• صفحه اصلی
  • بررسی معیارهای کالبدی مؤثر بر شکل‌گیری تصویر ذهنی زنان از فضای شهری مطلوب (مطالعه موردی؛ شهر اهواز)

اشتراک گذاری

آدرس مقاله


کد مقاله : 140304021123422 بازدید : 138 صفحه: 1 - 12

10.30495/JUEP.1404.1123422

نوع مقاله: پژوهشی

بررسی معیارهای کالبدی مؤثر بر شکل‌گیری تصویر ذهنی زنان از فضای شهری مطلوب (مطالعه موردی؛ شهر اهواز)

محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهری

مجید گودرزی 1 * , پرویز سلیمانی مقدم 2 , ابتسام آل بوبالدی 3

1 - گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران
2 - استادیار، گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
3 - گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

تاریخ دریافت : 1403/04/02 تاریخ پذیرش : 1403/07/05 تاریخ انتشار : 1404/01/28

کلید واژه: تصویر ذهنی, فضاهای شهری , مدل SECA, شهر اهواز,

چکیده مقاله :

تصویر ذهنی، تصویر یا برداشتی است که هر انسان از خود، دیگران و محیط اطراف دارد. بنابراين پرداختن به مفاهيم ذهني فرد و شکل‌گیری تصوير ذهني از محيط و تأثير آن در رفتار و همچنين قضاوت نسبت به انتخاب مکان مطلوب براي زنان ضرورت می‌یابد. فضای شهری عنصر اساسی ساخت شهر است که با کانون راهبردهای اجتماعی مربوط می‌شود و شکل‌دهنده‌ی رفتار و زندگی اجتماعی افراد است. درعین‌حال فضای عمومی شهری فضایی است که با ساختار کالبدی و کارکرد اجتماعی‌اش می‌تواند عرصه‌ی مطلوبی برای رشد و بالندگی جامعه‌ی مدنی ارائه دهد. به همین منظور پژوهش حاضر باهدف بررسی معیارهای کالبدی مؤثر بر شکل‌گیری تصویر ذهنی زنان از فضای شهری مطلوب در شهر اهواز تدوین شده است. این پژوهش به لحاظ هدف، کاربردی و ازلحاظ ماهیت و روش انجام، توصیفی- تحلیلی می¬باشد. در این پژوهش از مدل SECA جهت تجزیه‌وتحلیل داده‌ها استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد که 10 عامل بر معیارهای شکل گیری تصویر ذهنی زنان از فضای شهری مطلوب (مطالعه موردی؛شهر اهواز) تأثیرگذار بودند که از این معیارهای کانون¬های خرید و گردشگری در شهر اهواز، سیتی سنتر مهزیار رتبه اول، بازار امام خمینی رتبه دوم و مرکز خرید برج رتبه سوم را کسب کرده است.

چکیده انگلیسی:

A mental image is the image or perception of every human towards himself, others, and the surrounding environment. Therefore, it is necessary to deal with the mental concepts of the person and the formation of the mental image of the environment and its effect on behavior, as well as judgment regarding the choice of a suitable place for women. Urban space is the basic element of city construction, which is related to the center of social strategies and shapes people's behavior and social life. At the same time, the urban public space is a space that, with its physical structure and social function, can provide a favorable arena for the growth and development of civil society. The present study aimed to investigate the physical criteria that effectively form women's mental image of the desirable urban space in Ahvaz City. This applied study employed a descriptive-analytical research method. The study also used the SECA model to analyze the data. The research results showed that ten factors impacted the criteria for forming women's mental image of the desirable urban space of Ahvaz. Among these criteria of shopping and tourism centers in Ahvaz City, Mahziyar City Center got the first rank, Imam Khomeini Bazaar obtained the second rank, and Burj Shopping Center ranked third.

 

Extended Abstract

Introduction

A city is the home of different groups of people, and only by understanding the images that various groups and people of the city have in their minds can we know them. Their relationship can create a pleasant environment where everyone is happy to live. This point indicates that the image of any environment is not only the result of the effect of external manifestations of that environment on the observer's mind, but also the observer's imagination has an effective contribution in creating it. Since different groups use the city, it must be accepted that it is imperative to understand the images that the main groups of society have in mind. Today, the relationship between "gender" and "urban space" is one of the primary debates for optimal design in urban planning, and it has affected the attitude and how to organize the living space from various psychological, social, cultural, and economic aspects.

Another critical point is whether the differences between men and women are inherent or acquired. Forgetting the differences and being limited to similarities is incorrect and has negative consequences. The person-environment relationship at individual levels is related to feeling, perception, values, and subjective experiences; it is formed at social levels, such as different social groups or groups that are similar in age and gender. Therefore, the characteristics of each group and stratum must be examined at each level. On the other hand, gender, such as factors such as place of residence, age, socio-economic conditions, ethnicity, and income level, affect perceptions and knowledge of the environment. Therefore, it becomes necessary for women to deal with the individual's mental concepts and the formation of the mental image of the environment and its effect on behavior, as well as judgment regarding the choice of a suitable place.

 

Methodology

The present applied study employed a descriptive-analytical research method. The data were collected through the library and field study techniques. In the library technique, first, to examine the research records and background of the subject and explain the theoretical-conceptual framework, the existing books, articles, and dissertations were reviewed. In the field study technique, the data were collected using a questionnaire. The statistical population consisted of women over 18 years of age living in Ahvaz City, 381,294 individuals, according to the General Population and Housing Census 2015. The sample size was determined using Cochran's formula, which included 384 participants. The participants were selected via a simple random sampling method. Data analysis was done using the SECA model.


 
Results and discussion

Table 1: Weight of criteria and score of the options


Criterion code

Criterion name

Weight of criterion

Option code

Option name

Option score

Option rank

C1

Physical and functional

0.1910

A1

Imam Khomeini Bazaar

0.8341

2

C2

Structural and spatial

0.1296

A2

Mahziyar City Center

0.8939

1

C3

Natural

0.2320

A3

Karun Shopping Center

0.7554

5

C4

Sociocultural

0.2339

A4

Burj shopping center

0.8112

3

C5

Economic  

0.2136

A5

Imam Reza Bazaar

0.7931

4

 

 

 

A6

Tabiat Bridge

0.7068

6

 

 

 

A7

Ahvaz artificial waterfall

0.4494

10

 

 

 

A8

Jazireh Park

0.6651

7

 

 

 

A9

Museum of Contemporary Art

0.5418

9

 

 

 

A10

Mayar's house

0.5863

8

 

As was determined from the results of the SECA method, the weights of the criteria and the scores of the options have been calculated at β=5, which are given in Table 7. Based on this, among the ten shopping and tourism centers in Ahvaz, Mahziyar City Center obtained the first rank, Imam Khomeini Bazaar obtained the second rank, and Burj Shopping Center won the third rank.

 

Conclusion

This research employed the SECA model. In this method, we examined five steps. In the first step, we formed a decision matrix using the opinion of experts. Then, in the second step, the criteria are normalized. In the third step, the value of is determined. This section calculates the correlation difference between one criterion and another criterion. So, , which is the correlation between the criteria, should be calculated first, and then, based on the correlation value of each criterion, the number is subtracted from 1, then the sums are added in a row. The fourth step determines the normal values of σj and πj. In this section, the normal values of σj and πj are calculated. The value of πj was calculated in the previous step, and for its normalization, each πj should be divided by the total number of πj to obtain normal values. For the normal value of σj, one must first calculate the value of σj, which is the same as the standard deviation. To normalize it, each σj is divided by the total sum of σj. In the fifth step, by using the optimization model and solving it in this section, using the model, a non-linear optimization model is created and solved by Lingo software. In this model, six models were implemented for β values from 0.1 to 6. The weight of the criteria and the score of options were obtained for each implementation. The weight values of the criteria (W) and the score of the options (A) are respectively given for different values of β. This research ranked ten shopping and tourism places in Ahvaz based on five physical and functional, structural and spatial, natural, social and cultural, and economic criteria.

منابع و مأخذ:


 Abbas Zadegan, M. (2005). Socio-Psychological Dimensions in Urban Spaces, International Journal of Engineering Sciences, University of Science and Technology, Vol. 16, No. 1, pp. 68-69. [In Persian]
 Brook, I. (2018). The Aesthetic Appreciation of Landscape. In book: The Routledge Companion to Landscape Studies, http://dx.doi.org/10.4324/9781315195063-3.
 Fairclough, G., Sarlöv Herlin, I. & Swanwick, C. (2018). Routledge Handbook of Landscape Character Assessment . London: Routledge.
 Fairclough, G., Sarlöv Herlin, I. & Swanwick, C. (2018). Routledge Handbook of Landscape Character Assessment. London: Routledge.
 Filomena, G., Verstegen, J. A., & Manley, E. (2019). A computational approach to The Image of the City. Cities, 89, 14-25. https://doi.org/10.1016/j.cities.2019.01.006
 Gerber, J. D., & Hess, G. (2017). From landscape resources to landscape commons: Focusing on the nonutility values of landscape. International Journal of the Commons, 11(2), 708-732.
 Gerber, J. D., & Hess, G. (2017). From landscape resources to landscape commons: Focussing on the nonutility values of landscape. International Journal of the Commons, 11(2), 708-732.
 Goodarzi, M., & Hajipour, N. (2018). A Comparative Analysis of Distribution of Selected Urban Health Indices in Ahvaz Metropolis. GEOGRAPHICAL URBAN PLANNING RESEARCH (GUPR), 6(4), 769-790. doi: 10.22059/jurbangeo.2018.261127.933[In Persian]
 Habibi, K., Rahimi Kaka Jobb, A., Abdi, M.H., & Ahmadi, T. (2013). Securing Urban Public Spaces to Increase Women's Attendance, Case Study: Ferdowsi Avenue, Sanandaj. Shahrgarar, 12(62), 62-93. [In Persian]
 Hajiahmadi Hamedani, A., Majedi, H., & Jahanshahloo, L. (2018). Effective criteria on the formation of women’s image from favorable urban space (Case study: Tehran City). MOTALEATE SHAHRI, 7(28), 3-16. doi: 10.34785/J011.2018.012[In Persian]
 Kaymaz, I. (2012). Landscape Perception. Ankara: InTech.
 Khanlari, R., & Mohammad Ali lavasani, Z. (2020). Investigating the effects of vitality of urban spaces on the formation of citizens' mental image with urban photography technique (Hassan Abad Square, Tehran). JOURNAL OF URBAN DEVELOPMENT AND ARCHITECTURE - ENVIRONMENT IDENTITY ( JUDA-EI), 1(1), 79-91. [In Persian]
 Kullmann, K. (2018). Design with (human) nature: recovering the creative instrumentality of social data in urban design. Journal of Urban Design, 24(2), 165- 182. https://doi.org/10.1080/13574809.2018.1433530
 Memlük, M. (2014). Urban Landscape Design. In: M. Ozyavuz (ed.), Landscape Planning. Rijeka: InTech, pp. 227-298.
 Mohamadi, A., & Miles, R. (2014). Toward more inclusive public spaces: Learning from the everyday experiences of Muslim Arab women in New York City. Environment and Planning A, 46(8), 5-14. http://dx.doi.org/10.1068/a46292
 Naghdy, A. (2011). Man and City, Sociology and Urban Planning, University of Buenos Aires Publications, First Edition. [In Persian]
 Nishimura, K. (2019). The Aesthetic Appreciation of Landscape. In A. Verissimo Serrao & M. Reker (Ed.), Philosophy of Landscape: Think, Walk, Act. Lisbon: Center fo philosophy.
 Rahimi, A., Vaezi, M., Mohamadi, H., & Bakooyi, M. (2018). Evaluation of Gender Justice in Urban Public Spaces (A Case Study: Tabriz City Center). QUARTERLY JOURNAL OF WOMAN AND SOCIETY, 9(35), 219-244. https://dorl.net/dor/20.1001.1.20088566.1397.9.35.10.8[In Persian]
 Salehi, N., Davodpour, Z., & Khastu, M. (2023). Developing a conceptual model of mental image in large shopping centers of Tehran (case example: Iran Mall, Son Center, Sarai Delgosha). Sustainable Urban Development Quarterly, 4(13), 79-103. [In Persian]
 Shojaeivand, B., Rostaei, S., & Asgari Zamani, A. (2022). Spatial Representation and Production and Reproduction of the Mental Image: Lefebvre’s Trialectic Approach. JOURNAL OF ARID REGIONS GEOGRAPHIC STUDIES, 9(33), 1-19. [In Persian]
 Smith, M. (2007), Tourism, Culture and Regeneration, UK, Oxford, Cabi Press.
 Sönmez, B. E., & Önder, D. E. (2019). The influence of GPS-based navigation systems on perception and image formation: A case study in urban environments. Cities, 86, 102-112. https://doi.org/10.1016/j.cities.2018.12.018
 Sweet, E.L., & Escalante, S.O. (2015). Bringing bodies into planning: Visceral methods, fear and gender violence. Urban Studies, 52 (10), 1826- 1845. http://dx.doi.org/10.1177/0042098014541157
 Vahid Bafandeh, M., Vahid Bafandeh, M., & Imani Shamloo, J. (2023). Identifying the Dimensions and Components Affecting the Formation of Desirable Urban Spaces for Women by Using the Meta-Analysis Method. WOMAN IN DEVELOPMENT & POLITICS, 21(4), 975-998. doi: 10.22059/jwdp.2023.355914.1008320[In Persian]
 Vahidbafandeh, M., & Imani Shamloo, J. (2023). Explaining the dimensions and components affecting the formation of the mental image of cities by using the tool of systematic review and meta-analysis. URBAN PLANNING KNOWLEDGE, 7(3), 108-131. doi: 10.22124/upk.2023.23593.1829[In Persian]
 Watmann, F. M., Frick, J., Kienast, F., & Hunziker, M. (2021). Factors influencing visual landscape quality perceived by the public. Results from a national survey. Landscape and Urban Planning, (208), 1-10.
 Watmann, F.M., Frick, J., Kienast, F., & Hunziker, M. (2021). Factors influencing visual landscape quality perceived by the public. Results from a national survey. Landscape and urban planning. 208(16),1-100. http://dx.doi.org/10.1016/j.landurbplan.2020.104024
متن کامل:


img0 

img0 

img0 

        Journal of Urban Environmental Planning and Development    

Vol 5, No 17, Spring 2025

                p ISSN: 2981-0647  - e ISSN:2981-1201        

Journal Homepage: https://sanad.iau.ir/journal/juep/

 

Research Paper

Investigating the Physical Criteria Effective on the Formation of Women's Mental Image of the Ideal Urban Space: Case Study of Ahvaz City

C:\Users\admin\AppData\Local\Microsoft\Windows\INetCache\Content.MSO\27046698.tmp 

Majid Goodarzi1    : Associate Professor, Department of Geography and Urban Planning, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran.

Parviz Soleimani Moghaddam: Assistant Professor, Department of Geography, Payam-e-Noor University, Tehran, Iran.

Ebtesam Albu Baledi: Masters Student in Geography and Urban Planning, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran.

 

Received: 2024/06/22PP 1-12 Accepted: 2024/09/26

        

Abstract

 

This point indicates that the image of any environment is not only the result of the effect of external manifestations of that environment on the observer's mind, but also the observer's imagination has an effective contribution in creating it. Since different groups use the city, it must be accepted that it is imperative to understand the images that the main groups of society have in mind. Today, the relationship between "gender" and "urban space" is one of the primary debates for optimal design in urban planning, and it has affected the attitude and how to organize the living space from various psychological, social, cultural, and economic aspects. The present study aimed to investigate the physical criteria that effectively form women's mental image of the desirable urban space in Ahvaz City. The present applied study employed a descriptive-analytical research method. The data were collected through the library and field study techniques. In the library technique, first, to examine the research records and background of the subject and explain the theoretical-conceptual framework, the existing books, articles, and dissertations were reviewed. In the field study technique, the data were collected using a questionnaire. The statistical population consisted of women over 18 years of age living in Ahvaz City, 381,294 individuals, according to the General Population and Housing Census 2015. The sample size was determined using Cochran's formula, which included 384 participants. The participants were selected via a simple random sampling method. Data analysis was done using the SECA model. The research results showed that ten factors impacted the criteria for forming women's mental image of the desirable urban space of Ahvaz. Among these criteria of shopping and tourism centers in Ahvaz City, Mahziyar City Center got the first rank, Imam Khomeini Bazaar obtained the second rank, and Burj Shopping Center ranked third.

 

 

 

Keywords: Mental image, urban spaces, SECA model, Ahvaz city..

img0 

Citation: Goodarzi, M., Soleimani Moghaddam, P., & Albu Baledi, E. (2025). Investigating the Physical Criteria Effective on the Formation of Women's Mental Image of the Ideal Urban Space: Case Study of Ahvaz City. Journal of Urban Environmental Planning and Development, 5(17), 1-12.

img0© The Author(s) Publisher: Islamic Azad University of Shiraz

 

DOI: 

 

 

[1]  . Corresponding author: Majid Goodarzi, Email: m.goodarzi@scu.ac.ir, Tel: +989138148828

 

Extended Abstract

Introduction 

A city is the home of different groups of people, and only by understanding the images that various groups and people of the city have in their minds can we know them. Their relationship can create a pleasant environment where everyone is happy to live. This point indicates that the image of any environment is not only the result of the effect of external manifestations of that environment on the observer's mind, but also the observer's imagination has an effective contribution in creating it. Since different groups use the city, it must be accepted that it is imperative to understand the images that the main groups of society have in mind. Today, the relationship between "gender" and "urban space" is one of the primary debates for optimal design in urban planning, and it has affected the attitude and how to organize the living space from various psychological, social, cultural, and economic aspects.

Another critical point is whether the differences between men and women are inherent or acquired. Forgetting the differences and being limited to similarities is incorrect and has negative consequences. The person-environment relationship at individual levels is related to feeling, perception, values, and subjective experiences; it is formed at social levels, such as different social groups or groups that are similar in age and gender. Therefore, the characteristics of each group and stratum must be examined at each level. On the other hand, gender, such as factors such as place of residence, age, socio-economic conditions, ethnicity, and income level, affect perceptions and knowledge of the environment. Therefore, it becomes necessary for women to deal with the individual's mental concepts and the formation of the mental image of the environment and its effect on behavior, as well as judgment regarding the choice of a suitable place.

 

Methodology 

The present applied study employed a descriptive-analytical research method. The data were collected through the library and field study techniques. In the library technique, first, to examine the research records and background of the subject and explain the theoretical-conceptual framework, the existing books, articles, and dissertations were reviewed. In the field study technique, the data were collected using a questionnaire. The statistical population consisted of women over 18 years of age living in Ahvaz City, 381,294 individuals, according to the General Population and Housing Census 2015. The sample size was determined using Cochran's formula, which included 384 participants. The participants were selected via a simple random sampling method. Data analysis was done using the SECA model.

 

 

Results and discussion 

Table 1: Weight of criteria and score of the options

 

Criterion code

Criterion name

Weight of criterion

Option code

Option name

Option score

Option rank

C1

Physical and functional

0.1910

A1

Imam Khomeini Bazaar

0.8341

2

C2

Structural and spatial

0.1296

A2

Mahziyar City Center

0.8939

1

C3

Natural

0.2320

A3

Karun Shopping Center

0.7554

5

C4

Sociocultural

0.2339

A4

Burj shopping center

0.8112

3

C5

Economic  

0.2136

A5

Imam Reza Bazaar

0.7931

4

 

 

 

A6

Tabiat Bridge

0.7068

6

 

 

 

A7

Ahvaz artificial waterfall

0.4494

10

 

 

 

A8

Jazireh Park

0.6651

7

 

 

 

A9

Museum of Contemporary Art

0.5418

9

 

 

 

A10

Mayar's house

0.5863

8

 

As was determined from the results of the SECA method, the weights of the criteria and the scores of the options have been calculated at β=5, which are given in Table 7. Based on this, among the ten shopping and tourism centers in Ahvaz, Mahziyar City Center obtained the first rank, Imam Khomeini Bazaar obtained the second rank, and Burj Shopping Center won the third rank.

 

Conclusion 

This research employed the SECA model. In this method, we examined five steps. In the first step, we formed a decision matrix using the opinion of experts. Then, in the second step, the criteria are normalized. In the third step, the value of is determined. This section calculates the correlation difference between one criterion and another criterion. So, , which is the correlation between the criteria, should be calculated first, and then, based on the correlation value of each criterion, the number is subtracted from 1, then the sums are added in a row. The fourth step determines the normal values of σj and πj. In this section, the normal values of σj and πj are calculated. The value of πj was calculated in the previous step, and for its normalization, each πj should be divided by the total number of πj to obtain normal values. For the normal value of σj, one must first calculate the value of σj, which is the same as the standard deviation. To normalize it, each σj is divided by the total sum of σj. In the fifth step, by using the optimization model and solving it in this section, using the model, a non-linear optimization model is created and solved by Lingo software. In this model, six models were implemented for β values from 0.1 to 6. The weight of the criteria and the score of options were obtained for each implementation. The weight values of the criteria (W) and the score of the options (A) are respectively given for different values of β. This research ranked ten shopping and tourism places in Ahvaz based on five physical and functional, structural and spatial, natural, social and cultural, and economic criteria.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقاله پژوهشی

بررسی معیارهای کالبدی مؤثر بر شکل‌گیری تصویر ذهنی زنان از فضای شهری مطلوب (مطالعه موردی؛ شهر اهواز)

C:\Users\admin\AppData\Local\Microsoft\Windows\INetCache\Content.MSO\27046698.tmp 

مجید گودرزی1       : دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

پرویز سلیمانی مقدم: استادیار، گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

ابتسام آل بوبالدی: دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

دریافت: 02/04/1403 صص 12-1 پذیرش: 05/07/1403

چکیده 

ازآنجاکه شهر مورداستفاده گروه­های مختلف مردم قرار می‌گیرد، باید پذیرفت که درک تصاویری که از سیمای آن، گروه‌های اصلی جامعه در ذهن دارند، حائز اهمیت فراوان است. رابطه «جنسیت» و «فضای شهری» امـروزه یکی از بحث‌های اساسی بـرای طراحی مطلوب در عرصه شهرسازی است و نحوه نگرش و چگونگی سازمان‌دهی فضای زندگی را از جنبه‌های مختلف روان‌شناختی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و ... متأثر ساخته است. به همین منظور پژوهش حاضر باهدف بررسی معیارهای کالبدی مؤثر بر شکل‌گیری تصویر ذهنی زنان از فضای شهری مطلوب در شهر اهواز تدوین شده است. تحقیق حاضر به لحاظ هدف، کاربردی و ازلحاظ ماهیت و روش، توصیفی – تحلیلی پیمایشی می‌باشد. اطلاعات و داده‌های موردنیاز از طریق روش کتابخانه‌ای و میدانی جمع‌آوری‌شده است. در شیوه کتابخانه‌ای ابتدا به‌منظور بررسی سوابق و پیشینه موضوع و تبیین چارچوب نظری – مفهومی پژوهش، کتب مقالات و پایان‌نامه‌های موجود موردمطالعه قرارگرفته است. در مطالعات میدانی نیز با استفاده از پرسشنامه داده‌های موردنیاز تحقیق جمع‌آوری می‌شود. جامعه آماری پژوهش حاضر را زنان بالای 18 سال ساکن شهر اهواز تشکیل می­دهند که تعداد آن­ها طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1395، 381294 نفر بوده است. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران، 384 نمونه تعیین گردید. شیوه نمونه­گیری نیز به صورت تصادفی انتخاب گردید. تجزیه و تحلیل داده­ها با استفاده از مدل SECA صورت گرفته است. نتایج پژوهش نشان داد که 10 عامل بر معیارهای شکل گیری تصویر ذهنی زنان از فضای شهری مطلوب (مطالعه موردی؛شهر اهواز) تأثیرگذار بودند که از این معیارهای کانون­های خرید و گردشگری در شهر اهواز: سیتی سنتر مهزیار رتبه اول، بازار امام خمینی رتبه دوم و مرکز خرید برج رتبه سوم را کسب کرده است. 

واژه‌های کلیدی: تصویر ذهنی، فضاهای شهری ، مدل SECA، شهر اهواز.

 

img0 

استناد: گودرزی، مجید؛ سلیمانی مقدم، پرویز و ابتسام آل بوبالدی. (1403). بررسی معیارهای کالبدی مؤثر بر شکل‌گیری تصویر ذهنی زنان از فضای شهری مطلوب (مطالعه موردی؛ شهر اهواز). فصلنامه برنامه‌ریزی و توسعه محیط شهری، 5(17)، 12-1.

img0 ©نویسندگان

         ناشر: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شیراز

DOI: 

 

[1]  . نویسنده مسئول: مجید گودرزی، پست الکترونیکی: m.goodarzi@scu.ac.ir ، تلفن: 09138148828

 

مقدّمه 

سیمای شهر برآیند مجموعه‌ی ادراک محسوس و ذهنیت انسان از محیط است. به دست آوردن ادراکات محسوس نتیجه‌ی تأثیر کلی عواملی است که حواس انسان را متأثر می‌سازد (Shojaeivand et al., 2022: 3). در طول تاریخ، همواره تصور بشر و به‌تبع آن تعریف وی از فضا و فضای شهری دچار تغییرات شگرفی شده است. تصویرسازی ذهنی یک مهارت روانی است که با استفاده آگاهانه از قوه تخیل، تصاویر ذهنی آشکاری در مغز ایجاد و بازسازی می‌کند (Khanlar & Mohammad Ali lavasani, 2020: 2).

موضوع تصویر ذهنی نخستین بار به‌وسیله لینچ (1960) مطرح شد و پس‌ازآن دیگران نیز به این موضوع پرداخته و آن را تااندازه‌ای گسترش دادند(Nishimura, 2019: 114 ).. لینچ عامل‌های پنج‌گانه راه، لبه، نشانه، گره و منطقه را به‌عنوان برجسته‌ترین عوامل در ادراک شهروندان و با روش‌شناسی ویژه از شهر طبقه‌بندی نمود (Brook, 2018: 37). فضای شهری به‌عنوان بستر کالبدی حیات مدنی و نیز عامل تبلور فضایی مفهوم عرصه عمومی در قالب ضروری‌ترین عنصر جامعه نمود پیدا کرده است. ازاین‌رو قرارگیری عملکردهای گوناگون شهری در عرصه عمومی جامعیت پیدا خواهد کرد (Gerber and Hess, 2017). فضاهای عمومی مکانی برای رفع نیازهای روزمره و زندگی عمومی در شهرها هستند. این فضاها در طول زمان و بر اساس شرایط اجتماعی– اقتصادی و فرهنگی تغییر می‌یابند(Mohamadi and Miles, 2014). فضاهای شهری در شکل‌گیری تصویر ذهنی افراد از شهر مؤثر بوده و نباید تأثیر نامطلوبی بر جای بگذارند؛ علاوه بر آن وظیفه بسترسازی مناسب برای افزایش تعاملات اجتماعی را نیز بر عهده دارند (Sweet and Escalante, 2015) و برای تامین نیازهای گروه‌های مختلف و افزایش امنیت آنها ضروری است (Maddi et al., 2024: 31).

شهر منزلگاه گروه­های مختلف مردم است و تنها با درک تصاویری که گروه‌ها و افراد مختلف شهر از سیمای آن در ذهن دارند و رابطه آن‌ها، محیطی دلپذیر می‌تواند به وجود آید که همه از زندگی در آن خرسند باشند. این نکته بیانگر این است که تصویر هر محیط تنها حاصل از تأثیر مظاهر بیرونی آن محیط بر ذهن ناظر نیست، بلکه تصور ناظر نیز در ایجاد آن سهمی مؤثر دارد.(Fairclough et al., 2018) ازآنجاکه شهر مورداستفاده گروه­های مختلف مردم قرار می‌گیرد، باید پذیرفت که درک تصاویری که از سیمای آن، گروه‌های اصلی جامعه در ذهن دارند، حائز اهمیت فراوان است. رابطه «جنسیت» و «فضای شهری» امـروزه یکی از بحث‌های اساسی بـرای طراحی مطلوب در عرصه شهرسازی است و نحوه نگرش و چگونگی سازمان‌دهی فضای زندگی را از جنبه‌های مختلف روان‌شناختی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و ... متأثر ساخته است(Memlük,, 2014, 56). نکته مهم دیگر ذاتی و یا اکتسابی بودن تفاوت‌ها میان زن و مرد است. فراموش کردن تفاوت‌ها و محدود شدن به مشابهت‌ها، نه‌تنها نادرست بلکه دارای پیامدهای منفی نیز می‌باشد. رابطه فرد- محیط در سطوح فردی مرتبط با احساس، ادراک، ارزش‌ها و تجربیات ذهنی و... و در سطوح اجتماعی مانند گروه‌های مختلف اجتماع و یا گروه‌هایی که به لحاظ سن و جنس مشابه‌اند، شکل‌گرفته است؛ بنابراین ویژگی‌های هر گروه و قشر باید در هر سطح موردبررسی قرار گیرد. از طرفی جنسیت مانند عواملی همچون محل سکونت، سن، شرایط اجتماعی- اقتصادی، قومیت، سطح درآمد بر ادراک و شناخت محیط تأثیر می‌گذارد؛ بنابراین پرداختن به مفاهیم ذهنی فرد و شکل‌گیری تصویر ذهنی از محیط و تأثیر آن در رفتار و همچنین قضاوت نسبت به انتخاب مکان مطلوب، برای زنان ضرورت می‌یابد. 

در این پژوهش منظور از انتخاب فضای شهری با توجه به عوامل مؤثر در شکل‌گیری تصویر ذهنی در گروه جنسیتی زنان با توجه به بروز احساسات خوشایند که در تصور آن‌ها ایجاد می‌شود، موردنظر می‌باشد. میان ما انسان‌ها بر اساس زن یا مرد بودن، تفاوت زیادی وجود دارد اما این تفاوت‌ها را می‌توان از جنبه‌های مختلفی نگریست. از یک‌سو برخی تفاوت‌های زن و مرد ناشی از اختلاف‌های بیولوژیکی و آناتومیکی است که در ساختار بدن، فرایندهای زیستی و مغز وجود دارد. تفاوت‌هایی ناشی از این ویژگی ژنتیکی «تفاوت‌های جنسی» نام دارند. از سوی دیگر، گروهی از تفاوت‌ها در اثر نقش‌ها، فعالیت‌ها، نگرش‌ها و مسئولیت‌های متمایزی است که جامعه به زن یا مرد سپرده است؛ بنابراین زنان و مردان در چارچوب تعاریف، همان نقش‌های منسوب به آنان که می‌تواند در هر جامعه‌ای بسیار باهم متفاوت بوده و دارای ویژگی‌های خاص باشد، می‌اندیشند و عمل می‌کنند. باوجود تفاوت‌ها و ویژگی‌های ادراکی- شناختی منحصربه‌فرد هریک از جنسیت‌ها، آنان نسبت به انواع مکان‌های اطراف خود به میزان متفاوتی حساسیت به خرج داده و گویا همین امر باعث می‌شود تا در انتخاب مکان مطلوب هر یک از این دو گروه اولویت‌هایی وجود داشته باشد. اینکه زنان و مردان در ادراک محیط چگونه‌اند، گاه باعث شده که فضاهای شهری با توجه به در نظر گرفتن تمهیدات بـرای همه گروه‌های سنی، جنسیتی، لقب «زنانه» یا «مردانه» به خود بگیرند. در این پژوهش مکان‌های مطلوب شهر اهواز از دید زنان و احساسات و عواطف مؤثر در شکل‌گیری تصویر ارزیابانِ از مکان مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. چراکه یک مکان در صورتی دارای تصویر ارزیابانِ مطبوع می‌باشد که خوب به نظر برسد که افراد معمولی (آن‌هایی که مکان را در دفعات منظم تجربه کرده‌اند و نه متخصصان) آن را تأیید نمایند. با توجه به تمرکز پژوهش حاضر بر موضوع جنسیت، سعی شده تصویر ذهنی ارزیابانِ زنان نسبت به مکان مطلوب آن‌ها با دید پدیدارشناسانه به موضوع در جهت درک معانی ذهنی زنان استنباط شود. لذا سؤالاتی که مدنظر این پژوهش قرار دارد به شرح زیر است:

آیا جنبه‌های بصری فرم شهر با شکل‌گیری تصویر ذهنی زنان از فضای شهری مطلوب رابطه معناداری دارد؟

آیا جنبه‌های احساسی و عواطف برانگیزاننده با شکل‌گیری تصویر ذهنی زنان از فضای شهری مطلوب رابطه معناداری دارد؟

در این رابطه، فرضیه­های ذیل در این پژوهش مورد بررسی قرار خواهد گرفت:

جنبه‌های بصری فرم شهر با شکل‌گیری تصویر ذهنی زنان از فضای شهری مطلوب رابطه معناداری دار.

جنبه‌های احساسی و عواطف برانگیزاننده با شکل‌گیری تصویر ذهنی زنان از فضای شهری مطلوب رابطه معناداری دارد.

 

پیشینه و مبانی نظری تحقیق

مفهوم فضا و فضای شهری از مفاهیم مورد مناقشه‌ی حوزه‌ی جامعه‌شناسی شهری هستند. اینکه فضا دقیقاً چیست یا کجاست، یا اینکه چه فضاهایی را عمومی بدانیم، از گذشته‌ی دور تا امروز موردبحث و کنکاش بوده‌اند. امروزه متفکران معتقدند که فضا امری اجتماعی است. درواقع بر ساخت‌های اجتماعی هستند که نحوه و چگونگی استفاده از آن نیز به اجتماع پیرامون آن بستگی دارد. این فضا سرشار از نابرابری‌ها است و انواع گوناگونی از اقلیت‌ها، پیدا و پنهان از آن محروم هستندWatmann et al., 2021)). مفهوم فضای شهری ورای فضای باز و رهاشده بین ساختمان‌های شهری است. فضای شهری تنها یک هویت کالبدی نیست، بلکه فضایی است عملکردی که فرصت ارتباط و تعامل شهروندان را فراهم می‌آورد. این فضاها در طیف گسترده‌ای وجود دارند و بخشی از فضاهای باز عمومی شهرها هستند که بستر زندگی جمعی را فراهم می‌آورند. ویژگی‌های فضاهای شهری به‌شدت تحت تأثیر نحوه‌ی فعالیت و الگوهای رفتاری استفاده‌کنندگان آن‌ها قرار دارد Gerber & Hess, 2017)) فضای شهری عنصر اساسی ساخت شهر است که با کانون راهبردهای اجتماعی مربوط می‌شود و شکل‌دهنده‌ی رفتار و زندگی اجتماعی افراد است. درعین‌حال فضای عمومی شهری فضایی است که با ساختار کالبدی و کارکرد اجتماعی‌اش می‌تواند عرصه‌ی مطلوبی برای رشد و بالندگی جامعه‌ی مدنی ارائه دهد.(Fairclough et al., 2018) کیفیت بصری منظر، مفهوم گسترده‌ای است که امکان ارزیابی کلی منظر از طریق نحوه ادراک آن توسط عموم را میسر می‌کند (Watmann et al., 2021).

اولين توجهات به حضور زنان را می‌توان در برنامه‌ریزی شهري در جامعه فرانسه يافت. بدین‌صورت، زناني كه خود معمار يا شهرساز بودند در جهـت ايـن برآمدنـد تـا بـه اشـكال متفاوتي محلي را كه در آن زندگي می‌کنند طراحي كنند. از اين زمان به بعـد، بـر حضـور زنان در شهرسازي و طراحي شهري بيش از گذشته توجه شد. اين قبيل توجهات باعث شد كه از زنان نيز در شهرسازي و معماري مانند مردان و در كنار آنان استفاده شود. در دنياي كنوني كشور ايران نيز، از زنان در معماري و شهرسازي بيش از گذشته استفاده می‌شود. در اين صورت، با ايجاد شوراي شهرها و توجـه بـه زنـان در اداره‌های مسـكن و شهرسـازي و شهرداری‌ها به دیدگاه‌های آن‌ها توجه شده است. بااین‌همه عوامل خاصي باعث حضور يـا عدم حضور زنان در جامعه شهرسازي و طراحي شهري شده است(Kaymaz, 2012, 253). بنابراين، زنـان بايـد تشويق شوند تا در عرصه‌های مديريتى و ساخت‌وساز و همچنين طراحي فضـاهاي شـهري حضور فعال‌تری داشته باشند و از توانايى زنان معمار و طراح به نحو مطلوب استفاده شود تا بتوان فضاهايي به وجود آورد كه متناسب با روحيات زنان باشد و موجب احساس سرزندگي و آرامش در آنان شود. از طرفي، در عصر حاضر، محیط‌های نـامطلوب شـهري مشـكلات بسـياري را بـراي امنيـت شهروندان ايجاد كرده و در رشد آسیب‌های اجتماعي مؤثر بوده‌اند. با گسـترش ايـن آسیب‌ها، امنيت رنگ می‌بازد و بر ميزان جرم افزوده می‌شود. مـردم در کنش‌های اجتمـاعي محتاطانـه عمل می‌کنند و با هر اتفاقي، ترس و دلهره آنان دوچندان می‌شود و درنتيجـه، احسـاس نـاامني می‌کنند. امنيت اجتماعي آرامش و آسودگي خاطري است كـه هـر جامعه‌ای موظـف اسـت در زمینه‌های شخصي، اقتصادي، سياسي و فضايي آن را بـراي جامعـه و اعضـاي آن فـراهم كنـد. امنيت نداشتن زنان در فضاهاي شهري، مشاركت كامل آنـان را در اجتمـاع محـدود می‌کند و علاوه بر آسیب‌های رواني بر فرد، خانواده و جامعه را نيز متأثر خواهد كردNaghdy, 2011)).

Rahimi et al., 2018 به ارزیابی عدالت جنسیتی در فضاهای عمومی شهری مرکز شهر تبریز با تأکید بر زن و جامعه (جامعه‌شناسی زنان) پرداختند و به این نتیجه رسیدند که عوامل زیرساخت‌های فيزيکي، دسترسي و فرهنگي- اجتماعي به ترتيب با سطح معناداري 04/0، 01/0 و 03/0 انطباق مطلوبي با نياز زنان ندارند؛ اما سطح معناداري عامل امنيت با ميزان 217/0 بيانگر وضعيت مطلوب اين عامل ازنظر پاسخگويان است. Hajiahmadi Hamedani, 2018 به بررسی معیارهای مؤثر بر شکل‌گیری تصویر ذهنی زنان از فضای شهری مطلوب شهر تهران پرداختند. نتايج گوياي آن است که انتخاب مکاني که از دريچه تصوير ذهني زنان مطلوب ارزیابی‌شده است، به معاني مشترکي مرتبط با مفاهيم آزادي، عدالت، امنيت، منزلت مکان، داراي وجهه اجتماعي- فرهنگي، هويت تاريخي، زيبايي، شيک و پر از جزئيات، آرام و دنج، داراي حريم در عين وسعت، سرسبزي، روحيه شاد و سلامت تمايل دارد. Shojaeivand et al., 2022 در مقاله‌ای با عنوان «ارزیابی تطبیقی سلسله‌مراتب تصویر ذهنی مردان و زنان از فضاهای شهری، مطالعه موردی منطقه 8 تبریز» به این نتیجه رسیدند که بین مردان و زنان از نظر تصویر ذهنی از فضاهای شهری تفاوت معناداری وجود دارد و مقدار میانگین رتبه‌ای نشان‌ داد که تصویر ذهنی در مردان در مقایسه با زنان قوی‌تر است. همچنین تصویر ذهنی مردان در مقایسه با زنان از کلیت بیشتری برخوردار است و در مقابل زنان بیشتر با جزییات تصویر ذهنی خود را شکل می‌دهند. مردان در ارایه‌ی تصویر ذهنی خود عمدتاً در تمامی سطوح سلسله مراتب تصویر ذهنی به نام مکان‌ها با نقاط ثقل مختلف و با تأکید بر راه‌ها اشاره می‌کنند در مقابل زنان در جزیی‌ترین نقشه‌ها هم کمتر به نام مکان‌ها اشاره می‌کنند و در تصویر ذهنی آنها تعاملات اجتماعی و فضایی با تکیه بر محل سکونت به عنوان نقطه‌ی ثقل بیشتر به چشم می‌خورد و عمده تأکید آنها بر نشانه‌ها است.

Vahidbafandeh & Imani Shamloo, 2033 در مقاله‌ای با عنوان «تبیین ابعاد و مؤلفه‌های مؤثر بر شکل‌گیری تصویر ذهنی از شهرها با بهره‌گیری از ابزار مرور نظام‌مند و فراتحلیل» به این نتیجه رسیدند که ابعاد فرهنگی (رویداد محور بودن فضاها، تداوم خاطره جمعی، تعریف هسته فرهنگی)، ابعاد کالبدی (خوانایی و جهت یابی مطلوب، نشانه­های کالبدی)، ابعاد فردی (ویژگی­های شخصیتی، تجربه­های پیشین)، ابعاد عملکردی (تنوع عملکردی، کاربری های منحصر به فرد)، ابعاد ذهنی (غنای حسی، گذر زمان)، ابعاد ارزشی (ارزش های تاریخی و اعتقادی) و ابعاد معنایی (تداوم معنای تاریخی، حس مکان) بیشترین تاثیر را در شکل­گیری تصویر ذهنی از شهرها دارد.
صالحی و همکاران (1402) مقاله ای با عنوان «تدوین الگوی مفهومی از تصویر ذهنی در مراکز خرید بزرگ شهر تهران (نمونه موردی: ایران مال، سون سنتر، سرای دلگشا)» به این نتیجه رسیدند که نشانه ها و مکان ها همواره خوانش و تفسیر می شوند و تصور ذهنی انسان از فضاهای شهری، شکل می گیرد. فضای عمومی شهری افزون بر جایگاه کلیدی اش در ساختار شهر به واسطه فضای ادراکی و نمادین، حامل قصه ها، معانی و ارزش های فرهنگی و اجتماعی است.

Meshkini et al., 2024 در مقاله­ای با عنوان «بررسی احساس امنیت زنان در فضاه­های شهری : نمونه موردی منطقه 5 و 2 شیراز» به این نتیجه رسیدند که منطقه 5 نسبت به منطقه 2 از نظر ابعاد اجتماعی، کالبدی و روان‌شناختی شرایط بهتری دارد و بانوان احساس امنیت بیشتری دارند. همچنین نتایج حاکی از آن است که ابعاد اجتماعی، کالبدی و روان‌شناختی با یکدیگر رابطه مستقیمی دارند، به عبارتی این ابعاد با احساس امنیت بانوان در فضاهای عمومی شهری نیز رابطه مستقیم دارد یعنی هرچه شاخص‌های این ابعاد افزایش یابد سبب ایجاد احساس امنیت بیشتری در بانوان می‌گردد . Kullmann, 2018 در مقاله‌ای با عنوان «طراحی فضای شهری چندگانه نظریه شبکه بر روی چندگانگی و ثبات فضای عمومی» به این نتیجه رسید که نظریه بازیگر شبکه به‌منظور شناسایی راه‌های مختلف تولید فعالیت‌های چند کاربر در یک محیط ساخته‌شده تکمیل شد. داده‌های مربوط به رفتار کاربر با مشاهدات مصاحبه‌های کوتاه و پرسشنامه از خیابان فورتون، خیابان پارک و بازار پادشاه کینگستون هر دو در لندن جمع‌آوری شد و درنتیجه تأیید کرد که فضاهای عمومی با توجه به محدوده شهری خود دارای استراتژی‌های شبکه‌ای متفاوت هستند. Filomena et al., 2019 پژوهش های انجام گرفته در زمینه تصویر ذهنی یا به صورت کلی به مطالعه ی تصویر ذهنی پرداخته اند و یا هر یک تصویر ذهنی را در ارتباط با حوزه و عناصری خاص مورد مطالعه قرار داده اند، مطالعه ی انجام گرفته تصویر ذهنی را در ارتباط با ساختار شهر و سیستم اطلاعات جغرافیایی مورد مطالعه قرار داده است Sonmez & Onder, 2019 تصویر ذهنی را در ارتباط با مسیر و جهت یابی در شهر مورد کنکاش قرار می دهد و تاثیر تصویر ذهنی بر جهت یابی شهر را مورد مطالعه قرار می دهد

 

مواد و روش تحقیق

تحقیق حاضر به لحاظ هدف، کاربردی و ازلحاظ ماهیت و روش، توصیفی – تحلیلی پیمایشی می‌باشد. اطلاعات و داده‌های موردنیاز از طریق روش کتابخانه‌ای و میدانی جمع‌آوری‌شده است. در شیوه کتابخانه‌ای ابتدا به‌منظور بررسی سوابق و پیشینه موضوع و تبیین چارچوب نظری – مفهومی پژوهش، کتب مقالات و پایان‌نامه‌های موجود موردمطالعه قرارگرفته است. در مطالعات میدانی نیز با استفاده از پرسشنامه داده‌های موردنیاز تحقیق جمع‌آوری می‌شود. جامعه آماری پژوهش حاضر را زنان بالای 18 سال ساکن شهر اهواز تشکیل می­دهند که تعداد آن­ها طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1395، 381294 نفر بوده است. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران، 384 نمونه تعیین گردید. شیوه نمونه­گیری نیز به صورت تصادفی انتخاب گردید. تجزیه و تحلیل داده­ها با استفاده از روش چندمعیاره SECA در نرم افزار LINGO صورت گرفته است.

 

 

محدوده مورد مطالعه

اهواز، مرکز استان خوزستان یکی از کلان‌شهرهای ایران است. این شهر که در بخش مرکزی شهرستان اهواز و در محدوده جغرافیایی ۳۱ درجه و ۲۰ دقیقه عرض شمالی از خط استوا و ۴۸ درجه و ۴۰ دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد. استان خوزستان از دو ناحیه عمده کوهستانی و جلگه‌ای تشکیل‌شده است. شهر اهواز در ناحیه جلگه‌ای خوزستان واقع‌شده است که بخش عمده آن از آبرفت‌های رودهای کارون، کرخه و جراحی به وجود به وجود آمده است. شهر اهواز از سمت شمال به شهرهاي شيبان، ويس، ملاثاني، شوشتر، دزفول و شوش؛ از شرق به شهرستان رامهرمز؛ از غرب به شهر حميديه و دشت آزادگان و از سمت جنوب به شهرهاي شادگان، بندر ماهشهر، خرمشهر و آبادان محدود می‌گردد. مساحت شهر اهواز 20477 هکتار است که 6923 هکتار آن را بافت شهری تشکيل مي‌دهد و همچنین چهارمین شهر وسیع ایران پس از تهران، مشهد و تبریز می‌باشد. اين شهر در بخش جلگه‌ای با ارتفاع 18 متر از سطح دریا واقع می‌باشد(Goodarzi., & Hajipour, 2018).

 

D:\نقشه اهواز در کشور و استان.jpg 

شکل 1-  محدوده موردمطالعه منبع: (استانداری خوزستان، 1403: ترسیم: نگارندگان)

 

بحث و ارائه یافته­ها

روش SECA از تکنیک­های جدید تصمیم­گیری چند معیاره می­باشد که هدف آن رتبه­بندی گزینه­های پژوهش است. تفاوت آن با بقیه روش‌ها این است که در روش‌های مشابه که رتبه­بندی گزینه نیز انجام می­دهند وزن معیارها با روش ثانویه دیگری اول محاسبه‌شده و سپس به‌عنوان ورودی به این روش‌ها داده می­شود اما در روش SECA هم وزن معیار و هم رتبه­بندی گزینه­ها باهم صورت می­گیرد؛ که این باعث ایجاد دقت بیشتر و نتایج بهتر در محاسبات می­شود؛ از طرفی ورودی این روش هم معیارهای کیفی و هم کمی را شامل می­شود که این مورد نیز انعطاف‌پذیری این روش را افزایش می­دهد. در این بخش با استفاده از روش SECA به رتبه‌بندی 10 تا از مکان­های خرید و گردشگری شهر اهواز بر اساس 5 معیار شامل ( کالبدی و عملکردی، ساختاری و فضایی، طبیعی، اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی) پرداخته می­شود.

 

گام اول: تشکیل ماتریس تصمیم

اولین گام در روش SECA تشکیل ماتریس تصمیم می­باشد. ماتریس تصمیم این روش یک ماتریس سطری- ستونی می­باشد که سطرها را 10 گزینه پژوهش و ستون­ها را 5 معیار تشکیل می­دهند. ماتریس تصمیم در جدول 1 آورده شده است.

جدول 1- ماتریس تصمیم

 

C1

C2

C3

C4

C5

A1

34.9869

2344.6

11.6

1.3822

2084

A2

25.1198

2303.6

19.8

1.163

1396

A3

23.3068

2199.2

20.5

1.4172

1218

A4

27.1657

2160.9

18.4

1.4455

1761

A5

27.9196

2156

16.8

1.132

1576

A6

27.555

2148

17.2

1.758

1167

A7

63.9444

1646

27.8

1.3822

7

A8

52.4982

2000.6

12

2.4871

1356

A9

36.4859

2196

26.9

1.3487

21

A10

53.8738

1800.9

13.9

2.6267

1070

منبع: (یافته­های پژوهش)

 

گام دوم: نرمال­سازی ماتریس تصمیم

در این بخش معیارها نرمال­سازی می شوند. در این پژوهش معیارهای C2 و C5 ماهیت مثبت و مابقی معیارها ماهیت منفی دارند. ماتریس نرمال در جدول 2 آورده شده است.

جدول 2- ماتریس نرمال

 

C1

C2

C3

C4

C5

A1

0.666

1.000

1.000

0.819

1.000

A2

0.928

0.983

0.586

0.973

0.670

A3

1.000

0.938

0.566

0.799

0.584

A4

0.858

0.922

0.630

0.783

0.845

A5

0.835

0.920

0.690

1.000

0.756

A6

0.846

0.916

0.674

0.644

0.560

A7

0.364

0.702

0.417

0.819

0.003

A8

0.444

0.853

0.967

0.455

0.651

A9

0.639

0.937

0.431

0.839

0.010

A10

0.433

0.768

0.835

0.431

0.513

منبع: (یافته­های پژوهش)

 

گام سوم: تعیین مقدار 

در این بخش میزان اختلاف همبستگی یک معیار با دیگر معیارها محاسبه می­شود. بر این اساس ابتدا باید  که همبستگی بین معیارها می­باشد را محاسبه کرد و سپس بر اساس مقدار همبستگی هر معیار از عدد 1 کم می­شود سپس درایه­ها به صورت سطری جمع می­شوند که نتایج در جدول 3 آورده شده است.

 

جدول 3- مقادیر

 

C1

C2

C3

C4

C5

 

C1

0

0.232

1.208

0.442

0.548

2.429

C2

0.232

0

0.835

0.526

0.431

2.023

C3

1.208

0.835

0

1.509

0.289

3.841

C4

0.442

0.526

1.509

0

0.973

3.449

C5

0.548

0.431

0.289

0.973

0

2.242

منبع: (یافته­های پژوهش)

 

گام چهارم: تعیین مقادیر نرمال σj و 

در این بخش مقادیر نرمال σj و محاسبه می­شود. مقدار در مرحله قبل محاسبه شد که برای نرمال­سازی آن باید هر  را بر جمع کل  ها تقسیم کرد تا مقادیر نرمال حاصل شود. برای مقدار نرمال σj نیز باید ابتدا مقدار σj که همان انحراف معیار می­شود را محاسبه کرد. جهت نرمال سازی آن هر σj بر جمع کل σj ها تقسیم می­شود. نتایج در جدول 4 آورده شده است.

 

جدول 4- مقادیر و σj  نرمال

 

σj نرمال

 نرمال

C1

0.2180

0.1737

C2

0.0903

0.1447

C3

0.1937

0.2747

C4

0.1853

0.2467

C5

0.3128

0.1603

منبع: (یافته­های پژوهش)

 

گام پنجم: تشکیل مدل بهینه­سازی و حل آن

در این بخش با استفاده از مدل، در واقع یک مدل بهینه­سازی غیرخطی تشکیل و توسط نرم افزار Lingo حل می­گردد. در این مدل به ازای مقادیر  از 0.1 تا 6 مدل اجرا شده است و در هربار اجرا، وزن معیارها و امتیاز گزینه­ها حاصل شده است که مقادیر وزن معیارها (W) و امتیاز گزینه­ها (A) به ترتیب در جداول 5 و 6 به ازای مقادیر مختلف  آورده شده است. 

 

جدول 5- وزن معیارها به ازای مقادیر مختلف

 

 

β

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

1

2

3

4

5

6

C1

0.0010

0.0042

0.0864

0.1244

0.1428

0.1716

0.1837

0.1877

0.1898

0.1910

0.1918

C2

0.4386

0.3468

0.2888

0.2568

0.2332

0.1777

0.1476

0.1376

0.1325

0.1296

0.1275

C3

0.2327

0.2826

0.2686

0.2531

0.2318

0.2232

0.2287

0.2305

0.2314

0.2320

0.2324

C4

0.3267

0.3655

0.3552

0.3540

0.3588

0.3055

0.2607

0.2458

0.2384

0.2339

0.2309

C5

0.0010

0.0010

0.0010

0.0118

0.0335

0.1220

0.1793

0.1984

0.2079

0.2136

0.2174

 

جدول 6- امتیاز گزینه­ها به ازای مقادیر مختلف

 

 

β

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

1

2

3

4

5

6

A1

0.8924

0.8837

0.8791

0.8776

0.8778

0.8585

0.8432

0.8382

0.8356

0.8341

0.8331

A2

0.9405

0.9325

0.9069

0.8944

0.8874

0.8874

0.8915

0.8928

0.8935

0.8939

0.8942

A3

0.8057

0.7820

0.7937

0.7982

0.7989

0.7800

0.7646

0.7595

0.7569

0.7554

0.7544

A4

0.8870

0.8666

0.8678

0.8685

0.8691

0.8437

0.8234

0.8166

0.8132

0.8112

0.8098

A5

0.8085

0.7883

0.7886

0.7900

0.7927

0.7940

0.7934

0.7932

0.7931

0.7931

0.7930

A6

0.7704

0.7476

0.7480

0.7456

0.7404

0.7234

0.7131

0.7096

0.7079

0.7068

0.7061

A7

0.6729

0.6621

0.6371

0.6210

0.6063

0.5308

0.4799

0.4629

0.4545

0.4494

0.4460

A8

0.7489

0.7379

0.7067

0.6877

0.6715

0.6620

0.6639

0.6646

0.6649

0.6651

0.6652

A9

0.7860

0.7560

0.7396

0.7263

0.7110

0.6299

0.5748

0.5564

0.5473

0.5418

0.5381

A10

0.6729

0.6621

0.6371

0.6210

0.6063

0.5914

0.5882

0.5871

0.5866

0.5863

0.5861

منبع: (یافته­های پژوهش)

 

به صورت شماتیک نیز در شکل­های 2 و 3 وزن معیارها و امتیاز گزینه­ها آورده شده است. همانطور که هم جداول و هم نمودارها نشان می­دهد از مقادیر  نمودارها همگرا شده­اند و تغییرات زیادی ندارند؛ پس می­توان  را مقدار همگرا شده در نظر گرفت که وزن معیارها و امتیاز گزینه­ها در این مقدار برای مساله ثابت می­باشد.

 

img0 

شکل 2- تغییرات وزن معیارها به ازای مقادیر مختلف

منبع: (یافته­های پژوهش)

 

 

img0 

شکل 3- تغییرات امتیاز گزینه­ها به ازای مقادیر مختلف

منبع: (یافته­های پژوهش)

 

همان‌طور که از نتایج روش SECA مشخص شد در  وزن معیارها و امتیاز گزینه­ها محاسبه‌شده است که در جدول 7 آورده شده است. بر این اساس در بین 10 تا از کانون­های خرید و گردشگری در شهر اهواز، سیتی سنتر مهزیار رتبه اول، بازار امام خمینی رتبه دوم و مرکز خرید برج رتبه سوم را کسب کرده است. 

 

جدول7- وزن معیارها و امتیاز گزینه­ها

کد معیار

نام معیار

وزن معیار

کد گزینه

نام گزینه

امتیاز گزینه

رتبه گزینه

C1

کالبدی و عملکردی

0.1910

A1

بازار امام خمینی

0.8341

2

C2

ساختاری و فضایی

0.1296

A2

سیتی سنتر مهزیار

0.8939

1

C3

طبیعی

0.2320

A3

مرکز خرید کارون

0.7554

5

C4

اجتماعی و فرهنگی

0.2339

A4

مرکز خرید برج

0.8112

3

C5

اقتصادی

0.2136

A5

بازار امام رضا

0.7931

4

 

 

 

A6

پل طبیعت

0.7068

6

 

 

 

A7

آبشار مصنوعی اهواز

0.4494

10

 

 

 

A8

پارک جزیره

0.6651

7

 

 

 

A9

موزه هنرهای معاصر

0.5418

9

 

 

 

A10

خانه مایار

0.5863

8

منبع: (یافته­های پژوهش)

 

نتیجه­گیری و ارائه پیشنهادها

فضاهای شهری مطلوب برای زنان که نقش بسزایی بر حیات مدنی و اجتماعی زندگی شهری دارند. طراحان و برنامه ریزان شهری باید در خلق مکان های مطلوب برای حضور همه اقشار از جمله زنان تلاش کنند. اگر زنان به دلایل محدود کننده در فضاهای شهری حضور نداشته باشند و نقش آن ها کمرنگ شود، در تربیت نسل آینده و پویایی شهر تاثیر منفی خواهد داشت. شهر منزلگاه گروههای مختلف مردم است و تنها با درک تصاویری که گروه­ها و افراد مختلف شهر از سیمای آن در ذهن دارند و رابطه آن‌ها، محیطی دلپذیر می­تواند به وجود آید؛ که همه از زندگی در آن خرسند باشند. این نکته بیانگر این است که تصویر هر محیط تنها حاصل از تأثیر مظاهر بیرونی آن محیط بر ذهن ناظر نیست، بلکه تصور ناظر نیز، در ایجاد آن سهمی مؤثر دارد. ازآنجاکه شهر مورداستفاده گروههای مختلف مردم قرار می‌گیرد، باید پذیرفت که درک تصاویری که از سیمای آن، گروه‌های اصلی جامعه در ذهن دارند، حائز اهمیت فراوان است. شهر به‌عنوان موجودی زنده و پویا می‌تواند نقش مهمی را در برآوردن نیازهای روانی و ذهنی افراد ایفا نماید؛ بنابراین هراندازه محیط شهری با تصورات و ذهنیت شهروندان تطابق داشته باشد آن از حضور در اماکن مختلف شهر احساس لذت می­نمایند بنابراین شناسایی معیارهایی که بر شکل‌گیری ذهنیت شهروندان و بالأخص زنان که بیشتر در اماکن شهری رفت‌وآمد دارند از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. در همین راستا هدف این پژوهش تعیین معیارهای مؤثر بر شکل‌گیری تصویر ذهنی زنان از فضای شهری مطلوب در شهر اهواز بود. این پژوهش از نوع کاربردی و روش پژوهش توصیفی-پیمایشی است. در این پژوهش از مدل SECA استفاده شده است. در این روش 5 گام را بررسی کردیم. در گام اول تشکیل ماتریس تصمیم گیری با استفاده از نظر خبرگان تشکیل دادیم. بعد در گام دوم معیارها نرمال سازی می شوند. در گام سوم تعیین مقدار صورت می گیرد. در این بخش میزان اختلاف همبستگی یک معیار با دیگر معیارها محاسبه می­شود. بر این اساس ابتدا باید  که همبستگی بین معیارها می­باشد را محاسبه کرد و سپس بر اساس مقدار همبستگی هر معیار از عدد 1 کم می­شود سپس درایه­ها به صورت سطری جمع می­شوند. در گام چهارم تعیین مقادیر نرمال σj و می باشد در این بخش مقادیر نرمال σj و محاسبه می­شود. مقدار در مرحله قبل محاسبه شد که برای نرمال­سازی آن باید هر  را بر جمع کل  ها تقسیم کرد تا مقادیر نرمال حاصل شود. برای مقدار نرمال σj نیز باید ابتدا مقدار σj که همان انحراف معیار می­شود را محاسبه کرد. جهت نرمال سازی آن هر σj بر جمع کل σj ها تقسیم می­شود. در گام پنجم با استفاده از تشکیل مدل بهینه­سازی و حل آن، در این بخش با استفاده از مدل، در واقع یک مدل بهینه­سازی غیرخطی تشکیل و توسط نرم افزار Lingo حل می­گردد. در این مدل به ازای مقادیر  از 0.1 تا 6 مدل اجرا شده است و در هربار اجرا، وزن معیارها و امتیاز گزینه­ها حاصل شده است که مقادیر وزن معیارها (W) و امتیاز گزینه­ها (A) به ترتیب به ازای مقادیر مختلف  آورده شده است. در این پژوهش به رتبه‌بندی 10 تا از مکان­های خرید و گردشگری شهر اهواز بر اساس 5 معیار شامل ( کالبدی و عملکردی، ساختاری و فضایی، طبیعی، اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی) پرداخته شد. نتایج پژوهش نشان داد که 10 عامل بر معیارهای شکل گیری تصویر ذهنی زنان از فضای شهری مطلوب (مطالعه موردی؛شهر اهواز) تأثیرگذار بودند که از این معیارهای کانون­های خرید و گردشگری در شهر اهواز، سیتی سنتر مهزیار رتبه اول، بازار امام خمینی رتبه دوم و مرکز خرید برج رتبه سوم را کسب کرده است. نتایج این پژوهش با یافته­های پژوهش­هایRahimi et al., 2018؛ Hajiahmadi Hamedani, 2018؛ Shojaeivand et al., 2022؛ Vahidbafandeh & Imani Shamloo, 2033؛ Meshkini et al., 2024؛ Kullmann, 2018؛ Filomena et al., 2019 و Sonmez & Onder, 2019 همسو است.

 

References

1.       Abbas Zadegan, M. (2005). Socio-Psychological Dimensions in Urban Spaces, International Journal of Engineering Sciences, University of Science and Technology, 16(1), 68-69. [In Persian]

2.       Brook, I. (2018). The Aesthetic Appreciation of Landscape. In book: The Routledge Companion to Landscape Studies, http://dx.doi.org/10.4324/9781315195063-3.

3.       Fairclough, G., Sarlöv Herlin, I. & Swanwick, C. (2018). Routledge Handbook of Landscape Character Assessment . London: Routledge.

4.       Fairclough, G., Sarlöv Herlin, I. & Swanwick, C. (2018). Routledge Handbook of Landscape Character Assessment. London: Routledge.

5.       Filomena, G., Verstegen, J. A., & Manley, E. (2019). A computational approach to The Image of the City. Cities, 89, 14-25. https://doi.org/10.1016/j.cities.2019.01.006

6.       Gerber, J. D., & Hess, G. (2017). From landscape resources to landscape commons: Focusing on the nonutility values of landscape. International Journal of the Commons, 11(2), 708-732.

7.       Gerber, J. D., & Hess, G. (2017). From landscape resources to landscape commons: Focussing on the nonutility values of landscape. International Journal of the Commons, 11(2), 708-732.

8.       Goodarzi, M., & Hajipour, N. (2018). A Comparative Analysis of Distribution of Selected Urban Health Indices in Ahvaz Metropolis. Geographical Urban Planning Research (GUPR), 6(4), 769-790. doi: 10.22059/jurbangeo.2018.261127.933[In Persian]

9.       Habibi, K., Rahimi Kaka Jobb, A., Abdi, M.H., & Ahmadi, T. (2013). Securing Urban Public Spaces to Increase Women's Attendance, Case Study: Ferdowsi Avenue, Sanandaj. Shahrgarar, 12(62), 62-93. [In Persian]

10.       Hajiahmadi Hamedani, A., Majedi, H., & Jahanshahloo, L. (2018). Effective criteria on the formation of women’s image from favorable urban space (Case study: Tehran City). Motaleate Shahri, 7(28), 3-16. doi: 10.34785/J011.2018.012[In Persian]

11.       Kaymaz, I. (2012). Landscape Perception. Ankara: InTech.

12.       Khanlari, R., & Mohammad Ali lavasani, Z. (2020). Investigating the effects of vitality of urban spaces on the formation of citizens' mental image with urban photography technique (Hassan Abad Square, Tehran). Journal of Urban Development and Architecture - Environment Identity ( JUDA-EI), 1(1), 79-91. [In Persian]

13.       Kullmann, K. (2018). Design with (human) nature: recovering the creative instrumentality of social data in urban design. Journal of Urban Design, 24(2), 165- 182. https://doi.org/10.1080/13574809.2018.1433530

14.       Maddi, O.A, Shamsoddini, A., & Jahangir, S. (2024). Explaining The Physical-Spatial Structure of Urban Neighborhoods on The Behavior Patterns of Pedestrian (Bagh Faiz Neighborhood - District 5 of Tehran Municipality). Journal of Urban Environmental Planning and Development, 4(13), 31- 52. https://sanad.iau.ir/Journal/juep/Article/1107398[In Persian]

15.       Memlük, M. (2014). Urban Landscape Design. In: M. Ozyavuz (ed.), Landscape Planning. Rijeka: InTech, pp. 227-298.

16.       Meshkini, A., Alipour, S., Sahraeian, S., & Saeedi, S. (2024). Investigating Women's Sense of Security in Urban Public Spaces: a Case Study of Districts 5 & 2 of Shiraz. Journal of Urban Environmental Planning and Development, 3(12), 310 52. https://doi.org/10.30495/juepd.2023.1986202.1203[In Persian]

17.       Mohamadi, A., & Miles, R. (2014). Toward more inclusive public spaces: Learning from the everyday experiences of Muslim Arab women in New York City. Environment and Planning A, 46(8), 5-14. http://dx.doi.org/10.1068/a46292

18.       Naghdy, A. (2011). Man and City, Sociology and Urban Planning, University of Buenos Aires Publications, First Edition. [In Persian]

19.       Nishimura, K. (2019). The Aesthetic Appreciation of Landscape. In A. Verissimo Serrao & M. Reker (Ed.), Philosophy of Landscape: Think, Walk, Act. Lisbon: Center fo philosophy.

20.       Rahimi, A., Vaezi, M., Mohamadi, H., & Bakooyi, M. (2018). Evaluation of Gender Justice in Urban Public Spaces (A Case Study: Tabriz City Center). Quarterly Journal of Woman and Society, 9(35), 219-244. https://dorl.net/dor/20.1001.1.20088566.1397.9.35.10.8[In Persian]

21.       Salehi, N., Davodpour, Z., & Khastu, M. (2023). Developing a conceptual model of mental image in large shopping centers of Tehran (case example: Iran Mall, Son Center, Sarai Delgosha). Sustainable Urban Development Quarterly, 4(13), 79-103. [In Persian]

22.       Shojaeivand, B., Rostaei, S., & Asgari Zamani, A. (2022). Spatial Representation and Production and Reproduction of the Mental Image: Lefebvre’s Trialectic Approach. Journal of Arid Regions Geographic Studies, 9(33), 1-19. [In Persian]

23.       Smith, M. (2007), Tourism, Culture and Regeneration, UK, Oxford, Cabi Press.

24.       Sönmez, B. E., & Önder, D. E. (2019). The influence of GPS-based navigation systems on perception and image formation: A case study in urban environments. Cities, 86, 102-112. https://doi.org/10.1016/j.cities.2018.12.018

25.       Sweet, E.L., & Escalante, S.O. (2015). Bringing bodies into planning: Visceral methods, fear and gender violence. Urban Studies, 52 (10), 1826- 1845. http://dx.doi.org/10.1177/0042098014541157

26.       Vahid Bafandeh, M., Vahid Bafandeh, M., & Imani Shamloo, J. (2023). Identifying the Dimensions and Components Affecting the Formation of Desirable Urban Spaces for Women by Using the Meta-Analysis Method. Woman in Development & Politics, 21(4), 975-998. doi: 10.22059/jwdp.2023.355914.1008320[In Persian]

27.       Vahidbafandeh, M., & Imani Shamloo, J. (2023). Explaining the dimensions and components affecting the formation of the mental image of cities by using the tool of systematic review and meta-analysis. Urban Planning Knowledge, 7(3), 108-131. doi: 10.22124/upk.2023.23593.1829[In Persian]

28.       Watmann, F. M., Frick, J., Kienast, F., & Hunziker, M. (2021). Factors influencing visual landscape quality perceived by the public. Results from a national survey. Landscape and Urban Planning, (208), 1-10.

29.       Watmann, F.M., Frick, J., Kienast, F., & Hunziker, M. (2021). Factors influencing visual landscape quality perceived by the public. Results from a national survey. Landscape and urban planning. 208(16), 1-100. http://dx.doi.org/10.1016/j.landurbplan.2020.104024

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


مقالات مرتبط

حقوق این وب‌سایت متعلق به سامانه مدیریت نشریات دانشگاه آزاد اسلامی است.
حق نشر © 1404-1400

صفحه اصلی| عضویت/ ورود| درباره سند| تماس با ما|
[English] [العربية] [en] [ar]