جایگاه اصل سازواری در استدلال اخلاقی و تبیین عقلانیت آموزه های آن از منظر سعدی

محورهای موضوعی : آموزه های اخلاقی و تربیتی

مهدی زمانی ^{1 *} , زهرا نصر اصفهانی ²

1 - استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران(نویسندۀ مسئول
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1403/12/09 تاریخ پذیرش : 1404/03/12 تاریخ انتشار : 1404/08/08

کلید واژه: اصل سازواری, استدلال اخلاقی, قلمروهای وجودی انسان, سعدی,

چکیده مقاله :

این مقاله با روش توصیفی -  تحلیلی به بررسی کاربرد اصل سازواری در استدلال‌های اخلاقی و توجیه عقلانیت آموزه­های اخلاقی در آثار سعدی پرداخته است. سازواری شرط لازم در درستی و موجه بودن دیدگاه­های اخلاقی است، ساده­ترین راه اثبات غیراخلاقی بودن کردارها و خصلت­های افراد، نشان دادن تناقض یا ناسازواری در آن­هاست که گاهی از آن به «یکی نبودنِ» ظاهر و باطن تعبیر می­شود. انسان اخلاق‌مدار به کسی گفته می‌شود که ساحت­های درونی یعنی اندیشه‌ها، احساسات و خواسته­های او با ساحت‌های بیرونی وجود او یعنی کردارها و گفتارهای وی تناقض نداشته نباشد. سعدی به منظور استدلال و توجیه آموزه­های اخلاقی خود، گاهی به صورت صریح و گاه با اشاره، به موضوع سازواری و نیز عدم سازواری در ساحت‌های وجودی انسان پرداخته است. بررسی و تحلیل آثار او نشان­دهندۀ بهره­گیری وی از این اصل در نسبت­های ممکن میان این ساحت­هاست. توجه به این سازواری‌ها و ناسازواری‌ها می‌تواند شاخصۀ مهمی در تشخیص بسیاری از کاستی­های تربیتی، بیماری­های روانی و مشکلات اخلاقی باشد و ملاک­های عقلانی و جهان­شمولی را در حیطۀ آموزه‌های اخلاقی در اختیار مخاطب قرار دهد. همین ویژگی­ها موجب شده است که استدلال­های اخلاقی سعدی فراتر از محدودیت­ها و ویژگی­های مکاتب مختلف، برای همۀ ملت­ها و در همۀ اعصار قابل عرضه و پذیرش باشد.

چکیده انگلیسی:

This article uses a descriptive-analytical method to examine the application of the principle of consistency in moral arguments and the justification of the rationality of moral teachings in Saadi's works. Consistency is a necessary condition for the correctness and justification of moral views. The simplest way to prove the immorality of actions and characteristics of individuals is to show contradiction or inconsistency in them, which is sometimes interpreted as the "non-unity" of appearance and interiority. A moral person is said to be someone whose internal aspects, i.e., his thoughts, feelings, and desires, do not contradict the external aspects of his existence, i.e., his actions and speeches. In order to argue and justify his moral teachings, Saadi sometimes explicitly and sometimes by implication addressed the issue of consistency and inconsistency in the aspects of human existence. A study and analysis of his works shows his use of this principle in the possible relationships between these aspects. Paying attention to these adaptations and incompatibilities can be an important indicator in diagnosing many educational deficiencies, mental illnesses, and moral problems, and it provides the audience with rational and universal criteria in the field of moral teachings. These same characteristics have made Saadi's moral arguments accessible and acceptable to all nations and in all ages, beyond the limitations and characteristics of different schools.

منابع و مأخذ:

- قرآن کریم
- نهج البلاغه
- اسلامی، سید حسن (1386) «قاعده زرین در حدیث و اخلاق»، مجله علوم حدیث، پاییز و زمستان شماره 45 و 46
- تسلر و کولخ، الیزابت و بریگیت (1390) من و دنیای احساساتم، ترجمه ملیحه شکوهی، مقدمه مصطفی ملکیان، تهران، آسمان خیال.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412 ق) المفردات فی غریب القرآن، بیروت-دمشق، دارالعلم-دارالشامیه،
- زمانی و تقیان ورزنه، مهدی و رضا (1391) «روش استدلال اخلاقی از دیدگاه هِر»، پژوهش‌های اخلاقی، سال دوم، بهار 1391، پیاپی 7
- زمانی و تقیان ورزنه، مهدی و رضا (1394) «عینیت گزاره‌های اخلاقی از دیدگاه اعتبارگرایی جان راولز و توصیه گرایی هیر»، مجله حکمت و فلسفه، پاییز 1394، شماره 3 (پیاپی 43)
- زمانی و همکاران، مهدی (1390) «امکان استدلال اخلاقی در توصیه گرایی هیر» مجله پژوهشی متافیزیک، بهار و تابستان 1390.
- زمانی، مهدی (1390) فلسفه اخلاق، تهران، دانشگاه پیام نور.
- ژکس (1356) فلسفه اخلاق (حکمت عملی) ترجمه ابوالقاسم پورحسینی. تهران، امیرکبیر.
- سبزواری، ملاهادی (1369) شرح المنظومه، 5 ج، تهران، تاب.
- سراج زاده، حسن (1396) گزاره‌های اخلاقی قرآن و چگونگی نظام مندسازی آن، پژوهشنامه اخلاق، شماره 35
- سعدی شیرازی، مصلح‌الدین (1366) کلیات سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی، چاپ دوم، تهران، انتشارات ققنوس
- فیض کاشانی، ملا محسن (1375) اصول المعارف، مقدمه و تعلیق سید جلال‌الدین آشتیانی، چاپ سوم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
- گنسلر، هری. جی. (1385) درآمدی جدید به فلسفه اخلاق، ترجمه حمیده بحرینی، تهران، آسمان خیال.
- مسکویه، ابوعلی (1375) کیمیای سعادت (ترجمه طهاره الاعراق) ترجمه ابوطالب زنجانی. تهران، نقطه.
- مک ناوتن، دیوید (1391) نگاه اخلاقی، ترجمه دکتر حسن میانداری، تهران، سمت.
- نراقی، احمد (1378) رساله دین شناخت، تهران، طرح نو.
-نوروزپور، لیلا (1401) دیگری به مثابه معیار امر اخلاقی در آثار سعدی، ادیان و عرفان سال 55 پاییز و زمستان، شماره 2
-وارنوک، مری (1380) فلسفه اخلاق در قرن بیستم، ترجمه ابوالقاسم فنائی، قم، بوستان کتاب.

Hare, R.M (1963) Freedom and Reason, University of Oxford

مقالات مرتبط