تحلیل استعارۀ مفهومی باد صبا در شعر حافظ
محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسیخدابخش اسداللهی 1 , جهاندوست سبزعلیپور 2
1 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
کلید واژه: حافظ شیرازی, زبانشناسی شناختی, استعاره مفهومی, باد صبا, وایو,
چکیده مقاله :
لیکاف و جانسون با نظریۀ استعارۀ مفهومی نشان دادند که استعاره‌ها از ذهن بر زبان جاری می‌شوند و تا زمانی که در ذهن تغییر شناختی ایجاد نشود، استعاره شکل نمی‌گیرد. ادبیات فارسی- با پیکرۀ عظیمی که در اختیار دارد- در دل خود گنجینۀ استعاره‌های مفهومی بسیاری جای داده‌است. رویکرد این تحقیق شناختی است و با روش توصیفی-تحلیلی یکی از استعاره‌های مهم ادبیات فارسی؛ یعنی کلان‌استعارۀ باد صبا انسان است بررسی شده‌است. پرسش این پژوهش آن است که از نظر شناختی، باد صبا چگونه در زبان فارسی مفهوم‌سازی شده‌است؟ داده‌های این تحقیق از دیوان حافظ به دست آمده‌است. تحلیل داده‌های تحقیق نشان می‌دهد که صبا در ادبیات فارسی از نظر شناختی یک انسانِ عاشق، طبیب، پرده‌دار، سنگ صبور، رازدار و در عین‌حال، یک انسانِ سخن‌چین، بیمار، دروغ‌گو، رقیب و بی‌وفا ترسیم شده‌است. از مقایسۀ شخصیت و خویشکاری دوگانۀ صبا در شعر فارسی، می‌توان احتمال داد که صبا بازمانده‌ای از ایزد وایو در ایران باستان باشد.
Through the theory of conceptual metaphor, Lakoff and Johnson showed that metaphors originate from the mind and reach the language and as long as there are no conceptual changes in the mind, no metaphors are created. Persian literature, with a large body of available resources, includes a treasure of numerous conceptual metaphors. The current study uses a cognitive approach and investigates one of the important metaphors in the Persian literature, namely the “Zephyr is human” metaphor. The main research question investigates how Zephyr is conceptualized in Persian language. The data for this study is gathered from divan of Hafez. Analysis of the data indicated that Zephyr in Persian literature is conceptually portrayed as a lover/healer/veiled/patient listener/ secretive human as well as a human who is gossiper/ sick/ liar/ rival and unfaithful. By comparing the dual personality and selfishness of Zephyr (Baad-e-Saba) in Persian poems, one can reach the conclusion that Zephyr (Bad-e-Saba) is probably a remaining visage of ancient Iranian god of Vayu.
پورابراهیم، شیرین؛ روشن، بلقیس؛ عابدی، مهدیه (1396). استعاره‌های مفهومی عشق در زبان شعر و زبان روزمره (رویکردی تطبیقی). شعر پژوهی. 9 (2) پیاپی 32، 66- 49.
حافظ، شمس‌الدین (1363). دیوان. به کوشش قاسم غنی و محمد قزوینی. تهران: اقبال.
حریریان، محمود؛ ملک‌شهمیرزادی، صادق؛ آموزگار، ژاله؛ میرسعیدی، نادر (1385). تاریخ ایران باستان. ج 1. تهران: (سمت).
حسینی، مریم (1385). رمزپردازی باد در آثار سنایی. فصل‌نامۀ علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س). 15- 16 (56- 57)، 49- 35.
خرازی، پرستو؛ مغیث، امیرحسین (1397، تیرماه). نقش‌آفرینی باد صبا در غزلیات خاقانی. سیزدهمین گردهمایی بین‌الملی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی. دانشگاه علامه طباطبایی تهران.
خرمشاهی، بهاالدین (1380) حافظ‌نامه. 2ج. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغتنامه. زیرنظر محمد معین و جعفر شهیدی. تهران: موسسه لغتنامه دهخدا.
راسخ مهند، محمد (1389). درآمدی بر زبانشناسی شناختی، نظریه‌ها و مفاهیم. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
زرین‌فکر، مژگان؛ صالحی‌نیا، مریم؛ مهدوی، محمدجواد (1393). استعارۀ مفهومی رویش در معارف بهاء ولد. ادبیات عرفانی. 5 (9)، 172-137.
سبزعلیپور، جهاندوست؛ رستمی، راضیه (1400). استعارۀ مفهومی عشق شکار است، در حوزۀ ادبیات فارسی. پژوهش‌های زبانشناسی تطبیقی. doi: 10.22084/rjhll.2019.19580.1954
سبزعلیپور، جهاندوست؛ وزیری، سهیلا (1397). بررسی استعارۀ مفهومی عرفان خرابات است در دیوان حافظ. پژوهش‌های ادبی عرفانی (گوهر گویا).12 (1) پیاپی 36، 72-47.
فضایلی، سیده مریم؛ ابراهیمی، شیما (1393). بررسی استعاره مفهومی احساس غم در شعر مسعود سعد. مطالعات زبان و ادبیات غنایی. 4 (13)، 80-65.
کوچس، زولاتان (1398). استعاره‌ها از کجا می‌آیند، شناخت در بافت استعاره. تهران: آگاه.
کوچس، زولاتان (1394). استعاره در فرهنگ: جهانی‌ها و تنوع. ترجمۀ نیکتا انتظام. تهران: سیاهرود.
کیا علی‌اصغر؛ ثقه‌ای، سعید (1390). مطالعه نقش‌های باد صبا در شعر حافظ از منظر ارتباطی. رسانه. 6 (1) پیاپی 11، 16- 1.
کی‌منش، عباس (1366). پرتو عرفان شرح اصطلاحات عرفانی کلیات شمس. ج 1. تهران: سعدی.
گندمکار، راحله (1391). نگاهی تازه به چگونگی درک استعاره در زبان فارسی. ادب‌پژوهی. 6 (19)، 167-151.
لیکاف، جورج؛ جانسون، مارک (1395). استعاره‌هایی که با آن زندگی می‌کنیم. ترجمۀ هاجر آقاابراهیمی. تهران: نشرعلم.
معدن‌کن، معصومه (1383). نقش صبا در عشق و عرفان و تاریخ غزل حافظ. حافظ‌پژوهی، 7، 187- 170.
نصیری جامی، حسن (1385). رازمندی باد صبا در شعر حافظ. نشریۀ ادبیات فارسی. 2 (9)، 171- 151.
نیلی‌پور، رضا (1396). زبانشناسی شناختی، دومین انقلاب معرفت‌شناختی در زبانشناسی. تهران: هرمس.
هینلز، جان (1384). شناخت اساطیر ایران ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.
یاحقی، محمدجعفر (1389). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
_||_
Dehkhoda. A.A. (1998). Dictionary. supervised by Mohammad Moein & Jafar Shahidi. Tehran: Dehkhoda Dictionary Institute, Tehran.
Fazayeli, S.M.; Ebrahimi, Sh. (2014). Investigating the conceptual metaphor of sadness in poetry of MasudSa'd. Lyrical language and literature studies. 4 (13), 65-80.
Gandomkar, R. (2012). Introduction to understanding metaphors in Persian Language. Literature Studies. 6 (19), 151-167.
Hafez, Sh. (1984). Divan. Ghasem Ghani & Mohammad Ghazvini (Ed.). Tehran: Eghbal Publications.
Haririyan, M.; Malek Shahmirzadi, S.; Amoozgar, J. & Mir Saeeidi, N. (2006). History of Ancient Iran. Vol.1. Tehran: The Organization for Researching and Composing University textbooks in the Humanities (SAMT).
Hinnells, J. (2005). Persian Mythology. Jaleh Amoozar & Ahmad Tafazoli (Trans.). Tehran: Cheshmeh Publications.
Hosseini, M. (2006). Cryptography of Wind in Sanai’s Works. Humanities Quarterly. Al-Zahra University. 15-16 (56-57), 35-49.
Kharazi, P.; Moghith, A.H. (2018, June). The role of Zephyr in Khaqani’sghazal. 13th international gathering of Iranian Society for the Promotion of Persian Language and Literature. Tehran: Allameh Tabatabaee University
Khoramshahi, B. (2001). Hafeznameh, Vol. 2. Tehran: Scientific-Cultural Publishing Co.
Kia, A.A. & Sagheei, S. (2011). Studying the roles of Zephyr (Bad-e-Saba) in Hafez’s poems from a communicational perspective. Media. 6 (1), 1–16.
Koches, Z. (2015). Metaphors in culture – worlds and variety. Nikta Entezam (Trans.). Tehran: Agah Publications.
Koches, Z. (2019). Where metaphors originate from, introduction to weave of metaphors. Tehran: Agah Publications.
Lakoff, G. & Johnson, M. (2016). Metaphors We Live By. Hajar Aghaebrahimi (Trans.). Tehran: Science Publications.
Madankan, M. (2004). The role of Zephyr (Bad-e-Saba) in love, mysticism and history of Hafez’s sonnet. Hafez Studies, 7, 170-187.
Nasiri Jami, H. (2006). Mystery of Zephyr (Bad-e-Saba) in Hafez’s Poetry. Journal of Persian Literature, 2 (9), 151-171.
Nilipour, R. (2017). Conceptual Linguistics, second Epistemological revolution in linguistics. Tehran: Hermes Publications.
Pouremrabim, Sh.; Roshan, B. & Abedi, M. (2017). Conceptual metaphors of love in poetry and daily language (with a comparative approach). Poetry Studies. 9 (2), 46-66.
Rasekh Mahmand, M. (2010). An Introduction to Cognitive Linguistics, Theories and Concepts. Tehran: SAMT.
Sabzalipour, J. & Rostami, R. (2021). The conceptual metaphor of love is hunting, in the field of Persian literature. Comparative linguistic research. . doi: 10.22084/rjhll.2019.19580.1954
Sabzalipour, J. & Vaziri, S. (2018). Investigating the conceptual metaphor of mysticism is a tavern in Hafez’s Divan. Mystical Literary Studies (Gohar-e-Goya), 12 (1), 47-72.
Yahaghi, M.J. (2010). Culture of Mythology and short stories in Persian literature. Tehran: Farhang Moaser Publications.
Zarinfekr, M.; Salehinia, M. & Mahdavi, M.J. (2014). Conceptual metaphor of growth in Bahāʼ al-Dīn Valad beliefs. Journal of Mystical Literature. 5 (9), 137-172.