بررسی رابطه اخلاق و قضاوت در ادبیات کلاسیک فارسی

محورهای موضوعی : شاهنامه

اسماعیل صادقی ¹ , ابراهیم ظاهری عبدوند ²

1 - دانشگاه شهرکرد
2 - دانشگاه شهرکرد

تاریخ دریافت : 1395/05/04 تاریخ پذیرش : 1395/05/04 تاریخ انتشار : 1395/03/12

کلید واژه: اخلاق, ادبیات, قضاوت, دین‌داری, رشوه,

چکیده مقاله :

قاضیان در نظام اجتماعی- سیاسی ایران نقش بسیار مهمی در دفاع از حق، حل اختلافات، صیانت از اموال افراد به ویژه افراد کم‌عقل و سفیه و استیفای اموال مسلمانان برعهده داشته‌اند؛ بنابراین افراد برای دست‌یافتن به این منصب باید فضایل اخلاقی می‌داشتند و از رذایلی دوری می‌جستند. هدف این پژوهش بررسی سیمای اخلاقی قاضیان در ادبیات سنتی (کلاسیک) فارسی به عنوان یکی از بسترهای بازتاب‌دهنده این اصول اخلاقی است. واکاوی فضایل اخلاقی قاضیان، انتقاد از آن‌ها و دست‌مایه قراردادن مسائل مربوط به امر قضاوت در تصویرسازی برای انتقال مفاهیم اخلاقی و تعلیمی از جمله موضوع‌های بررسی‌شده در این پژوهش هستند. دین‌داری، عالم‌بودن، عدالت‌ورزی، دوری از ستم، صبوری و اهل‌ مشورت بودن از مهم‌ترین ویژگی‌های اخلاقی قاضیان است. همچنین در ادب فارسی از قاضیان به سبب رذایلی همچون رشوه‌گیری، ضایع کردن مال یتیمان، غرور و دروغ‌گویی انتقاد شده است. برخی از شاعران نیز برای تعلیم و تفهیم اندیشه‌های اخلاقی، عرفانی و عاشقانه خود دستگاه قضاوت را دست‌مایه تصویرسازی‌های هنری قرار داده‌اند.

چکیده انگلیسی:

Judges in the socio-political system play important role in the defense of the rights, dispute resolution, and protection of property especially people who are intellectually undeveloped and vindication of property acquiring Muslims’ property. As a result, people who want to reach this position should have certain conditions including moral virtues and stay away from vices. The aim of this paper is to investigate the moral characteristics of judges in classical Persian literature as one of foundations for reflecting these principles. Analyzing moral virtues of judges, criticizing them, and using issues related to judgment affairs in visualization for transferring moral and didactic concepts are subjects included in this study. Being religious and being learned, seeking justice staying away from operation, patience, and consulting are among characteristics of judges. Furthermore, the judges have been criticized in the Persian literature for vices like bribery, abusing the properties of orphans, pride and telling lies. Some poets in order to teach the moral, mystical and lovely thoughts have used judging system in their works.

منابع و مأخذ:

1- قرآن کریم.

2- نهج البلاغه.

3- ابن خلدون، عبدالرحمن. (1336). مقدمه ابن خلدون. ترجمه محمد پروین گنابادی. تهران: علمی و فرهنگی.

4- انصاف‌پور، غلامرضا. (1356). ساخت دولت در ایران از اسلام تا یورش مغول. تهران: امیرکبیر.

5- اوحدی مراغه‌ای. (1307). جام جم. تهران: فردوسی.

6- بهاءالدین بغدادی، محمد بن موید. (1385). التوسل الی الترسل. به اهتمام احمد بهمنیار. تهران: اساطیر.

7- بیدل دهلوی، عبدالقادر. (1387). کلیات. به اهتمام فرید مرادی. تهران: زوار.

8- پاینده، ابوالقاسم. (1388). نهجالفصاحه. قم: پارسیان.

9- جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1370). ترمینولوژیحقوق. تهران: گنج دانش.

10- حافظ، شمس‌الدین محمد. (1384). دیوان. به اهتمام محمد قزوینی و قاسم غنی. تهران: زوار.

11- حجاریان، محمدحسن. (1388). تجلی مفاهیم و نظام حقوقی در شعر فارسی. تهران: جنگل.

12- خاقانی، افضل‌الدین بدیل. (1385). دیوان. به کوشش ضیاءالدین سجادی. تهران: زوار.

13- خواجوی کرمانی، محمد بن علی. (1374). دیوان. به کوشش سعید قانعی. تهران: بهزاد.

14- راوندی، مرتضی. (1359). تاریخ اجتماعی ایران. تهران: امیرکبیر.

15- رضاقلی، علی. (1393). جامعه‌شناسی خودکامگی؛ تحلیل جامعه‌شناختی ضحاک ماردوش. تهران: نشر نی.

16- سعدی، مصلح‌الدین‌. (1381 الف). بوستان. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.

17- -----------. (1381 ب). گلستان. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.

18- ----------. (1382). کلیات. تصحیح محمدعلی فروغی. تهران: پیمان.

19- سنایی، مجدود بن آدم. (1380). دیوان. تصحیح محمدتقی مدرس رضوی. تهران: سنایی.

20- ------------- .(1383). حدیقه الحقیقیه و شریعه الطریقه. تصحیح محمدتقی مدرس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.

21- سیف فرغانی. (1364). دیوان. تصحیح ذبیح الله صفا. تهران: فردوسی

22- عبید زاکانی. (1379). کلیات. تصحیح پرویز اتابکی. تهران: زوار.

23- ------. (1387). کلیات. تهران: پیک فرهنگ.

24- عطار، فریدالدین. (1345). مظهر العجایب. تصحیح احمد خوشنویس. تهران: کتابخانه سنایی.

25- ---------. (1387). دیوان. تهران: گلسار.

26- عنصرالمعالی، کیکاووس بن اسکندر. (1376). قابوس‌نامه. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: سخن.

27- غزالی، ابوحامد محمد. (1333). مکاتبفارسی. به اهتمام عباس اقبال. تهران: چاپخانه مجلس.

28- قاسم انوار. (1377). کلیات. تصحیح سعید نفیسی. تهران: کتابخانه سنایی.

29- مالوری، فیلیپ. (1381). ادبیات و حقوق. ترجمه مرتضی کلانتریان. تهران: آگه.

30- مجلسی، محمد باقر. (1403). بحار الانوار. بیروت: دار احیاء.

31- محمودی، جواد. (1391). جلوه‌های حقوقی کلیدر. تهران: میزان.

32- محمودی، مریم. (1393). نگاهی دیگر: بازبینی متون منثور ادب فارسی از منظر حقوق کیفری. تهران: انتشارات جنگل.

33- مولوی، جلال الدین محمد. (1370). دیوان شمس تبریزی. تهران: جاویدان.

34- ----------------- .(1382). مثنوی معنوی. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.

35- مهستی گنجوی. (1985). رباعیات. مقدمه رافائل حسینوف. باکو: یازیچی.

36- ناصرخسرو. (1384). دیوان اشعار. تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق. تهران: دانشگاه تهران.

37- نجم‌رازی. (1383). مرصاد العباد. به اهتمام محمد امین ریاحی. تهران: علمی و فرهنگی.

38- نزاری قهستانی، سعدالدین. (1371). دیوان. تصحیح مظاهر مصفا. تهران: علمی.

39- نصیر الدین طوسی، محمد بن محمد. (1356). اخلاق ناصری. تصحیح مجتبی مینوی. تهران: خوارزمی.

40- ----------------------- . (1377). اخلاق محتشمی. مقدمه محمدتقی دانش پژوه. تهران: دانشگاه تهران.

1. Quran


2. Nahj al-Balagha


3. Ibn Khaldoon, Abdul Rahman. (1336). Introduction of Ibn Khaldoon. Tehran: Elmi Farhangi.


4. Ensaf Poor, Ghulam Reza. (1356). The Structure of Government in Iran from Islam to the Invasion of the Mongol. Tehran: Amir Kabir.


5. Owhadi Maragheyee. (1307). Cup of Jam. Tehran: Ferdowsi.


6. Baha al-Din Baghdadi, Mohammad bin Moayed. (1385). Al-Tavassol Ila al-Tarassol. Tehran: Asatir.


7. Bidel Dehlavi, Abdul Ghader. (1387). Collections. Tehran: Zavvar.


8. Payandeh, Abul Qasim. (1388). Nahj al-Fasaha. Qom: Parsian.


9. Ja'fari Langroudi, Mohammad Ja'far. (1370). Terminology of Law. Tehran: Ganje Danesh.


10. Hafez. (1384). Divan. Tehran: Zavvar.


11. Hajarian, Mohammad Hasan. (1388). Manifestation of Legal Concepts and System in Persian Poetry. Tehran: Jangal.


12. Khaghani, Afdhal al-Din Badil. (1385). Divan. Tehran: Zavvar.


13. Khajoo-ye Kermani, Mohammad bin Ali. (1374). Divan. Tehran: Behzad.


14. Ravandi, Mortdha. (1359). Social History of Iran. Tehran: Amir Kabir.


15. Reza Gholi, Ali. (1393). Sociology of Autocracy; Sociological Analysis of the Snake-Shouldered Zahhak. Tehran: Ney.


16. Sa'di. (1381). Golestan. Tehran: Khwarazmi.


17. Sa'di. (1381). Boostan. Tehran: Khwarazmi.


18. Sa'di. (1382). Collection of Sa'di. Tehran. Payman. 


19. Sanayee, Majdood ibn Adam. (1380). Divan of Sanayee. Library of Sanayee.


20. Sanayee, Majdood ibn Adam. (1383). Hadiqa al-Haqiqia va Sharia al-Tarigha. Tehran: University of Tehran.


21. Seyf Forqani. (1364). Divan. Tehran: Ferdowsi.


22.  Obeid Zakani. (1379). Collection. Tehran: Zavvar.


23. Obeid Zakani. (1387). Collection. Tehran: Collection.


24. Attar, Farid al-Din. (1345). Mazhar al-Ajayeb. Tehran: Sanayee.


25. Attar, Farid al-Din. (1387). Divan. Tehran: Golsar.


26. Onsor al-Ma'ali, Keikavoos bin Iskandar. (1376). Qaboos Name. Tehran: Sokhan.


27. Al-Ghazali, Abu Hamed Mohammad. (1333). Makateb Farsi. Tehran: Publication of Majles.


28. Qasim Anwar. (1377). Collection. Tehran:  Sanayee.


29. Malory, Phillip. (1381). Literature and Law. Tehran: Agah.


30. Mahmoodi, Javad. (1391). Legal Aspects of Kalidar. Tehran: Mizan.


31. Majlesi, Mohammad Bagher bin Mohammad Taghi. (1403). Behar al-Anwar. Beirut: Dar al-Ihya. 


32.   Mahmoodi, Maryam. (1393). Another Look: Reexamination of Persian Literary Prose in the Mirror of Criminal Law. Tehran: Jangal.


33. Molavi. (1370). Divan of Shams Tabrizi. Tehran: Javidan.


34. Molavi (1382). Masnavi. Tehran: Qatreh.


35. Mahasti Ganjavi. (1985). Quatrain. Baku: Yazichi.


36. Naser Khosrow, Abu Mo'een. (1384). Collection of Poems. Tehran: University of Tehran.


37. Najm Razi. (1383). Mersad al-Ibad. Tehran: Elmi Farhangi.


38. Nazari Ghahestani, Sa'd al-Din. (1371). Divan. Tehran: Elmi.


39. Khaje Nasir Toosi. (1356). Nasirean Ethics. Tehran: Khwarazmi. 

Khaje Nasir Toosi. (1377). Mohtasham Ethics. Tehran: University of Tehran