اصول اخلاقی

اصول اخلاقی انتشار مقاله

مقدمه

 با توجه به رویکرد دانشگاه آزاد اسلامی جهت تولید، انتشار و به روز رسانی علوم انسانی، همچنین پایبندی به راهنماهای ملی و بین المللی تدوین شده اخلاق پژوهشی، همچون "راهنمای کمیته بین المللی اخلاق در انتشارات [1](COPE)" و "مجموعه منشور و موازین اخلاق پژوهش" مصوب معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، نشریات علمی – پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان عضوی از مجلات علمی – پژوهشی جمهوری اسلامی ایران، ملزم به رعایت اصول ارزش‌های اخلاق حرفه‌ای هستند. در همین راستا اهم مسئولیت‌هایی که برای افراد فعال در نشر مجله همانند: نویسنده (گان)، مدیر مسئول، سردبیر، اعضای هیئت تحریریه،  و مدیر داخلی در نظر گرفته شده به اختصار بیان شده است.­

مسئولیت‌های نویسندگان­­_­  (Authors’ responsibilities)

1. از میان مقالات ارسالی به نشریات دانشگاه آزاد اسلامی، مقاله ای انتخاب و چاپ می شود که قبلا در سایر مجلات علمی (فارسی یا سایر زبان ها) منتشر نشده، حاصل پژوهش اصیل (Original Research)، و دارای منبع و استناددهی (Citation) دقیق باشد.
2. مسئولیت نهایی محتوای کامل مقاله ارسالی بر عهده نویسنده است. شایسته است یافته های مقاله به طور کامل گزارش شود و در ارائه یافته ها و تفسیر و تحلیل آنها دقت کامل به عمل آید، مقاله حاوی جزئیات و منابع کافی باشد به نحوی که امکان دسترسی سایر پژوهشگران به مجموعه داده‌های یکسان جهت تکرار پژوهش وجود داشته باشد.
3. قبل از ارسال مقاله، هرگونه تضاد منافع احتمالی که بر نتیجه یا تفسیر یافته‌های پژوهش و یا انتخاب سردبیران و داوران تاثیر گذار است، مطرح، و منابع مالی حامی پژوهش در مقاله ذکر شود.
4. احترام به فرآیند محرمانه ارزیابی و جلوگیری از هرگونه آشکارسازی هویت نویسنده برای داوران و برعکس. به عبارتی، مقاله عاری از هر گونه اطلاعات مشمول خودافشایی بوده، به ­طوری­که داور قادر به شناسایی نویسنده نباشد.
5. حصول اطمینان از وجود نام، اطلاعات و نقش هر یک از نویسندگان (نویسنده مسئول و نویسنده (گان) همکار) و نبود نامی غیر از پژوهشگران درگیر در انجام پژوهش
6. حفظ و حمایت از حریم خصوصی، کرامت انسانی، رفاه و آزادی شرکت کنندگان در پژوهش و ذکر هرگونه خطری که به واسطه پژوهش، متوجه انسان‌ها و یا سایر موجودات می شود.
7. نویسنده در هر زمانی که متوجه هر گونه خطا و بی‌دقتی در مقاله خود شود نشریه را در جریان آن قرار داده، نسبت به اصلاح آن اقدام و یا مقاله را بازپس گیرد
8. اعلام صریح نویسنده (گان) مبنی بر صحت و اصالت مقاله، فقدان سرقت علمی و چاپ در سایر نشریات
9. مواردی از مصادیق رفتار غیر اخلاقی انتشاراتی و پژوهشی:

• جعل داده ها (Fabrication): گزارش مطالب غیر واقعی و ارائه داده‌ها یا نتیجه‌های ساختگی به عنوان نتایج آزمایشگاهی، مطالعات تجربی و یا یافته‌های شخصی. ثبت غیرواقعی آنچه روی نداده یا جابجایی نتایج مطالعات مختلف
• تحریف داده ها (Falsification): ثبت و ارائه نتایج پژوهش به نحوی که جزئیات اجرای پژوهش یا فرایند جمع آوری داده‌ها دستکاری شود، یا داده‌هایی حذف یا تغییر یابد، یا برخی نتایج کوچک به منظور پنهان کردن واقعیات بزرگتر (بزرگ نمایی) شود (Juicy quotes) تا نتایج پژوهش به اهداف خاصی برسد یا نتایج ارائه شده مورد تردید نباشد.
• سرقت علمی(Plagiarism) : اقتباس نزدیک افکار و عبارات نویسندگان دیگر، کپی برداری در بیان اندیشه‌ها، شباهت‌های ساختاری در نوشتار یا انتساب ایده‌ها و نتایج دیگران بدون ارجاع مناسب، یا معرفی آن به عنوان یک پژوهش اصیل علمی
• اجاره علمی: به کارگیری فرد دیگری برای انجام پژوهش توسط نویسنده (گان) و دخل و تصرف اندکی پس از اتمام پژوهش و چاپ آن به نام خود.
• انتساب غیر واقعی: انتساب غیر واقعی نویسنده (گان) به موسسه، مرکز یا گروه آموزشی یا پژوهشی که نقشی در اصل پژوهش مربوطه نداشته‌.
• ارسال مجدد (Duplicate submission) : مقاله یا بخشی از آن که در نشریه دیگری (داخل یا خارج از کشور) چاپ شده یا در جریان داوری و چاپ باشد.
• انتشار همپوشان (Overlapping publication) : چاپ داده‌ها و یافته‌های مقالات پیشین خود با کمی تغییر در مقاله‌ای دیگر با عنوان جدید

مسئولیت های مدیر مسئول (Director  responsibilities)

1. پی گیری دسترسی آزاد اطلاعات به نشریه و گسترش نشر و اشاعه آن
2. نظارت و پی گیری امور کاری هیئت تحریریه و سردبیر نشریه
3. دخالت نکردن در فرآیند داوری علمی مقالات
4. دخالت نکردن در تصمیمات علمی هیئت تحریریه و سردبیر نشریه
5. رعایت حقوق مادی و معنوی نویسندگان، سردبیر، هیئت تحریریه، داوران، و عوامل اجرایی
6. تایید نهایی مطالب ارسالی به نشریه برای چاپ و انتشار به لحاظ حقوقی

مسئولیت‌های سردبیر و اعضای هیأت تحریریه (Editorial board responsibilities)

1. حفظ آزادی و اختیار عمل سردبیر نشریه در ایفای مستقلانه وظایف خود از قبیل رد یا پذیرش دست نوشته‌های واصله به کمک هیئت تحریریه و رعایت مسائل مربوط به شایستگی‌های علمی مقاله از جمله حفظ حقوق مادی و معنوی، اصالت پژوهش و نظر داوران و ویراستاران
2. تلاش برای ارتقاء و اجرای قوانین و دستورالعمل‌های اخلاق و سلامت پژوهش
3. دریافت مستندات مربوط به شرایط مندرج زیر در پذیرش مقاله از نویسنده(گان):
1. اعطای حق چاپ مقاله در نشریه دانشگاه
2. اعلام تعارض منافع احتمالی
4. انتخاب داوران شایسته با توجه به زمینه تخصصی، تجربه علمی و کاری، و نیز احترام به درخواست‌های مستدل و منطقی نویسنده(گان) در مورد داوری مقاله توسط داوران خاص
5. اجتناب از آشکارسازی اطلاعات و مشخصات نویسنده(گان) و داوران در فرآیند ارزیابی مقاله و احتراز از ارائه اطلاعات مقاله و بحث درباره جزئیات آن با دیگران
6. جلوگیری از بروز هرگونه تضاد منافع (Conflict of interests) در روند داوری، که به طور بالقوه بر پذیرش و نشر مقالات ارائه شده تاثیر بگذارد.
7. بررسی دقیق آثار متهم به تخلفات پژوهشی واصله از داوران یا طرق دیگر، و در صورت نیاز اقدام بر اساس "دستورالعمل تخلفات پژوهشی"
8. مراحل برخورد رفتار غیر اخلاقی انتشاراتی و پژوهشی:

1. آگاه سازی هیأت تحریریه نشریه و ارسال نامه به نویسنده مسئول برای درخواست توضیح، بدون رفتار قضاوتی.
2. اختصاص فرصتی مناسب برای پاسخگویی نویسنده(گان) متهم به "رفتار غیر اخلاقی انتشاراتی و پژوهشی" و پیگیری موارد و تخلفات محرز شده تا آخرین مرحله
3. ارجاع موضوع به هیئت تحریریه در صورت دریافت توضیحات غیر قابل قبول از سوی نویسنده برای تصمیم گیری نهایی در خصوص پذیرش یا رد مقاله
4. مطابق با تصمیم نهایی هیئت تحریریه؛
1. تذکر کتبی به نویسنده مقاله و یادآوری خط مشی چاپ نشریه قبل از  انتشار، و یا در خواست اصلاح گزارش و انتشار متن عذرخواهی نویسنده در نشریه شماره بعد
2. اخطار به نویسنده مسئول و رد هر اثر دیگری از نویسنده‌ی متخلف
3. انتشار بیانیه عذرخواهی در شماره بعدی نسخه چاپی نشریه و ذکر آن در نسخه برخط (آنلاین) مقاله‌ای که تقلب و سرقت علمی در آن محرز شده است(سلب اعتبار Retraction).
4. تلاش برای بهبود مستمر کیفیت و تضمین درستکاری و صداقت محتوای نشریه و احترام به تشکیلات نشریه اعم از: (خوانندگان، نویسندگان، داوران صاحب امتیاز، مدیر مسئول، مدیر داخلی، کارکنان هیئت تحریریه و ناشر)
5. بررسی تمامی مقالات دریافتی در مدت زمان مناسب

مسئولیت‌های داوران (Reviewers’ responsibility)

1. کمک به بررسی کیفی، محتوایی و علمی مقالات در جهت بهبود و ارتقاء کیفی نشریه
2. به کارگیری دانش و تخصص حرفه ای در حوزه موضوعی مقاله و اعلام تصمیم نپذیرفتن مقاله به سردبیر نشریه در صورت وجود تضاد منافع اعم از منافع مشترک، مالی، سازمانی، شخصی و یا کمبود زمان برای داوری
3. اعلام نظر تخصصی و اصلاحی به طور روشن و واضح، بر اساس مستندات علمی و استدلال کافی در مهلت زمانی معین به سردبیر نشریه و نویسنده(گان) و دوری از اعمال نظر سلیقه‌ای، صنفی، نژادی و مذهبی در داوری مقاله
4. اجتناب از به کارگیری اطلاعات، بحث‌ها، تفاسیر و ایده‌های به دست آمده در فرآیند داوری مقاله یا اطلاعات منتشر نشده نویسنده(گان)، برای منافع شخصی
5. احترام به فرآیند محرمانه ارزیابی و خودداری از به کارگیری اطلاعات، بحث‌ها، تفاسیر و ایده‌های به دست آمده در فرآیند داوری یا استفاده از داده‌ها و مفاهیم جدید مقاله به له یا علیه پژوهش‌های خود یا دیگران یا برای انتقاد یا بی‌اعتبار سازی نویسنده(گان)
6. کمک به سردبیر نشریه در تهیه گزارش "رفتار غیر اخلاقی انتشاراتی و پژوهشی" مقالات دریافتی برای داوری
7. آگاه سازی سردبیر نشریه به‌ هنگام تاخیر در انجام داوری مقاله و درخواست تخصیص زمان بیشتر یا گزینش داور دیگر

مسئولیت‌ دفتر نشریات علمی – پژوهشی

1. تعیین و اعلام شفاف سیاست‌های انتشاراتی خود، به‌خصوص در رابطه با استقلال تصمیم‌گیری هیئت تحریریه، اخلاق انتشاراتی، صیانت از مالکیت فکری و حق چاپ (Intellectual property and copyright)، تضاد منافع، وظائف نویسندگان، داوران ، سردبیر و هیات تحریریه،  فرآیند داوری و تصمیم‌گیری، تقاضاهای تجدید نظر و شکایات، حفظ اسناد علمی فرآیند تصمیم‌گیری، حفظ اطلاعات نویسندگان و داوران، اصلاح یا حذف مقالات پذیرفته شده، و حل اختلاف بین شاکیان و متهمان به "رفتار غیراخلاقی انتشاراتی و پژوهشی" 
2. رصد و پیگیری شکایات تخلفات پژوهشی برای نشریات دانشگاه
3. کمک برای اصالت و سلامت پژوهشی مقالات منتشره در نشریات دانشگاه