازار نفت، شیوه عملکرد شرکت‌ها، ماهیت حرکت‌های ضد استعماری و اهداف و نتایج این حرکت‌ها به تفکیک بررسی شده است. روش تحقیق مقاله، توصیفی- تاریخی و تحلیلی است.
Abstract: The present article by an interdisciplinary approach tries to examine from political sociology and international political economy point of view the interactional relations between oil nationalistic movements in Iran and the developments in rules of production and sale of oil in international oil market within an important period of time, an approach which has less been paid attention so far. The question raised by the paper is "What and how has been the impact of internal social conditions and the structural rules of world oil market from 1921 to 1981 on the process of developments of oil nationalistic movements?" The underlying hypothesis is that the depth and level of oil nationalistic movements and level of strength (or weakness) of structural rules of production and sale of oil in world oil market within the above said period can be categorized in five period of time of oil nationalistic movements. The article shows that these five categorizations of oil nationalistic movement can help us in better understanding of oil politics in Iran and other oil rich countries and also the relations between the oil developments in oil rich countries and the developments of world oil market. In this direction the peculiarity of each period from the view point of oil market, method of functioning of oil companies, nature of anti-colonial movements, goal and achievements of these movements have been studied separately. The methodology used in the paper is descriptive-historical and analytical.
آبراهامیان، یرواند .(1377). ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، نشر نی.
ابریشمی، عبدالله .(1383). نقد و بررسی ناسیونالیسم، تهران: نگارنده.
اسمیت، آنتونی .(1383). ناسیونالیسم: نظریه، ایدئولوژی، تاریخ، ترجمه منصور انصاری، تهران: مؤسسه مطالعات ملی.
ازغندی، علیرضا .(1381). روابط خارجی ایران از 1320 تا 1357، تهران: انتشارات قومس، چاپ ششم.
ترزیان، پییر .(1376). داستان اوپک، ترجمۀ عبدالرضا غفرانی، تهران: فراندیش.
حاجی یوسفی، امیرمحمد .(1379)."اوپک در عصر جهانی شدن اقتصاد"، سیاست خارجی، سال چهاردهم، پاییز.
حاجی یوسفی، امیرمحمد .(1381)."نظریه والتز و سیاست خارجی ایران"، سیاست خارجی، سال شانزدهم، ش 4، زمستان.
دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت خارجه .(1388). اوپک: سازمان کشورهای صادر کننده نفت، تهران: وزارت امور خارجه، دفتر مطالعات.
ذوقی، ایرج .(1370). مسایل سیاسی اقتصادی نفت ایران، تهران: انتشارات پاژنگ.
راسخی لنگرودی، احمد .(1386). موج نفت: تاریخ نفت ایران از امتیاز تا قرارداد، تهران: انتشارات اطلاعات.
رنر، مایکل جی .(1381). "عناصر تعیین کننده سیاست نفتی جمهوری اسلامی ایران"، در ایران پس از انقلاب، ویراسته هوشنگ امیراحمدی و منوچهر پروین، مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
روحانی، فواد .(1353). تاریخ ملی شدن صنعت نفت ایران، تهران: انتشارات فرانکلین، چاپ دوم.
رئیس طوسی، رضا .(1363). نفت و بحران انرژی، تهران: انتشارات پیام.
شوادران، بنجامین .(1352). خاورمیانه نفت و قدرتهای بزرگ، ترجمه عبدالحسین شریفیان، تهران: انتشارات فرانکلین.
شیرخانی محمدعلی و قوام ملکی حمیدرضا .(1388). "اوپک و شوکهای نفتی"، نشریه سیاست، ش 10.
صدیق میرابراهیم و حیدری نصرت الله .(1386). مسائل سیاسی اقتصادی نفت در ایران، ایلام: انتشارات رامان.
فاتح، مصطفی .(1358). پنجاه سال نفت ایران، تهران: کاوش.
فرشادگهر، ناصر .(1381). سیری در قراردادهای نفتی ایران، تهران: انتشارات پژوهشکده امور اقتصادی.
_____________ .(1382). "شکل‌گیری مجدد اوپک در نقش نهادی نیرومند"، پژوهشنامه اقتصادی، ش 3.
____________ .(1381). سیری در قراردادهای نفتی ایران، تهران: انتشارات پژوهشکده امور اقتصادی.
قمری، داریوش .(1380). تحول ناسیونالیسم در ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
کارشناس، مسعود .(1382). نفت، دولت و صنعتی شدن در ایران، ترجمه علی اصغر سیدی و یوسف حاجی عبدالوهاب، گام نو.
علم، مصطفی .(1371). نفت- قدرت و اصول، ترجمه غلامحسین صالحیار، تهران: انتشارات اطلاعات.
کاظم زاده فیروزه .(1379). روس و انگلیس در ایران، ترجمه منوچهر امیری، تهران: انتشارات انقلاب اسلامی.
گروه نویسندگان .(1379). کالبد شکافی سرمایه‌گذاری‌‌های صنعت نفت، انتشارات کویر.
مارش، دیوید وجری استوکر .(1378). روش و نظریه در علوم سیاسی، ترجمه امیرمحمد حاجی یوسفی، پژوهشکده مطالعات راهبردی
موحد، محمد علی .(1383). خواب آشفته نفت از کودتای 28 مرداد تا سقوط زاهدی، تهران: انتشارات کارنامه.
موسوی میرطیب و امینی علیرضا .(1379). نفت- سیاست- اقتصاد، تهران: انتشارات خط سوم.
میرترابی، سعید .(1384). مسائل نفت ایران، تهران: انتشارات قومس.
میرترابی، سعید[ب] .(1391). بیداری اسلامی و اقتصاد سیاسی نفت در خاورمیانه، تهران: انتشارات امام صادق.
میرترابی، سیعد[الف] .(1391). درآمدی بر اقتصاد سیاسی نفت و مسائل نفت ایران، تهران: نشر قومس.
موسوی، میرطیب .(1384). مسائل سیاسی اقتصادی جهانی نفت، تهران: نشر مردم سالاری .
نجاتی، غلامرضا .(1378). جنبش ملی شدن صنعت نفت ایران و کودتای 28 مرداد، تهران: شرکت سهامی انتشار.
وزیری، شاهرخ .(1380). نفت و قدرت در ایران، ترجمه مرتضی ثاقب فر، تهران: انتشارت عطایی.
همایون کاتوزیان، محمد علی.(1384). اقتصاد سیاسی ایران؛ از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی،ترجمه محمد رضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز، چاپ یازدهم.
یرگین، دنیل .(1376). تاریخ جهانی نفت، ترجمه غلامحسین صالحیار، تهران: انتشارات اطلاعات.
Bina, Cyrus(2006)"The Globalization of Oil: A Prelude to a Critical Political Economy", Journal of Political Economy, Vol. 35, No. 2, Summer .
Norenge, Ystein(2006)Crude Power, Politics and the Oil Market,London,I. B. Tauris & Co Ltd
_||_