خاستگاه های قدرت در کلام سعدی

محورهای موضوعی : شاهنامه

گیتی شیروان دهی ¹ , فاطمه شیخلووند ² , محمد فرهمند ³ , مسعود زبردست ⁴

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران (نویسنده مسؤول)
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران
4 - استادیار گروه جامعه شناسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران

تاریخ دریافت : 1401/04/19 تاریخ پذیرش : 1401/08/12 تاریخ انتشار : 1401/12/01

کلید واژه: سعدی, رولان بارت, متن, قدرت, میخائیل باختین, میشل فوکو,

چکیده مقاله :

در سطوح و لایه های ظاهری متن، سعدی در یک ساختاری هرمی، خاستگاه و منشأ قدرت را موهبت و فرۀ ایزدی می داند که به انسان هایی خاص اعطا می گردد و از آن ها نیز به یکی از اعضای خانواده منتقل می شود، اما متن همچون زبان سرشتی مکالمه بنیاد دارد و همواره محل تجمع معانی و مفاهیم و صداهایی متعدد و متکثر است و علاوه بر نیت مؤلف و گفتمان غالب، صداهای متعدد دیگری را می توان در آن شنید، از این رو متن امکاناتی را بر روی خواننده و پژوهشگر گشوده می دارد، که فراتر از برداشت گفتمان غالب است. این مقاله در گام نخست تلاش می کند با استفاده از آراء اندیشمندانی چون میخائیل باختین و رولان بارت و پل ریکور نشان دهد که متون ترکیب و تلفیقِ آواها و نقل قول ها و ارجاعات و امکاناتی هستندکه از آگاهی مؤلفانه فراتر می روند و زمینه را برای خوانش ها و دریافت هایی تازه تر فراهم می آ ورند، سپس می کوشد جایگاه سعدی را در نظریۀ ایرانشهری قدرت سیاسی بررسی کند و در پایان در پی آن است که با دستاوردهای تبارشناسی میشل فوکو در مورد قدرت نشان دهد که قدرت در اندیشۀ و آثار سعدی نه در یک نهاد و جایگاهی خاص بلکه در سراسر روابط و شبکه های اجتماعی جریان دارد.

چکیده انگلیسی:

In the apparent levels and layers of the text, in a pyramidal structure, Saadi considers the origin of power to be a divine gift that is granted to certain people and is transferred from them to family members. However, text like language is based on the nature of conversation, and it is always a place of accumulation of meanings, concepts, and multiple voices. In addition to the author's intention and dominant discourse, many other voices can be heard in it. Therefore, the text provides possibilities for the readers and researchers that go beyond the perception of the dominant discourse. In the first step, this article tries to use the opinions of thinkers such as Mikhail Bakhtin, Roland Barthes, and Paul Ricoeur to show that texts are a combination of sounds, quotations, references, and possibilities that go beyond authorial awareness and provide the context for more recent reading and understanding. Then, it tries to examine Saadi's position in Iranshahri political theory. Finally, it seeks to show, through Michel Foucault's genealogical achievements that power in Saadi's thought and works is not confined to a specific institution or position but flows throughout social relationships and networks.  

منابع و مأخذ:

1. آلن، گراهام (1385)، رولان بارت، ترجمة پیام یزدانجو، تهران: مرکز.
2. اسمارت، بری (1385)، میشل فوکو، ترجمة لیلا جوافشانی و حسن چاوشیان، تهران: نشر اختران.
3. باختین، میخاییل (1387)، تخیل مکالمه‌ای (جستارهایی دربارۀ رمان)، ترجمة رؤیا پورآذر، تهران: نی.
4. بارت، رولان (1373الف)، «از اثر تا متن»، ترجمة مراد فرهادپور، ارغنون، سال اول، شمارۀ 4، 66 57.
5. بارت، رولان (1373ب)، «مرگ نویسنده»، ترجمة داریوش کریمی، فصل‌نامۀ هنر، ش 25، 381 377.
6. ثروت، منصور (1389)، «سیاست مدن از دید سعدی»، مجلۀ تاریخ ادبیات، ش 3، 19 5.
7. جلالی مقدم، مسعود (1386)، درآمدی به جامعه شناسی دین و آراء جامعه شناسان بزرگ دربارۀ دین، تهران: مرکز.
8. جوکار، نجف (1385)، «جامعۀ آرمانی در نگاه فارابی و سعدی»، مجلۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، ش 48، 85 69.
9. حق‌جو، سیاوش (1381)، «حکمت سیاسی سعدی (اخلاقی واسطه میان فرادست و فرودست و ادبیت آن)»، پژوهشنامۀ علوم انسانی و اجتماعی، سال دوم، شمارۀ ششم و هفتم، 117 97.
10. دریفوس هیوبرت و پل رابینو (1387)، میشل فوکو فراسوی ساختگرایی و هرمنوتیک، ترجمۀ حسین بشیریه، تهران: نی.
11. رضا، عنایت (1389)، اندیشۀ سیاسی در اسلام معاصر، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی، تهران: خوارزمی.
12. ریکور، پل (1386)، زندگی در دنیای متن (شش گفتگو، یک بحث)، ترجمۀ بابک احمدی، تهران: مرکز.
13. سعدی، مصلح بن عبدالله (1369)، کلیات سعدی، تهران: امیرکبیر.
14. طباطبایی، جواد (1394)، تاریخ اندیشۀ سیاسی در ایران (ملاحظاتی در مبانی نظری)، تهران: مینوی خرد.
15. عفیفی، رحیم (1383)، اساطیر و فرهنگ ایران در نوشته‌های پهلوی، تهران توس.
16. عنایت، حمید (1389)، اندیشۀ سیاسی در اسلام معاصر، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی، تهران: خوارزمی.
17. فردوسی، ابوالقاسم (1389)، شاهنامه، بهکوشش جلال خالقی مطلق، دفتر سوم، تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
18. کریستین سن، آرتور (1389)، ایران در زمان ساسانیان، ترجمۀ رشید یاسمی، تهران، نگاه.
19. کلانتری عبدالحسین (1391)، گفتمان (از سه منظر زبان‌شناختی، فلسفی و جامعه‌شناختی)، تهران: جامعه‌شناسان.
20. کلگ، استیوارت (1383)، چهارچوب‌های قدرت، ترجمة مصطفی یونسی، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
21. مک کالوم، جرالد سی (1383)، فلسفۀ سیاسی، ترجمۀ بهروز جندقی، قم: طه.
22. نظام الملک، حسن بن علی (1390)، سیرالملوک (سیاستنامه)، بهتصحیح محمد استعلامی، تهران: نگاه.
23. نورایی، الیاس و مجتبی یاور (1392)، «نسبت اخلاق و سیاست در اندیشۀ سعدی شیراز»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، سال پنجم، شمارۀ هجدهم، 170 145.
24. میلز، سارا (1388)، گفتمان، ترجمة فتاح محمدی، زنجان: هزارة سوم.
25. میلز، سی رایت (1388)، نخبگان قدرت، ترجمۀ بنیاد فرهنگی پژوهشی غرب‌شناسی، با مقدمۀ حمید مولانا، تهران: فرهنگ مکتوب.
26. نظری، علیاشرف (1391)، سوژه، قدرت و سیاست از ماکیاول تا پس از فوکو، تهران: آشیان.
27. نظری، علیاشرف (1384)، «مفهوم قدرت در اندیشۀ سیاسی هابز»، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، ش 69، 287 261.
28. نوابخش، مهرداد، و کریمی، فاروق (1388)، «واکاوی مفهوم قدرت در نظریات میشل فوکو»، مطالعات سیاسی، شمارۀ 3، 63 49.
29. وبستر، راجر (1382)، پیش‌درآمدی بر نظریۀ ادبی، ترجمة الهه دهنوی، تهران: روزگار.
30. هینتس، والتر (1388)، داریوش و ایرانیان (تاریخ فرهنگ و تمدن ایرانیان)، ترجمۀ پرویز رجبی، تهران: ماهی.
31. یورگنسن و فیلیپس (1389)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمة هادی جلیلی، تهران: نی.