پایان‌بندی در داستان با رویکرد ادبیات تعلیمی

محورهای موضوعی : شاهنامه

علی محمدی ¹ , آرزو بهاروند ²

1 -  دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا همدان
2 -  کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا همدان

تاریخ دریافت : 1396/09/29 تاریخ پذیرش : 1396/09/29 تاریخ انتشار : 1390/09/01

کلید واژه: روایت, پایان‌بندی, متون فارسی, نقدادبی,

چکیده مقاله :

به طور کلی کنش روایتی یک داستان را می توان بین دو وضعیت آغازین و پایانی در نظر گرفت. با وجود اهمیتی که دو عنصر آغاز و پایان به ویژه در مباحث داستان‌نویسی مدرن دارند، در مقالات و گفتارهای مربوط به داستان نویسی فارسی تقریبا هیچ گونه توجهی به این موضوع نشده است. در این میان گفت وگو دربارة پایان بندی داستان به طور کلی نسبت به گفتارهایی که آغاز روایت را مورد بررسی قرار داده است، بیشتر مورد غفلت واقع شده است. پایان بندی در حوزه های مختلف هنر، از سینما گرفته تا موسیقی و نقاشی و معماری تا برسد به داستان و شعر، به طور طبیعی مورد توجه هنرمند بوده است؛ اما در حوزة نظریه های نقد، اگرچه اصطلاح پایان بندی، اصطلاحی کهنه و قدیمی به شمار نمی آید، در گفتارها و مقالات فارسی، خصوصاً در حوزة داستان و روایت، تقریبا هیچ مقالة مستقلی را نمی توان یافت که به مقولة پایان بندی پرداخته باشد؛ در حالی که در میان مقالات جهانی، خصوصاً در زمینة ادبیات، موضوع پایان‌بندی، جزو مباحث رایج و گستردة نقد داستان است. بسیاری از شاهکارهای منظوم و منثور ادب فارسی جنبة تعلیمی دارند؛ به این معنا که هدف اصلی گوینده از داستان، بیان نتیجه است و ارتباط منطقی و تنگاتنگی میان داستان و نتیجه ای که از آن گرفته می شود، برقرار است. در نوشتار حاضر، بررسی این عنصر در روایت کلاسیک(قصّه، حکایت، افسانه) و داستان مدرن و پیوند آن با پیرنگ داستان مورد توجه قرار گرفته است و تلاش شده است سیر تاریخی این عنصر و تحولات معنایی آن از منظر دیدگاه های مختلف منتقدان مورد نقد و بررسی قرار گیرد.

چکیده انگلیسی:

Generally speaking, the narrative action of a story is determined through two states of beginning and ending. Although these two elements play important roles in the subjects of modern writing story, in articles and speeches related to farsi writing story nearly no attention has been paid to them. In Farsi writing story we see too much negligence concerning story enduing in comparison to story beginning. The act of ending in different fields of arts ranging from cinema music, painting, and archetecture to story and poetry have been the center of attention for an artist. However, in the field of the theories of criticism the term of ending isn't an old one. In farsi speeches and articles specially in the field of story and narration you won't find any independence article about ending. However, among global articles especially in the field of literature the subject of ending is among the frequently used ones in literary criticism. Many prose and verse masterpieces of farsi literature have didactic aspects that is, the main aim of story teller is to express the result, therefore there is a logical relation between the story and the result taken from it. In the present article, the envestigation of ending in the classic narration (story, anecdot fable) and modern story and its relationship with the story plot have been examined. The attempt in this article is to investigate the historical course of this element and its semantic evolution from critics' point of view.

منابع و مأخذ:

 

1- احمدی، بابک .(1389). از نشانه­های تصویری تا متن، تهران: مرکز.

2- --------- .(1379). چهار گزارش از تذکره­الاولیا، تهران: مرکز.

3- اخوت، احمد .(1371). دستور زبان داستان، اصفهان: فردا.

4- پارسی­نژاد، کامران .(1378). ساختار و عناصر داستان، تهران: حوزة هنری.

5- پاینده، حسین .(1388). نقد ادبی و دموکراسی، تهران: نیلوفر.

6- پراپ، ولادیمیر .(1386). ریخت­شناسی قصّه­های پریان، ترجمة فریدون بدره‌ای، تهران: توس.

7- پورنامداریان، تقی .(1380). در سایة آفتاب، تهران: سخن.

8- تودوروف، تزوتان .(1388). بوطیقای نثر، ترجمة انوشیروان گنجی­پور، تهران: نی.

9- توکلی، حمیدرضا .(1389). از اشارت­های دریا(بوطیقای روایت در مثنوی)، تهران: مروارید.

10- حافظ، شمس­الدین محمد .(1381). دیوان حافظ، به تصحیح سایه، تهران: کارنامه.

11- ستاری، جلال .(1378). پژوهشی در قصّة شیخ صنعان و دختر ترسا، تهران: مرکز.

12- سعدی، مصلح بن عبدالله .(1384). کلیات سعدی، به تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: محمد.

13- سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم .(1374). حدیقه‌الحقیقه، به کوشش مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.

14- شمیسا، سیروس .(1383). انواع ادبی، تهران: فردوس.

15- فریدالدین عطّار نیشابوری .(1348). منطق الطیر، تصحیح سید صادق گوهرین، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

16- ------------------ .(1360). تذکره الاولیا، تصحیح محمد استعلامی، تهران: زوّار.

17- فردوسی، ابوالقاسم .(1387). شاهنامه، به تصحیح سعید حمیدیان، تهران: قطره.

18- کوزر، لوئیس .(1386). زندگی و اندیشة بزرگان جامعه­شناسی، ترجمة محسن ثلاثی، تهران: علمی.

19- گنجی، حمزه .(1389). آزمون­های روانی، تهران: ساوالان.

20- مارتین، والاس .(1386). نظریه­های روایت، ترجمة محمد شهبا، تهران: هرمس.

21- محمدی، محمدهادی .(1378). فانتزی در ادبیات کودکان، تهران: روزگار.

22- مختاری، محمد .(1379). حماسه در رمز و راز ملّی، تهران: توس.

23- مستور، مصطفی .(1386). مبانی داستان کوتاه، تهران: مرکز.

24- مقدادی، بهرام .(1378). فرهنگ اصطلاحات ادبی و نقد ادبی؛ از افلاطون تا عصر حاضر، تهران: فکر روز.

25- مهدی­پور عمرانی، روح الله .(1389). آموزش داستان‌نویسی، تهران: تیرگان.

26- نجفی بشردوست، محمد .(1382). گشایش و بست روایی در افسانه­های هزار و یک‌شب(پایان‌نامه)، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

27- نظامی گنجه­ای، الیاس بن یوسف .(1388). کلیات نظامی، به تصحیح وحید دستگردی، به اهتمام پرویز بابایی، تهران: نگاه.