شگردها و علل و انگیزه‌های کاربرد مضامین تعلیمی در منظومه های غنایی با تکیه بر منظومۀ نویافتۀ «ناز و نیاز»
محورهای موضوعی : شاهنامه
1 - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان
کلید واژه: مضامین تعلیمی, منظومۀ غنایی, منظومۀ ناز و نیاز, سدۀ یازدهم, شگردهای تعلیمی,
چکیده مقاله :
اشعار تعلیمی یکی از گسترده‌ترین و رایج‌ترین گونه‌های ادب فارسی است. اشعار و آثار تعلیمی گاهی اثری کاملاً مجزا و مستقل است؛ همانند منظومه‌ها و آثاری که تنها به تعلیم و پند و حکمت و اخلاق می‌پردازد؛ گاهی نیز مفاهیم و مضامین اخلاقی، حکمی، مذهبی و پندیات به‌طور پراکنده در میان آثار دیگر ادبی مانند منظومه‌های غنایی و حماسی و یا قصاید مدحی به کار می‌رود؛ در این حالت افزون‌بر نکاستن از جنبة شاعرانة این آثار، با شور و احساس ویژه‌ای، گیرایی این آثار افزایش می‌یابد. منظومۀ ناشناختۀ ناز و نیاز یکی از آثاری است که سرشار از آموزه‌های تعلیمی است. این منظومه از آثار ارزشمند سدۀ یازدهم هجری است و در شمار منظومه‌های گرانقدر عاشقانۀ فارسی قرار دارد؛ این منظومه تاکنون به چاپ نرسیده است و تنها نسخۀ باقی مانده از آن، نسخه‌ای با شمارۀ 483 در کتابخانۀ U.C.L.A دانشگاه لس‌آنجلس است. در این اثر، مضامین و معانی تعلیمی و حکمی بسیاری وجود دارد که شاعر، آنها را باتوجه‌به زمینۀ انفعالی و ذوقی و با استفاده از شگردهایی مانند ترغیب، انذار، استدلال و... به کار برده است. این موضوع بیانگر حسن توجه شاعر در استوارکردن کلام برپایۀ منطق عقلی و هنری است. نگارنده در این پژوهش می‌کوشد تا افزون‌بر معرفی کوتاه منظومۀ ناز و نیاز، چرایی بازتاب مضامین تعلیمی را در این منظومۀ غنایی بررسی کند.
One of the broadest and most popular genres of Persian literature is didactic poetry. Didactic poems and works of art are sometimes a completely separate and independent work, such as poems and works that are exclusively devoted to teaching, wisdom, and ethics, and sometimes also dispersed among other literary works. As in a number of cases, moral concepts, verdicts, religions, and beliefs have been used in enormous or even epic or modest poetry, which not only does not diminish the poetic aspect of such works but with passion and a special feeling attracts the attraction of such works. One of the works that are made up of didactic teachings is the unknown Naz and Niaz. This poem, which is one of the exquisite works belonging to the eleventh century AH and is one of the precious love poems of the Persian, has not yet been adorned with embellishment, and the only remaining version of that edition is numbered 483 at the UCLA Library of the University Los Angeles where it is preserved. In this narrative love poem, there are abundant didactic and wisdom meanings and concepts that the poet has used it in the context of passive and sensual ground using such techniques as persuasion, indignation, persuasion, etc. This can be a sign of good intention concerning poet's attempt to reasoning the word is based on rational and artistic logic. The author of this study is to introduce the glossary of this work, therefore, how to reflect the content of the teaching in this rich narrative love poem.
1- اسپنس، گری (1390). چگونه استدلال کنیم و همیشه پیروز باشیم، ترجمة محمدجواد میرفخرایی، تهران: میزان.
2- اسکندری، حسین؛ کیانی، ژاله (1386). «تأثیر داستان بر افزایش مهارت»، فصلنامۀ مطالعات برنامۀ درسی، دورۀ2، شمارۀ7، 26-20.
3- اصفهانی، راغب (1412). المفردات فی غریب القرآن، صفوان عدنان داودی، بیروت: دارالعلم الشامیه.
4- باباصفری، علی‌اصغر (1393). فرهنگ داستان‌های عاشقانه در ادب فارسی، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
5- باقری، خسرو (1385). نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، جلد اول، تهران: انتشارات مدرسه.
6- بختیاری، حسن (1390). «آموزش دینی زنان برای تربیت فرزندان»، فصلنامۀ پژوهشی در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، شمارۀ13، 15-12.
7- پراتکانیس، آنتونی؛ الیوت آرُنسون (1384). عصر تبلیغات: استفاده و سوء استفاده روزمره از اقناع، ترجمة کاووس سید امامی و محمدصادق عباسی، تهران: سروش.
8- داد، سیما (1385). فرهنگ اصطلاحات ادبی (واژه‌نامه مفاهیم و اصطلاحات ادبی فارسی و اروپایی)، تهران: مروارید.
9- دلشاد تهرانی، مصطفی (1382). سیری در تربیت اسلامی، تهران: انتشارات دریا.
10- ذوالفقاری، حسن (1393). یک صد منظومه عاشقانه در ادب فارسی، تهران: نشر چشمه.
11- رستگار فسایی، منصور (1380). انواع شعر، شیراز: نوید شیراز.
12- رزمجو، حسین (1374). انواع ادبی و آثار آن، مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
13- زمانی، کریم (1382). میناگر عشق، تهران: نشر نی.
14- شمیسا، سیروس (1389). انواع ادبی، تهران: فردوس.
15- صفا، ذبیح‌الله (1386). تاریخ ادبیات ایران، تهران: فردوس.
16- فتوحی، محمود (1395). بلاغت تصویر، تهران: سخن، چاپ چهارم.
17- گوتک، جرالدال (1380)، مکاتب فلسفی و آرای تربیتی، ترجمه محمدجواد پاک‌سرشت، تهران: انتشارات سمت.
18- میرصادقی (ذوالقدر)، میمنت (1385). واژه‌نامه هنر شاعری، تهران: کتاب مهناز.
19- میلر، جرج آرمیتاژ (1368). روانشناسی و ارتباط، ترجمۀ محمدرضا طالب نژاد، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
20- نسخه خطی (مؤلف: ناشناخته) (بی‌تا)، شاهزاده نیاز و شهزاده خانم ناز، ایالت کالیفرنیا: کتابخانۀ دانشگاه لس آنجلسU.C.L.A
21- یلمه‌ها، احمدرضا (1395). قصر بیقراری (بررسی و تحلیل هشت منظومة غنایی ناشناخته)، تهران: شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی.
22- ------------ (1395)، «بررسی خاستگاه ادبیات تعلیمی و منظوم و سیر تحول و تطور آن در ایران»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، سال هشتم، شمارۀ29، 90-61.
_||_