حافظ و فرهنگ مردمی ( ارزش ها و ضد ارزش ها )

محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی

افسانه افروغی نیا ¹

1 - دانش‌آموختۀ دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

تاریخ دریافت : 1402/10/19 تاریخ پذیرش : 1403/03/21 تاریخ انتشار : 1403/03/31

کلید واژه: حافظ, شعر, جامعه, ارزش‌ها و ضد ارزش‌ها.,

چکیده مقاله :

در این تحقیق به روش تحلیل محتوا به پیروی از نظریة مارکس وبر، به بررسی ضد ارزش‌ها در جامعة عصر حافظ پرداخته شده است. هدف از این تحقیق شناخت نگرش اجتماعی حافظ و مسائل اجتماعی و فرهنگی شرایط سیاسی جامعة آن عصر است. برای دستیابی به این هدف، به بررسی آن دسته از غزلیاتی پرداختیم که در آن به ارزش‌ها و ضد ارزش‌های جامعة او اشاره شده است. یافته‌ها نشان داد که حافظ نسبت به ناهنجاری‌های موجود در جامعة خود واکنش نشان داده و منتقد ضد ارزش‌هایی است که پایه‌های جامعة آرمانی ساخته شده در ذهن صلح‌جوی او را متزلزل ساخته است. شاعر شیرین سخن ما، مخاطرات بی‌شماری را به جان خریده و با لحنی تند و گزنده از صوفی و محتسب و شیخ و مفتی و واعظ لب به سخن گشوده و در نکوهش ضد ارزش‌هایی چون ریا، فساد، فرصت‌طلبی، حرام‌خواری و مانند آن سخن‌سرایی کرده است تا رسالت اجتماعی خود را به تمام و کمال به سوی یک مبارزۀ سیاسی سوق دهد. او با کلام شیوا و شیرینش کوشیده تا همبستگی و هویت ملی را در میان اعضای جامعه قوام بخشد و با اتکا به نگاه ژرف خود، طرحی نو از انسان، آزادی، دین و دنیا دراندازد.

چکیده انگلیسی:

In this research, the anti-values in the society of Hafez's era have been investigated using the method of content analysis following Marx Weber's theory. The purpose of this research is to understand the social attitude of Hafez and the social and cultural issues of the political conditions of the society of that era. In order to achieve this goal, we examined those sonnets in which the values and anti-values of his society are mentioned. The findings showed that Hafez has reacted to the anomalies in his society and is critical of anti-values that have shaken the foundations of the ideal society built in his peaceful mind. Our sweet-spoken poet has taken countless risks and opened his mouth to speak with a sharp and stinging tone from Sufis, muftis, sheikhs, muftis, preachers, etc. Eating haram and... speaking to push the mission of his community to a political struggle. With his eloquent and sweet words, he has tried to consolidate solidarity and national identity among the members of the society, and based on his deep insight, he has created a new plan of man, freedom, religion and the world.

منابع و مأخذ:

برزگر خالقی، محمدرضا (1401). شاخ نبات حافظ. چاپ دوازدهم. تهران: زوار.
حافظ، شمس الدین محمد (1383). دیوان غزلیات. چاپ سی و ششم. تهران: صفی علیشاه.
حافظ، شمس الدین محمد (1392). دیوان حافظ. تهران: اشارات طلایی.
خرمشاهی، بهاءالدین (1399). ذهن و زبان حافظ. چاپ یازدهم. تهران: ناهید.
خرمشاهی، بهاءالدین (1401). حافظ حافظة ماست. چاپ دوازدهم. تهران: قطره.
رجایی بخارایی، احمد علی (1390). فرهنگ اشعار حافظ. چاپ نهم. تهران: علمی.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1394). از کوچه رندان. چاپ بیستم. تهران: سخن.
شافعی، خسرو (1384). زندگی صد شاعر از رودکی تا امروز. چاپ دوم. تهران: خورشید.
صانعی، پرویز (1379). جامعه‌شناسی ارزش‌ها. چاپ دوم. تهران: جار.
غنی، قاسم (1400). تاریخ عصر حافظ. چاپ سیزدهم. تهران: زوار.
فرامرزی، داوود (1385). نظریۀ ساختار مدور ارزش‌ها. نامۀ پژوهش، 4 (14 و 15)، 108-128.
کرایب، یان (1394). نظریۀ اجتماعی کلاسیک مقدمه‌ای بر اندیشة مارکس وبر، دورکیم و زیمل. ترجمۀ شهناز مسمی‌پرست. تهران: آگاه.
وبر، مارکس (1397). جامعه‌شناسی دین. ترجمۀ محمد ثلاثی. تهران: ثالث.