اثربخشی واقعیت درمانی بر سازگاری زندگی پس از طلاق و معنای زندگی در زنان مطلقه‌ سرپرست خانوار شهر اصفهان

محورهای موضوعی : خانواده

فاطمه شهسواری ¹ , مریم انصاری ^{2 *} , نیلا علمی منش ³

1 - کارشناس ارشد روان شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران. ایران.
2 - استادیارگروه علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران. ایران
3 - دانشیارگروه علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه پیام نور. تهران. ایران

تاریخ دریافت : 1401/11/11 تاریخ پذیرش : 1402/05/14 تاریخ انتشار : 1403/12/12

کلید واژه: واقعیّت درمانی, سازگاری زندگی پس از طلاق, معنای زندگی, زنان مطلقه.,

چکیده مقاله :

طلاق و سازگاری زندگی پس از آن برای زنان سرپرست خانواده همواره با مشکلاتی همراه بوده که  نیاز به حمایت های اجتماعی و مداخله های درمانی برای بهبود سازگاری و معنای زندگی آنان دارد. لذا هدف از این پژوهش تعیین اثربخشی واقعیّت درمانی بر سازگاری زندگی پس از طلاق و معنای زندگی در زنان مطلقه‌ سرپرست خانوار بود. روش پژوهش نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه کنترل بود. جامعه‌ آماری پژوهش شامل کلیّه زنان مطلقه‌ سرپرست خانوار مراجعه کننده به مرکز مشاوره مداخله در بحران سازمان بهزیستی شهر اصفهان در سال 1400 بود که با استفاده از روش نمونه گیری در دسترس تعداد30 نفر از آنان انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. به منظور گردآوری اطلاعات از پرسشنامه‌های سازگاری زندگی پس از طلاق (Fisher, 1976) و معنای زندگی (Steger, 2010) استفاده شد. گروه آزمایش تحت آموزش هشت جلسه گروهی 45 دقیقه‌ای واقعیّت درمانی گلاسر (Glasser, 2011) قرار گرفتند.گروه کنترل در طیّ این زمان هیچ گونه مداخله‌ای دریافت نکرد. داده‌ها با استفاده از آزمون آماری تحلیل کوواریانس چند متغیری با نرم‌افزار spss₂₂ مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته‌ها نشان داد واقعیّت درمانی بر بهبود سازگاری زندگی پس از طلاق (05/0≥ P) و بهبود معنای زندگی (05/0≥ P) زنان مطلقه‌ سرپرست خانوار اثربخش بوده است. این درمان برمؤلفه‌های سازگاری از جمله احساس خودارزشی، رهاشدگی از رابطه‌ قبلی و احساس خشم تأثیر داشت ولی در مؤلفه‌های سوگ، صمیمّت اجتماعی و خودارزشی اجتماعی تأثیری نداشت. همچنین بر مؤلفه‌های معنای زندگی، حضور و جستجو تأثیرگذار بوده است. بطوریکه سبب بهبود عملکرد آن ها در رویارویی با مشکلات زندگی پس از طلاق گردیده است.

چکیده انگلیسی:

Divorce and life adjustment after it have always been associated with problems in divorced head of household women that require to social supports and therapeutic interventions to improve their adjustment and meaning of life. Therefore, the aim of this study was to determine the effectiveness of reality therapy on life adjustment after divorce and meaning of life in divorced head of household women. The research method was quasi-experimental with the pre/post – test design with a control group. The statistical population of this study consisted of all divorced head of household women referred to Crisis intervention counseling center of Isfahan city welfare organization in year 1400, Thirty of them were selected through convenient sampling and randomly assigned in two experimental and control groups. In order to collect datathe Fisher divorce adjustment and the Stagger meaning of life questionnaires were used. The experimental group underwent training in eight 45-minute group sessions of Glasser reality therapy. The control group did not receive any intervation during this time. The data were analysed using multivariate covariance analysis through spss₂₂ software. The results showed that reality therapy was effective in improving the life adjustmen (P≤0/05) and the meaning of life (P≤0/05) in divorced head of household women. This therapy was effective in the sub scales of adjustment including feeling of self worth, disentanglement from relationship and feeling of self anger but it was not effective in sub scales of symptoms of grief, rebuilding social trust and social self worth. Also it was effective in the meaning of life sub scales, presence and search. So that it has led to the improvement of their performance to encounter with the problems of life after divorce.                                             

منابع و مأخذ:

Akhbardeh, M. (2011). Role of spiritualbeliefs and prayer in health promotion of chronic patients:

a qualitative study. Journal of Quran and Medicine,1(1):5-9. [in Persian].
Akhundi Darzi, M., Esmaeili, M., & Kazemian, S. (2017). Qualitative investigating of effective factors on adjustment during post-divorce situation among divorced women (Phenomenlogical study). Journal of Women and Culture Quarterly, 9(3):37-62. [in persian].
Aliakbari Dehkordi, M., Mohtashami, T., Peymanfar, E., & Borjali, A. (2014). The comparison of different levels of religious attitude on sense of meaning, loneliness and happiness in life of the elderly under the coverage of social welfare organisation of urmia city. Iranian Journal of Aging, 9(4):41-52. [in persian].
Alipour Nootash,V., Ammari, H., & Bmisi, P. (2019). The effectiveness of group reality therapy on happiness and anger control in female head of Tabriz amdad committee. Journal of New Approaches in Educational Sciences,1(1):10-18. [in persian].
https://doi.org/10.22034/naes.2019.99007
Alpaslan, A.H.N. (2018). Reframing the death of the marital relationship as an opportunity for growth: A programme for facilitating post-divorce adjustment. Journal of Social Work, 54(3):308-326. http://dx.doi.org/10.15270/52-2-651.vv
Amato, P.R., & James, S. (2010). Divorce in Europe and the United States: Commonalities and differences across nations. Journal Family Science,1(1):2-13.
https://doi.org/10.1080/19424620903381583
Amato, P.R. (2010). Research on divorce: Continuing trends and new developments. Journal of marriage and Family,72(3):650-66.
Asadi Khalili, M., Emadian, S.O., & Fakhri, M.K. (2020). Comparison of the effectiveness of reality therapy and acceptance and commitment therapy on social anxiety and parenting self-agency in female household heads in Sari city. Journal of Community Health,14(2):52-65. [in persian]. https://doi.org/10.22123/chj.2020.234941.1521
Asghari Nadooshan, A., Shams Ghahfarokhi, M., & Shams Ghahfarokhi, F. (2019). An anahysis of the socioeconomic characteristics of divorce in Iran. Journal of Strategic Research on Spcial Problem in Iran, 8(25):1-4. [in persian].
Asher, M., Asnaani, A., & Aderka, IM. (2017). Gender differences in social anxiety disorder: A review. Journal of Clinical psychology review,1(56): 1-12. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2017.05.004
Azimi, R., Dousti, A., & Moosavi, M. (2019). Effectiveness of reality therapy on positive emotions, meaning of life and rumination in cancer patients. The 4th International Conference on Advanced Research Achievements in Social Sciences, Educational and Psycology Sciences. Isfahan. [in persian].
Cohen, K., & Cairns, D. (2012). Is searching for meaning in life associated with confirmation and possible moderators. Journal of Happiness study, 13(2):313-331.
Daliri, H. (2019). Identifying the effective economic variables on divorce in Iran. Journal of Woman and Family Studies,17(2):35-62. [in persian].
Ebnosharieh, J., & Aghili, S.M. (2018). Effectiveness of group based reality therapy based on Glasser choice theory on the general health and obsessive beliefs of divorced women. Journal of Grogan University of Medical Sciences, 20(4):53-60. [in persian].
Ehsani, S., Rahiminezhad, A., Ensani, N., & Nabizadeh, R. (2019). Explaining afflicted stress, depression and anxiety by psychoanalytic and meaning of life. Journal of Rooyesh-e-Ravanshenasi,8(4);1-10. [in persian].
Farghadani, A., Navabinejad, S.h., & Shafiabadi, A. (2010). Design a causal model besed on full attention and presence of mind, lack of existential resistance in the face of life and society with a focus on Search for meaning in life. Journal of Women's Studies, 3(1):112-129. [in persian].
Farshchi, N., Kiani, Q., & Chiti, H. (2018). Effectiveness of group reality therapy in reducing depression, anxiety and increased compliance to treatment in patients with diabetic type 1. Journal of Advances in Medical and Biomedical Research, 26(117):74-85. [in persian].
Fisher, B., & Bierhaus, J. (2007). Facilitator's mental for rebuilding when your relationship ends. 1sted. Berlin: Fisher Publishing Company.
Frankl, V. (1963). Man's search for meaning. Translated by Salehian, N & Millani, M. (2019). 54 thed. Thehran: Dorsa Publications.
Gibson, R., & Mitchell, M. (2018). Introduction to counselling and guidance. Tehran: Roshd Publications.
Glasser, W. (1965). Choice theiry and reality therapy book. Translated by Sahebi, A. (2022). 44 thed. Tehran: Saye Sokhan Publication.
Glasser, W. (1967). Theory of choice and life management book. Translated by Sahebi, A. (2011). Tehran: Saye Sokhan Publication.
Goldberg, D. P & Hillier, V. F, (1979). A scaled version of the General Health Questionnaire. Journal of Psychological Medicine, 9:139-145.
Grinstein-Weiss, M., Manturuk, K.R., Guo, S., Charles, P., & Key, C. (2014). The impact of homeownership on marriage and divorce:evidene from propensity score matching. Journal of Social Work Research, 38(2): 73-90. https://doi.org/10.1093/swr/svu016
Hadideheei, M. (2015). Investigating the effectiveness of reality therapy on forgiveness and marital adjustment of women affected by infidelity. The Second Scientific-Research Conference on Educational Sciences and psychology of Social and Cultural Injuries in Iran.Tehran. [ in persian].
Haji Yousefi, E., & Alivandi Vafa, M. (2017). Effectiveness of logo group therapy in depression and the meaning in life among divorced women in Tabriz city. Quarterly journal of modern psychological research,12(45):19-38. [ in persian].
Halama, P., & Dedova, M. (2007). Meaning in life and hope as predictors of positive mental health: Do they explain residual variance not predicted by personality traits? Journal of Studia Psycholigica, 49(3):191-200.
Hashemizadeh, F., Rezaei Dehnavi, S., & Montajabian, Z. (2020). A survey of the effectiveness of logotherapy education based on Mulla Sadra's school of thoughts upon marital satisfaction. Journal of Religion and Health,8(2):28-40. [ in persian].
Henry, K.L., Lovegrove, P.J., Steger, M.F., Chen, P.Y., Cigularov, K.P., & Tomazic, R.G. (2014). The Potential role of meaning on life in the relationship between bullying victimization and suicidal ideation. Journal of Youth and Adolescence, 43(2 :(221-232.
https://doi.org/10.1007/s10964-013-9960-2
Ho, M.y., Cheung, F.M., & Cheung, S.F. (2010). The role of meaning in life and optimism in promoting well-being. Journal of personality and individual differences,48(5):658-663. http://dx.doi.org/10.1016/j.paid.2010.01.008
Horiigome, T., Kurokawa, S., Sawada, k., Kuda, S., Shiga, K., Mimura, M., & Kishimoto, T. (2020). Virtual reality exposure therapy for social anxiety disorder:a systematic review and metaanalysis. Journal of Psychological Medicine, 50(15):2487-97. https://doi.org/10.1017/s0033291720003785
Imanifar, H., Mahmoudi, S. (2020). Comparing the effect of reality therapy and spiritual religious psychotherapy based on Islamic teachings on the quality and meaning of life of divorced female heads of households in Fasa city. Journal of Pizhūhish dar Dīn va Salāmat,6(3):74-88. [in persian]. https://doi.org/10.22037/jrrh.v6i3.25231
Isaac, E. (2020). Marriage, divorce, and social safety net policy. Journal of Southern Economic, 86(4):1576-1612. http://dx.doi.org/10.1002/soej.12431
Jamali, F. (2003). The relationship between religious attitudes, a sense of meaning in life and mental health in students of Tehran university. Master's Tesis, General psychology. Alzahara Univercity. Faculty of Education and Psychology.Tehran, Iran. [in persian].
Jaremka, L., & Paconowski, R. (2019). Social anxiety symptoms moderate the link between obesity and metabolic function, Journal of Psychoneuroendocrinology, 110:1-7.
http://dx.doi.org/10.1016/j.psyneuen.2019.104425
Kalantari, S.h., Azami, M., & Pouyamanesh, J. (2017). The Effectiveness of group reality therapy on the components of marital adjustment of female teachers in Abhar city. journal of Behavioral Science Quarterly,9(33):121-138. [in persian].
Khujastemer, R., Afshari, F. & Rajabi, G. (2012). Effectiveness of forgiveness training and post – divorce adjustment of women. Journal of womens studies, 10(1):37-59. [in persian]
Khush Ravesh, V., & Abdollah Zadeh, A. (2020). Investigating the relationship between the level of happiness and academic and social adjustment of eleventh grade students. Journal of New Advances in Psyhology, Training and Education,3(23):63-74. [ in persian].
Kim, T.H., Lee, S.M., Yu, K, Lee, S., & Puig, A. (2005). Hope and the meaning of life as influences on Korean adolescents' resilience: Implications for counselors. Asia Pacific Journal of Education, 6(2):143 -52.
Kruse, N., & Hayward, R. (2014). Assessing stability and change in a second-order confirmatory factor model of meaning in life. Journal of Happiness Studies,15(2):237-253. https://doi.org/10.1007/s10902-013-9418-y
Laursen, L.L., Madsen, K.B., Obel, C., & Hohwu, L. (2019). Family dissolution and children's social well-being at school: a historic cohort study. Journal of BMC Pediatrics ,19(1):1-8. https://doi.org/10.1186/s12887-019-1821-z
Lent, R.W. (2004). Toward a uni-fying theoretical and practical perspective on well-being and psychosocial adjustment. Journal of Counseling Psychology,51(4):482-509. http://dx.doi.org/10.1037/0022-0167.51.4.482
Muijnck, W. (2013). The meaning of lives and the meaning of things. Journal of Happiness Studies, 14(4): 1291-1307.
Nasiri, H., & Jokar, B. (2008). Meaning in life, hope, life satisfaction and mental health in women, Journal of women Develop politics , 6 (2):157-176. [in persian].
Nazari, S. (2015). Examining the effects and cosequences of divorce on the family and society. Annual Conference on New Research Approaches in Humanities. The First Period of Holding. Center of International Conferences of Islamic Republic of Broadcasting. Tehran, Iran. [in persian].
Nikookar, Y., Jafari, A., Fatehi, Gh., & PouyaManesh, J. (2020). Comparison of the effectiveness of approaches based on acceptance and commitment therapy and reality therapy on meaning of life and irrational thoughts of female supervisors under the auspices of the relief committee, Journal of Women and Family Studies Quarterly,15(55):135-152. [in persian].
Niu, C.C., Huang, H.M., Hung, Y.Y., & Lee, H.L. (2016). A study of interpersonal intimacy and meaning of life among elderly institutionalized veterans, Journal Nursing Research,24(4):311-320.
https://doi.org/10.1097/jnr.0000000000000130
Mohammadi, F., Dokaneifard, F., & Heidari, H. (2020). The effectiveness of logo therapy in improving self-compassion and life expectancy in women with depression, Journal of Assessment and Research,1(2):1-18. [in persian].
Ormont, L., & Yalom, I.D. (2012). The theory and practice of group psychotherapy. 5ed. New York: Basic Books.
Peymanfar, E., Aliakbari, M., & Mohtashami, T. (2012). Comparison of loneliness and sense of meaning in the lives of the elderly with different levels of religious attitude. Journal of Psychology and Religion, 5(4):41-52.
Pustchian, T., Kazemi, A S., & Rezaee, O. (2018). The effectiveness of group logo therapy on life expectancy and resilience among divorced women. Iranian Journal of Psychiatric Nursing,5(6) :45-52.[in persian]. http://dx.doi.org/10.21859/ijpn-05067
Qamar, A.H., & Faizan, H.F. (2021). Reasons impact, and post-divorce adjustment: Lived experience and remarriage. Journal of Divorce and Remarriage, 62(5): 349-373.
https://doi.org/10.1080/10502556.2021.1871840
Rajgariah, R., Chandrashekarappa, S.M., Babu, K.V., Gopi, A., Mysore, N.M., & Kumar, J. (2021). Parenting stress and coping strategies adopted among working and non-working mother and association with socio-demographic variables: A Cross-sectional study. Journal of Clinical Epidemiology Global Health, 9(-):191-195.
Rezaeii, M., Soleimanian, A.A., & Rezaei, N. (2014). Investigating the effectiveness of group-based reality therapy on increasing the marital compatibility of culturally married women in Bojnord city. The 6th National Congress on Family Pathology,6:317-318. [in persian].
Rogers, M., Pattenden, R., Puiien, J., & Bickerdike, A. (2017). Women and separation managing new horizons (e book). Australia: Relationships Australia Victoria and beyondblue.
Ruhani, R. (2021). The effectiveness of stress management training on the mental health of divorced women, Journal of Research in Psychology and Education,4(32):319-326. [in persian].
Sasani, M., Fathighdam, Gh., Pouyamanesh, J., & Amiri Majd, M. (2019). Determining the effectiveness of reality therapy intimacy, compatibility, and assertiveness of married women, Journal of Community Health,13(3):20-31. [in persian].
https://dx.doi.org/10.22123/chj.2020.194289.1326
Shafiabadi, A., & Naseri, G. (2018). Theories of couseling and psychotherapy, 15 thed, Tehran: Academic publishing center. [in persian].
Shojarazavi, P.S., Askarizadeh, G., & Bagheri, M. (2022). The effectiveness of reality therapy based on choice theory on general health and automatic negative thoughts of divorced women. Iranian Journal of Psychiatric Nursing,9(6):66-74. [in persian].
Soltani, R., Vahhabi Homabadi, J., & Khaleghipour, S. (2018). The effectiveness of spirituality training on resilience, self-esteem and self – reliance in the family caretakor divorced women. Journal of Woman and Culture, 10 (37): 41-54. [in persian].
Steger, M.F., Frazier, P., Oishi, S., & Kaler, M. (2006). The meaning in life questionnaire: Assessing the presence of and search for meaning in life. Journal of Counseling Psychology,53(1):80-93.
Valinezhad, Z., Aghili, SM., & Karami Baghteyfouni, Z. (2015). The effectiveness of choice theory group therapy of glasser on divorced women self-efficacy. Journal of International Letters of Social and Humanistic Sciences, 62:182-188. [in persian].
https://doi.org/10.18052/www.scipress.com/ILSHS.62.182
Von Dawans, B., Trueg, A., Kirschbaum, C., Fischbacher, U., & Heinrichs, M. (2018). Acute social and physical stress interact to influence social behavior: The role of social anxiety. Journal of Social and Physical Stressors, Social Anxiety and Social Behavior,13(10):1-21.
https://doi.org/10.1371/journal.pone.0204665
Wang, W., & Ting, Y. (2012). Reality therapy groups: It's effect on the stress reaction and coping strategies of female nurses in the critical care units, chinese Journal of Guidance and Counseling, 32:57-84.
Wind, B., & Dewilde, C. (2018). Home-ownership and housing wealth of elderly divorce in ten European countries. Ageing & Society,38(2):267-95.
Yalom, E. (2017). Existential Psychotherapy. Translated by Habib, S.9thed. Tehran: Ney Publications.
Yee Ho, M., Cheung, F. M., & Cheung, S, F. (2010). The role of meaning in life and optimism in promotiong well-being. Journal of Personality and Individual Differences, 48(5):658-663. https://doi.org/10.1016/j.paid.2010.01.008
Yilmaz, A., & Fisiloglu, H. (2008). Psychoemetric properties of fisher divorce adjustment scale in a turkish divorced sample. Journal of Divorce & Premarrage, 45(1-2):149-169.

متن کامل:



 

 

 

 

 

اثربخشی واقعیت درمانی بر سازگاری زندگی پس از طلاق و معنای زندگی در زنان مطلقه‌ سرپرست خانوار شهر اصفهان

فاطمه شهسواری

کارشناس ارشد روان شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران. ایران.

مریم انصاری*

استادیارگروه علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران. ایران

نیلا علمی منش

دانشیارگروه علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه پیام نور. تهران. ایران

چکیده

طلاق و سازگاری زندگی پس از آن برای زنان سرپرست خانواده همواره با مشکلاتی همراه بوده که نیاز به حمایت های اجتماعی و مداخله های درمانی برای بهبود سازگاری و معنای زندگی آنان دارد. لذا هدف از این پژوهش تعیین اثربخشی واقعیّت درمانی بر سازگاری زندگی پس از طلاق و معنای زندگی در زنان مطلقه‌ سرپرست خانوار بود. روش پژوهش نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه کنترل بود. جامعه‌ آماری پژوهش شامل کلیّه زنان مطلقه‌ سرپرست خانوار مراجعه کننده به مرکز مشاوره مداخله در بحران سازمان بهزیستی شهر اصفهان در سال 1400 بود که با استفاده از روش نمونه گیری در دسترس تعداد30 نفر از آنان انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. به منظور گردآوری اطلاعات از پرسشنامه‌های سازگاری زندگی پس از طلاق (Fisher, 1976) و معنای زندگی (Steger, 2010) استفاده شد. گروه آزمایش تحت آموزش هشت جلسه گروهی 45 دقیقه‌ای واقعیّت درمانی گلاسر (Glasser, 2011) قرار گرفتند.گروه کنترل در طیّ این زمان هیچ گونه مداخله‌ای دریافت نکرد. داده‌ها با استفاده از آزمون آماری تحلیل کوواریانس چند متغیری با نرم‌افزار spss22 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته‌ها نشان داد واقعیّت درمانی بر بهبود سازگاری زندگی پس از طلاق (05/0≥ P) و بهبود معنای زندگی (05/0≥ P) زنان مطلقه‌ سرپرست خانوار اثربخش بوده است. این درمان برمؤلفه‌های سازگاری از جمله احساس خودارزشی، رهاشدگی از رابطه‌ قبلی و احساس خشم تأثیر داشت ولی در مؤلفه‌های سوگ، صمیمّت اجتماعی و خودارزشی اجتماعی تأثیری نداشت. همچنین بر مؤلفه‌های معنای زندگی، حضور و جستجو تأثیرگذار بوده است. بطوریکه سبب بهبود عملکرد آن ها در رویارویی با مشکلات زندگی پس از طلاق گردیده است.

کلید واژه‌ها: واقعیّت درمانی، سازگاری زندگی پس از طلاق، معنای زندگی، زنان مطلقه.

 

 

 

 

 

The Effectiveness of Reality Therapy on the Life Adjustment after Divorce and Meaning of Life in Divorced Heads of Household Women in Isfahan City

Fateme shahsavari, M.A

Psychology, Payame Noor University, Tehran, Iran

Maryam Ansari, Ph.D

Assistant of Professor, Department of Psychology & Educational Science, Payame Noor University, Tehran, Iran.

Nila Alminamesh, Ph.D

Assistant of Professor, Department of Psychology & Educational Science, PNU University, Tehran, Iran.

 

Abstract

Divorce and life adjustment after it have always been associated with problems in divorced head of household women that require to social supports and therapeutic interventions to improve their adjustment and meaning of life. Therefore, the aim of this study was to determine the effectiveness of reality therapy on life adjustment after divorce and meaning of life in divorced head of household women. The research method was quasi-experimental with the pre/post – test design with a control group. The statistical population of this study consisted of all divorced head of household women referred to Crisis intervention counseling center of Isfahan city welfare organization in year 1400, Thirty of them were selected through convenient sampling and randomly assigned in two experimental and control groups. In order to collect datathe Fisher divorce adjustment and the Stagger meaning of life questionnaires were used. The experimental group underwent training in eight 45-minute group sessions of Glasser reality therapy. The control group did not receive any intervation during this time. The data were analysed using multivariate covariance analysis through spss22 software. The results showed that reality therapy was effective in improving the life adjustmen (P≤0/05) and the meaning of life (P≤0/05) in divorced head of household women. This therapy was effective in the sub scales of adjustment including feeling of self worth, disentanglement from relationship and feeling of self anger but it was not effective in sub scales of symptoms of grief, rebuilding social trust and social self worth. Also it was effective in the meaning of life sub scales, presence and search. So that it has led to the improvement of their performance to encounter with the problems of life after divorce.

Keyword: reality therapy, life adjustment after divorce, meaning of life, divorced women.

 

 

مقدمه

طلاق، جدا شدن زن از مرد، رهاشدن از قید نکاح و رهایی از پیمان زناشویی و مهمترین عامل فروپاشی و از هم گسیختگی ساختار بنیادی‌ترین بخش جامعه یعنی خانواده است (Laursen & Hohwu, 2019) که می‌تواند منشاء بسیاری از آسیب‌های اجتماعی باشد (Isaac, 2020).

 طلاق یکی از استرس زا ترین اتفاقات زندگی و یکی از سخت‌ترین تجربه‌های فرد در زندگی می‌باشد. پیامدهای تصمیم بر اتمام رابطه زناشویی، پیش از وقوع تصمیم بر طلاق شروع شده و تأثیرات خود را تا پس از اتمام قطعی و قانونی طلاق خواهد گذاشت (Qamar & Faizan, 2021). تجربه‌ طلاق می‌تواند سازگاری زوجین و فرزندان آن‌ها را در تمام ابعاد روانشناختی، جسمانی، اجتماعی و هیجانی تحت تأثیر قرار داده و باعث کاهش عملکرد و ناکارآمدی اعضای خانواده پس از طلاق شود (Amato, 2010). واکنش زوجین به طلاق یکسان نبوده و زنان بیشتر آسیب دیده و سلامتیشان کاهش پیدا می‌کند (Wind & Dewilde, 2018) زیرا زنان نسبت به مردان در روابط زناشویی سرمایه گذاری‌های بیشتری صورت می‌دهند و تغییرات ازدواج و طلاق تأثیر بیشتری بر آنان دارد (Grinstein et al., 2014). از پیامدهای طلاق در زنان مطلقه می‌توان به پیامدهای اجتماعی و فرهنگی، پیامدهای روحی روانی، پیامدهای اقتصادی (Nazari, 2015) و پیامدهای جسمانی (Jaremka et al ., 2019) اشاره نمود.

 سازگاری با طلاق، به عنوان یک فرآیند چند بعدی تعریف شده است که شامل مؤلفه‌های روانشناختی، اجتماعی و مالی است. سازگاری با طلاق فرآیند جدایی از رابطه زناشویی، حل احساسات ناشی از گسستگی زناشویی، تثبیت رابطه پس از طلاق با همسر قبلی و جدید یا هر دو می‌باشد (Rogers,Pattenden,Pullen & Biclcerdike, 2017). در فرآیند سازگاری با طلاق، فرد با خواسته‌ها و چالش‌های زندگی مقابله می‌کند و آن را به کنترل در می‌آورد (Akhundi Darzi, 2017). در واقع سازگاری پس از طلاق تحت عنوان: فرآیند تطابق با تغییرات زندگی حاصل شده از طلاق و دستاوردهای روانشناختی و هیجانی متعاقب آن تعریف می‌شود. این تعریف شامل هر دو شاخص مثبت سازگاری و منفی عدم سازگاری با طلاق می‌باشد(Amato & James, 2010). سازگاری مثبت شامل رهایی از علائم و نشانه‌های جسمی یا بیماری روانی، توانایی انجام وظایف و مسئولیت‌های محوله در زندگی روزانه درخانه میان فامیل و بستگان و محل کار، بهره‌وری از اوقات فراغت و رشد استقلال فردی به طوری که با وضعیت تأهل یا همسر سابق گره نخورده باشد، است (Alpaslan, 2018). بنابراین لزوم سازگاری همه جانبه‌ زنان مطلقه با فرآیند طلاق ضرورتی انکار ناپذیر است.

یکی از پیامدهای طلاق که به علت عدم توانایی با کنار آمدن با مشکلات ناشی از طلاق می‌باشد، فروپاشی معنای زندگی در زنان مطلقه سرپرست خانوار است. به طوری که می‎تواند کیفیت زندگی آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد ((Soltani, Homabadi & KhaleghiPour, 2018. معنای زندگی معمولاً به احساسی از یکپارچگی وجودی اشاره دارد که به دنبال پاسخ دادن به چیستی زندگی، پی بردن به هدف زندگی و دست یافتن به اهداف ارزنده و درنتیجه رسیدن به حس کامل بودن و مفید بودن است. Franklمعتقد است معنای زندگی هر فرد منحصر به فرد است و همچنین این معنا با گذشت زمان تغییر می‌کند. وی بر سه واقعیّت وجودی تأکید می‌کند:1) زندگی در هر شرایطی دارای معناست و هرکس باید معنای زندگی خود را بیابد.2) انسان ذاتاً در جستجوی کسب معناست و اراده‌ی معطوف به معنا دارد.3) انسان در تمامی شرایط آزاد است که برای زندگی خود معنایی بیابد(Yee Ho et al., (2010. اهمیّت معنا در زندگی آن قدر مهمّ است که اختلال در آن آشفتگی‌های روانشناختی را به همراه دارد (Farghadani, Navabinejad & Shafiabadi, 2010). پژوهش‌های بسیاری رابطه معنی داری را بین وجود معنا در زندگی و بسیاری از مؤلفه‌های بهزیستی در روانشناسی همانند سازگاری (Niu et al., 2016)، رضایت از زندگی زناشویی (Hashemizadeh et al., 2020) وکاهش افسردگی و اضطراب (Ehsani et al., 2019)، افزایش امید به زندگی و شادی (Mohammadi, Dokaneifard & Heidari, 2020) نشان داده‌اند.

وجود پیوند زناشویی خود دست آویزی برای ساختن معنا می‌باشد (Hashemizadeh, Rezaei & Montajabian, 2020). بنابراین با طلاق این معنا از بین رفته و فرد احساس پوچی و خلاء در زندگی می‌کند. از طرفی در جامعه امروز زندگی زنان مطلقه سرپرست خانوار با مخاطراتی رو به رو است بطوریکه سرپرستی فرزندان به تنهایی و سختی، مشکلات اقتصادی، زندگی توأم با افسردگی و نا امیدی، همچنین نگرش غلط جامعه به زنان مطلقه در نبود همسرانشان، آن ها را در روابط اجتماعی و حضور در اجتماع با مشکلات زیادی رو به رو می‌کند. مطالعات انجام شده حاکی از آن می باشد که افسردگی و نداشتن معنا در زندگی یکی از مسائل قابل توجه در زندگی زنان مطلقه است که می‌تواند بر سلامت روانی آن­ها تأثیر بگذارد (Ruhani, 2021). اهمیت دست یافتن به معنای زندگی در زندگی زنان مطلقه به مثابه نیروی روانی موجب احساس مثبت، رضایت و حتی امنیت روانی می‌شود به طوری که وقوع هر رخدادی هر چند توان فرسا نمی‌تواند انسان را مأیوس و منزوی کندMahmoudi, 2020)& Imanifar). مطالعات پوست چیان و همکاران نشان داد که افزایش معنا در زندگی زنان مطلقه همراه با افزایش تاب آوری و امید به زندگی می‌باشدRezaee, 2018) Pustchian &). Kim, et al (2005) نیز معتقدند بین تاب آوری و معنای زندگی رابطه مستقیم وجود دارد. نتایج پژوهش Yousefi & Alivandi (2017) Haji نیز حاکی از تأثیر افزایش معنا در زندگی بر کاهش افسردگی در زنان مطلقه است. بنابراین نظر به اهمیّت و لزوم توجّه به افزایش معنا در زندگی و افزایش سازگاری با زندگی پس از طلاق مداخلات درمانی متعددی مطرح گردیده است. یکی از این مداخلات، واقعیّت درمانی مبتنی بر تئوری انتخاب است که کارایی آن در پژوهش‌های متعدد اثبات شده است.

واقعیّت درمانی مجموعه‌ای از اصول عملی و نظری است که در دهه 1950 میلادی به وسیله روانپزشکی به نامWilliam Glasser مطرح شد. واقعیّت‌ درمانی نوعی روان درمانی است که در آن سعی می‌شود باتوجه به مفاهیم واقعیّتReality) )، مسئولیّت(Responsibility) ، امور درست و نادرست (Right & wrong) در زندگی فرد به رفع مشکلات او کمک شود (Glasser, 1965). واقعیّت درمانی علّت مشکلات روانشناختی را انتخاب‌ها، عدم مسئولیّت فرد و ارضای نیازهای پنجگانه او که شامل: نیاز به عشق و تعلق، نیاز به آزادی، نیاز به قدرت، نیاز به تفریح و نیاز به بقاء می باشد می‌داند. هدف اصلی رویکرد واقعیّت درمانی کمک به افراد برای آگاهی از نیازهای خود، پایش رفتار و انجام انتخاب­های مناسب است (Rajgariah & Babu, 2021). دراین روش درمانی تلاش می‌شود تا افراد از طریق انتخاب‌های بهتر بتوانند نیازهای بنیادین خود را برآورده سازند و به هویّت موفّق دست یابند(Wong&Ting, 2012) . در این رویکرد درمانگر به همراه مراجع، برنامه‌ای قابل حصول تهیّه خواهد کرد که او را در جهت ارضاء کردن نیازهایش قرار می‌دهد Horigome & Kurokawa, 2020)).

در زمینه اثربخشی واقعیّت درمانی بر سازگاری زندگی پس از طلاق در زنان مطلقه سرپرست خانوار پژوهش مستقیمی انجام نگرفته است ولی پژوهش‌های مرتبط با موضوع انجام گردیده است. بطوریکه نتایج پژوهش Sasani, et al (2019) نشان داد که آموزش واقعیّت درمانی با افزایش صمیمیت، سازگاری و جرأت ورزی باعث کاهش مشکلات زناشویی زنان متأهل گردید. همچنین (Hadideheei (2015 در پژوهشی تحت عنوان بررسی اثربخشی واقعیّت درمانی بر بخشش و سازگاری زناشویی زنان آسیب دیده از خیانت همسر نشان داد که بین میانگین نمرات پس آزمون سازگاری زناشویی گروه آزمایش و گواه تفاوت معنا داری به میزان77/0 درصد وجود دارد. پژوهش انجام شده توسط (Kalantari, et al (2017 بر روی معلمان زن شهر ابهر نشان داد که آموزش واقعیّت درمانی گروهی از طریق رسیدن از کنترل بیرونی به کنترل درونی و آشنایی با دنیای کیفی همسران و آموزش نیازهای اساسی سبب ارتقای سازگاری زناشویی شده است. همچنین پژوهشی که توسط (Rezaei, et al (2014 بر روی اثربخشی واقعیت درمانی بر شیوه گروهی بر افزایش سازگاری زناشویی زنان متأهل فرهنگی شهرستان بجنورد انجام گردید نشان داد که واقعیت درمانی از طریق آموزش پنج نیاز اساسی انسان وشناخت این موضوع که برآورده شدن این نیازها کلید اصلی تأمین روابط قوی و دائمی همسران است سبب افزایش سازگاری زناشویی در این زنان گردیده است. در زمینه تأثیر واقعیّت درمانی بر افزایش معنای زندگی نیز پژوهش‌های محدودی صورت گرفته است. Nikookar, et al (2020) در مطالعه‌ای تحت عنوان مقایسه‌ اثربخشی دو رویکرد مبتنی بر درمان پذیرش و تعهّد ACT)) و واقعیّت درمانی بر معنای زندگی و افکار غیر منطقی زنان سرپرست تحت پوشش کمیته امداد نشان دادند که هر دو روش باعث افزایش معنای زندگی و کاهش افکار غیرمنطقی زنان می‌شود ولی تفاوت معناداری بین دو روش وجود ندارد. همچنینImanifar & Mahmoudi (2020)  نیز در یک مطالعه مقایسه‌ای که تحت عنوان مقایسه‌ اثربخشی واقعیّت درمانی و روان درمانی معنوی- مذهبی مبتنی بر آموزه‌های اسلامی برکیفیت و معنای زندگی زنان مطلقه سرپرست خانوار شهر فسا انجام دادند، اثربخشی هر دو رویکرد را بر کیفیت و معنای زندگی زنان مطلقه سرپرست خانوار را تأیید نمودند، هرچند بین این دو رویکرد درمانی تفاوت معناداری مشاهده نشده است.

با توجه به آمار روزافزون طلاق در ایران و همچنین پیامدهای منفی آن برمعنای زندگی وسازگاری زندگی پس ازطلاق در زنان مطلقه به ویژه زنان سرپرست خانوار که جزء آسیب پذیرترین اقشار جامعه می­باشند دلیلی بر آن است که انجام پژوهش دراین موارد یک ضرورت مهم به شمار می‌آید. لذا فرضیه اصلی پژوهش این است:

مداخله آموزش واقعیّت درمانی بر سازگاری زندگی پس از طلاق و معنای زندگی در زنان مطلقه‌ سرپرست خانوار شهر اصفهان تاثیر معناداری دارد.

1- مداخله آموزش واقعیّت درمانی بر سازگاری زندگی پس از طلاق زنان مطلقه سرپرست خانوار شهر اصفهان تأثیر معناداری دارد.

2- مداخله آموزش واقعیّت درمانی بر معنای زندگی زنان مطلقه سرپرست خانوار شهر اصفهان تأثیر معناداری دارد.

 

روش پژوهش

این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش نیمه آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه کنترل بود. جامعه‌ آماری پژوهش شامل کلیّه‌‌‌‌‌ زنان مطلقه‌ سرپرست خانوار مراجعه کننده به مرکز مشاوره مداخله در بحران سازمان بهزیستی شهر اصفهان در سال1400 بود که از میان آنها 30 نفر که نمره‌ سازگاری و معنای زندگی پایینی داشتند به دو گروه 15 نفره با روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. ملاک‌های ورود به پژوهش شامل نمره‌ سازگاری ‌پس از طلاق  315 یا بالاتر، نمره‌ معنای زندگی در مؤلفه‌های حضور و جستجو کمتر از 24‌، سنین  بین 25تا45 سال که کمتر از دوسال از طلاق آن‌ها گذشته و ازدواج مجدد نداشته باشند، حداقل تحصیلات دیپلم و رضایت کامل جهت شرکت در جلسات واقعیّت درمانی را داشتند، بود. ملاک‌های خروج از پژوهش نیز شامل مصرف داروهای روان گردان به علت داشتن اختلالات روانی و غیبت بیش از دو جلسه در جلسات واقعیّت درمانی در نظر گرفته شد.

 

ابزار سنجش

پرسشنامه‌ی سازگاری پس از طلاق فیشر(Fisher Divorce Adjustment Scale):  Fisher (1976) پرسشنامه سازگاری طلاق ساخت و چندین بار در زمان های مختلف مورد تجدید نظر قرار گرفت (Fisher & Bierhaus, 2007). این پرسشنامه متشکل از 100 سؤال است که به روش لیکرت در دامنه ای از 1 الی 5 به ترتیب از 1(همیشه)، 2(اکثراوقات)، 3(گاهی اوقات)، 4(به ندرت)، 5(هرگز) نمره گذاری می‌شوند. نمرات بالا بیان کننده سازگاری بیشتر با طلاق و نمرات پایین بیان کننده سازگاری ضعیف با طلاق است (لازم بذکر است با توجه به معکوس بودن برخی سؤالات پرسشنامه، افزایش نمره خشم و سوگ نشان دهنده بهبود وضعیت و کاهش میزان خشم و غم و اندوه در زنان مطلقه است). بر اساس این پرسشنامه، سازگاری زندگی پس از طلاق 6 خرده مقیاس دارد که عبارت‌اند از: احساس خود ارزشی، رهایی از رابطه قبلی، احساسات خشم، سوگ، صمیمت اجتماعی، خودارزشی اجتماعی. نمره کل سازگاری زندگی پس از طلاق بین 100تا 500 است. بطوریکه نمره 350 و کمتر به عنوان «سازگاری ضعیف»، نمره 351 تا440 به عنوان «سازگاری متوسط» و نمره 441 تا 500 به عنوان «سازگاری خوب » در نظر گرفته می‌شود. سازندگان این مقیاس پایایی آن را به روش آلفای کرونباخ برای نمره کل 98/0 و برای خرده مقیاس‌های احساس خودارزشی 83/0، رهاشدگی از رابطه قبلی 80/0، احساس خشم 94/0، سوگ 85/0، صمیمیت اجتماعی 83/0 و خودارزشی اجتماعی 88/0 گزارش کرده اند (Fisher & Bierhaus, 2007). پژوهشی که Yilmaz & Fisiloglu (2008) در ترکیه بر روی یک نمونه 129 نفری از افراد مطلقه انجام دادند پایایی و روایی مقیاس سازگاری طلاق Fisher را تأیید کرده است. در یک پژوهش ایرانی نیز پایایی خرده مقیاس‌های سازگاری پس از طلاق Fisher با روش آلفای کرونباخ بین80/0 تا 90/0 بدست آمد. همچنین در مطالعه مذکور برای تعیین روایی سازه مقیاس سازگاری طلاق Fisher  ، از فرم 28 سؤالی پرسشنامه سلامت عمومی (Goldberg & Hillier, 1979) و پرسشنامه عزت نفس Rosenberg استفاده شد. در مطالعه آن‌ها ضریب همبستگی خرده مقیاس‌های سازگاری با طلاق با پرسشنامه سلامت عمومی (Goldberg & Hillier, 1979)، بین 79/0 تا 83/0 و با پرسشنامه عزت نفس Rosenberg نیز بین 83/0 تا 88/0 محاسبه شد. (001/0>P ) که نشان از روایی سازه مقیاس سازگاری پس از طلاق Fisher دارد(Khojastehmehr et al., 2012). در این پژوهش پایایی پرسشنامه به روش آلفای کرونباخ برای نمره کلّ 82/0 بدست آمده است. دو نمونه سؤال این پرسشنامه عبارت‌اند از: 1- برای من راحت است که به دیگران بگویم از همسرم جدا شده‌ام.2- غالباً به خاطر احساس غمگینی زیاد گریه می‌کنم.

 

پرسشنامه‌ی معنای زندگی استاگر ((Steger Meaning Of Life Scale : این پرسشنامه توسط Steger, et al (2006)  جهت ارزیابی معنا و تلاش برای یافتن آن ارائه گردید. این پرسشنامه دارای 10 گزینه می‌باشد و دارای دو زیرمقیاس وجود معنا در زندگی (5 ماده9،6،5،4،1) و جستجوی معنا در زندگی (5 ماده 10،8،7،3،2 ) است. شیوه نمره گذاری این پرسشنامه بر اساس طیف لیکرت از کاملاً نادرست(نمره1)، تا کاملاً درست (نمره 7)، انجام می‌شود. سؤال 9 به شکل معکوس نمره گذاری می‌شود. کمترین نمره در این پرسشنامه 10 و بالاترین نمره 70 است. کسب نمره بالا نشان دهنده‌ داشتن معنا در زندگی است. بر اساس گزارش Steger, et al (2006) این پرسشنامه از پایایی و روایی بالایی برخوردار است. بطوریکه روایی درونی هر دو مقیاس برای وجود معنا 81/0 و برای جستجوی معنا 84/0 بدست آمده است. همچنین Steger, et al (2006) پایایی زیر مقیاس‌های وجود معنا و جستجو معنا را به ترتیت 70/0 و 73/0 گزارش نمودند. Jamali (2003)  جهت بررسی اعتبار پرسشنامه، از روش اعتبار صوری استفاده کرد. وی ضریب پایایی آن را با استفاده از فرمول آلفای کرونباخ،91/0 به دست آورده است. ضریب پایایی پرسشنامه معنا در زندگی در پژوهش (Dehkordi, et al (2014 با استفاده از فرمول آلفای کرونباخ ، نیز 9/0 به دست آمده است. همچنین ضریب پایایی پرسشنامه معنا در زندگی در پژوهش Peymanfar, et al (2012) با استفاده از فرمول آلفای کرونباخ، 89/0 به دست آمده است. در این پژوهش پایایی پرسشنامه به روش آلفای کرونباخ برای نمره کلّ 84/0 بدست آمده است. دو نمونه سؤال این پرسشنامه عبارتند از:1- من مفهوم زندگی را می­فهمم.2- من به دنبال هدف برای زندگیم می‌گردم.

جلسات مبتنی بر روش واقعیّت درمانی: محتوای جلسات واقعیّت درمانی اقتباس شده از کتاب نظریه‌ انتخاب Glasser در 8 جلسه 45 دقیقه ای در جدول شماره1 به شرح زیر است.

 

جدول 1: شرح جلسات واقعیّت درمانی

جلسات موضوع شرح جلسات اوّل آشنایی معارفه، برقراری رابطه عاطفی، شناسایی اهداف پژوهش. دوّم افزایش شناخت‌ وآگاهی شناخت نقاط قوّت و ضعف مراجع، گوش دادن فعال، استنباط کردن ، پی‌بردن به اثر افکار و کنش‌های خود بر سایر اعضای گروه،ارائه تکلیف و بازخورد. سوّم واقعیّت و مسئولیت پذیری بررسی تکالیف آزمودنی‌ها – بحث پیرامون قبول واقعیت‌های زندگی و عدم انکار واقعیت - راهکارهای‌تقویت روحیه مسئولیت پذیری - ارائه تکلیف و بازخورد. چهارم تأکید بر زمان حال بررسی تکالیف آزمودنی‌ها – آموزش چگونگی توجّه و تاکید بر زمان حال – آموزش چگونگی تمرکز بر رفتار کنونی خویش – ارائه تکلیف و بازخورد. پنجم نیازهای اساسی و کسب هویت بررسي تكاليف آزمودنی‌ها – شناخت نیازهای اساسی ، انواع هویت، چگونگی کسب یک هویت موفّق – ارائه تکلیف و بازخورد. ششم شناخت اهداف و نظام ارزشی بررسي انجام تكليف آزمودنی‌ها -بررسی و شناخت اهداف کوتاه مدت و دراز مدت در زندگی شخصی و اجتماعی آزمودنی ها - بررسی و شناخت نظام ارزشی آزمودنی ها - ارائه تكليف و بازخورد. هفتم تشخیص نشانه های ناامیدی بررسي انجام تكليف آزمودنی‌ها - شناخت نشانه‌ها و موقعیتهاي یاس آور، بررسی افکار و تفکر خودکار افراد در موقعیتهاي ناامیدکننده و یاس آور، اجتناب از سرزنش و تنبیه، کمالگرایی و ناامیدي و جایگزینی افکار مثبت به جاي نا امیدکننده و ارائه تكليف و بازخورد. هشتم   جمع بندی و بررسی جلسات قبل و اجرای پس آزمون.

 

روش اجرا و تجزیه و تحلیل داده‌ها:

از بین کلیّه‌ زنان سرپرست خانوار مراجعه کننده ‌به مرکز مشاوره مداخله در بحران سازمان بهزیستی شهر اصفهان 30 نفر از افرادی که دارای ملاک‌های ورود به پژوهش بودند به طور تصادفی انتخاب و در دو گروه آزمایش(15نفر) و کنترل (15نفر) قرار گرفتند. ابتدا از هر دو گروه آزمایش و کنترل، پیش‌آزمون گرفته شد. پس از اجرای پیش‌آزمون گروه آزمایش به مدت 8 جلسه 45 دقیقه‌ای بصورت یکبار در هفته تحت آموزش واقعیّت درمانی گروهی قرار گرفتند. گروه کنترل هیچ مداخله‌ای دریافت نکرد. در انتها مجدداً از هر دو گروه پس‌آزمون گرفته شد و داده‌ها از طریق آزمون تحلیل کوواریانس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در جدول شماره1 چکیده‌ای از جلسات واقعیّت درمانی گروهی آورده شده است. از ملاحظات اخلاقی پژوهش، آگاهی دادن به شرکت­کنندگان در مورد روش واقعیّت درمانی، اهداف پژوهش و تعهّد در محرمانه ماندن نتایج حاصل از پژوهش در افراد شرکت کننده می‌باشد. درنهایت داده‌ها با استفاده از آزمون آماری تحلیل کوواریانس چند متغیری و با نرم ‌افزار spss22 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

 

یافته­ها

در این پژوهش محدوده سنی شرکت کنندگان 25 تا 45 سال و سطح تحصیلات حداقل دیپلم بود. یافته‌های توصیفی این پژوهش شامل شاخص‌های آماری مانند میانگین و انحراف معیار برای متغیرهای مورد مطالعه در این پژوهش می‌باشد که در جدول 2 ارائه گردیده است.

جدول2: میانگین و انحراف معیار نمره‌های سازگاری زندگی پس از طلاق و معنای زندگی در زنان مطلقه سرپرست خانوار گروه های آزمایش و کنترل در مراحل پیش آزمون و پس آزمون.

 

متغیر وابسته	گروه	پیش آزمون		پس آزمون
		میانگین	انحراف معیار	میانگین	انحراف معیار
سازگاری زندگی پس از طلاق	آزمایش کنترل	13/318 318	65/18 92/15	87/300 47/320	04/25 14/16
معنای زندگی	آزمایش کنترل	87/35 33/35	46/1 90/3	87/41 87/34	09/3 11/5

 

 

 

یافته‌های جدول2 نشان می دهد که میانگین نمرات پس آزمون سازگاری پس از طلاق در گروه آزمایش 87/300 و در گروه کنترل 47/320، همچنین میانگین نمرات پس آزمون معنای زندگی در گروه آزمایش 87/41 و در گروه کنترل 87/34 می باشد.

پیش از تحلیل داده‌های مربوط به فرضیه‌ها، برای اطمینان از برآورده شدنِ مفروضه‌های زیربنایی تحلیل کوواریانس، به بررسی آن‌ها پرداخته شد. به این منظور، نرمال بودن داده ها با آزمون شاپیروویلک نشان داد که سطح معناداری در آزمون فوق الذکر (05/0≤ P ) است. لذا توزیع نمرات در متغیرهای پژوهش، طبیعی بودن توزیع رد نشد. همچنین برای بررسی همگنی واریانس‌ها جهت یکسان بودن واریانس‌های دو گروه (آزمایش و کنترل) از آزمون لوین استفاده شد که در متغیر سازگاری زندگی پس از طلاق (34/1= Fو سطح معناداری 26/0=P) و متغیر معنای زندگی (74/0F= و سطح معناداری 39/0P=) می باشد بنابراین همگنی واریانس ها رد نشد. همچنین نتایج آزمون باکس برای سازگاری زندگی پس از طلاق (10/0P=،11/2F=و87/6Box's=) و برای معنای زندگی (10/0= P، 52/1= Fو 24/3= Box's) بدست آمد. به منظور بررسی مفروضه همگنی شیب خط رگرسیون از تحلیل واریانس استفاده شد که در متغیر سازگاری زندگی پس از طلاق(61/0=Pو85/1 =F) و متغیر معنای زندگی (52/0=P و 69/1F=) بدست آمد بنابراین همگنی شیب رد نشد. باتوجه به نتایج می‌توان از آزمون تحلیل کوواریانس استفاده کرد.

جدول3: نتایج تحلیل واریانس چند متغیره تأثیر متغیر مستقل(واقعیّت درمانی) بر متغیر وابسته (سازگاری زندگی پس از طلاق)

آزمون	ارزش	مقدار F	dfفرضیه	dfخطا	سطح معناداری	مجذور اتا
اثرپیلای	5/0	99/12	1	25	001/0	51/0

 

یافته‌ها نشان می‌دهد که رابطه‌ بین ترکیب خطی متغیر وابسته (سازگاری زندگی پس از طلاق) با متغیر مستقل (واقعیّت درمانی) معنادار است(001/0=P و 99/12F=). یعنی روش واقعیّت درمانی بر متغیر وابسته سازگاری زندگی پس از طلاق تأثیر معناداری دارد بنابراین فرضیه اوّل پژوهش تأیید می‌گردد.

 

جدول4: نتایج تحلیل کوواریانس چند متغیره تأثیر واقعیّت درمانی بر سازگاری زندگی پس از طلاق زنان مطلقه سرپرست خانوار

منابع تغییرات	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	مقدارF	سطح معناداری	اندازه اثر	توان‌آماری
پیش آزمون	13/2650	1	13/2650	32/7	01/0	17/0	77/0
گروه	77/2739	1	77/2739	43/7	01/0	22/0	1
مجموع	72/2910	30

 

 

یافته‌های جدول 4 تفاوت معناداری بین میانگین نمرات پس آزمون سازگاری زندگی پس از طلاق زنان مطلقه سرپرست خانوار گروه آزمایش و کنترل نشان می‌دهد (01/0  , P =43/7=(F. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که واقعیّت درمانی بر بهبود سازگاری زندگی پس از طلاق زنان مطلقه سرپرست خانوار تأثیر داشته است. بر اساس آماره اندازه اثر در متغیر سازگاری زندگی پس از طلاق 22 درصد از نمرات پس آزمون تحت تأثیر واقعیّت درمانی بود.

 

 

 

جدول 5 : نتایج تحلیل واریانس چند متغیره تأثیر متغیر مستقل(واقعیّت درمانی) بر متغیرهای وابسته (ابعاد سازگاری زندگی پس از طلاق)

آزمون	ارزش	مقدارF	dfفرضیه	dfخطا	سطح معناداری	مجذور اتا
اثر پیلای	83/0	56/13	6	17	001/0	1

 

یافته‌های جدول 5 نشان می‌دهد رابطه‌ میان ترکیب خطی متغیرهای وابسته‌ (ابعاد سازگاری زندگی پس از طلاق) با متغیر مستقل (واقعیّت درمانی) معنادار است(001/0=, P 56/13=(F یعنی روش واقعیّت درمانی حداقل بر یکی از متغیرهای وابسته‌ ( احساس خود ارزشی، رهاشدگی از رابطه‌ی قبلی، احساس خشم، سوگ، صمیمیّت اجتماعی و خودارزشی اجتماعی) تأثیر معناداری دارد. بنابراین فرضیه‌ فرعی اوّل تأیید می‌گردد. برای پی بردن به این نکته که واقعیّت درمانی بر کدام یک از ابعاد سازگاری زندگی پس از طلاق تأثیر گذاشته تحلیل کوواریانس چند متغیری انجام گرفت که نتایج حاصل در جدول 6 ارائه شده است.

 

جدول 6 : نتایج تحلیل کوواریانس چند متغیره تأثیر واقعیّت درمانی بر ابعاد سازگاری زندگی پس از طلاق

متغیرها	منبع تغییرات	مجموع مجذورات	درجه‌ آزادی	میانگین مجذورات	مقدارF	سطح معناداری	اندازه اثر	توان آماری
احساس‌خود ارزشی	پیش آزمون	43/32	1	10/21	26/0	61/0	02/0	14/0
	گروه	68/194	1	68/104	93/15	001/0	42/0	97/0
رهاشدگی از رابطه قبلی	پیش آزمون	23/11	1	09/6	14/0	84/0	003/0	08/0
	گروه	18/87	1	18/87	27/61	001/0	74/0	1
احساس خشم	پیش آزمون	24/33	1	84/17	23/0	65/0	02/0	12/0
	گروه	06/96	1	06/96	99/9	005/0	31/0	85/0
سوگ	پیش آزمون	11/16	1	23/9	09/0	88/0	001/0	05/0
	گروه	35/42	1	35/42	42/2	13/0	10/0	32/0
صمیمیّت اجتماعی	پیش آزمون	41/44	1	30/26	36/0	60/0	07/0	16/0
	گروه	95/38	1	95/38	16/2	15/0	09/0	29/0
خودارزشی‌اجتماعی	پیش آزمون	25/30	1	39/18	27/0	59/0	06/0	14/0
	گروه	97/7	1	97/7	15/0	70/0	007/0	07/0

 

باتوجه به یافته‌های جدول 6، بعد از تعدیل نمرات پیش‌آزمون، تفاوت معناداری در مؤلفه‌های احساس خود ارزشی (93/15 F= ، 001/0=P و اندازه اثر 42/0) و در مؤلفه رهاشدگی از رابطه قبلی (27/61=F  ،001/0= P و اندازه اثر 74/0 ) و در مؤلفه‌‌ احساس خشم (99/9= F ،005/0= P و اندازه اثر 31/0) وجود دارد ولی در مؤلفه‌ها‌ی سوگ، صمیمیّت اجتماعی و خود ارزشی اجتماعی تفاوت معناداری مشاهده نمی‌شود (05/0< (P. همچنین بر اساس آماره‌های مرتبط با اندازه اثر می‌توان نتیجه گرفت که برای متغیر احساس خودارزشی42 درصد، رهاشدگی از رابطه‌ قبلی74 درصد واحساس خشم31 درصد نمرات پس‌آزمون تحت تأثیر واقعیّت درمانی قرار گرفته است.

 

جدول 7: نتایج تحلیل واریانس چند متغیره تأثیر متغیر مستقل(واقعیّت درمانی) بر متغیر وابسته( معنای زندگی)

آزمون	ارزش	مقدارF	dfفرضیه	dfخطا	سطح معناداری	مجذور اتا
اثرپیلای	44/0	87/10	2	25	001/0	49/0

 

یافته‌های جدول 7 نشان می‌دهد رابطه میان ترکیب خطی متغیر وابسته‌ (معنای زندگی) با متغیر مستقل (واقعیّت درمانی) معنادار است (001/0= P و 87/10= F). یعنی روش واقعیّت درمانی بر متغیر وابسته تأثیر معنادار دارد. بنابراین فرضیه اصلی دوّم پژوهش تأیید می‌شود.

 

جدول 8: نتایج تحلیل کوواریانس چند متغیره تأثیر واقعیّت درمانی بر معنای زندگی در زنان مطلقه سرپرست خانوار

منابع تغییرات	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	مقدار F	سطح معناداری	اندازه اثر	توان آماری
پیش‌آزمون	57/163	1	57/163	14/13	001/0	32/0	93/0
گروه	19/320	1	19/320	79/24	001/0	49/0	1
مجموع	45027	30

 

یافته‌های جدول8 تفاوت معناداری را بین میانگین نمرات پس آزمون معنای زندگی زنان مطلقه سرپرست خانوار گروه آزمایش و گواه نشان می‌دهد (001/0= P  و79/24 F= ). بنابراین می‌توان نتیجه گرفت، واقعیّت درمانی بر بهبود معنای زندگی زنان مطلقه سرپرست خانوار تأثیر داشته است. بر اساس آماره اندازه اثر در متغیر معنای زندگی 49 درصد از نمرات پس آزمون تحت تأثیر واقعیّت درمانی بود.

 

 

جدول 9 : نتایج تحلیل واریانس چند متغیره تأثیر متغیر مستقل( واقعیّت درمانی ) بر متغیرهای وابسته(ابعاد معنای زندگی‌ )

آزمون	ارزش	مقدارF	dfفرضیه	dfخطا	سطح معناداری	مجذور اتا
اثر پیلای	68/0	90/26	2	25	001/0	68/0

 

    یافته‌های جدول 9 نشان می‌دهد رابطه‌ میان ترکیب خطی متغیرهای وابسته (‌ابعاد معنای زندگی) با متغیر مستقل(واقعیّت درمانی) معنادار است (001/0= P  و 90/26 = F ). یعنی روش واقعیّت درمانی حداقل بر یکی از متغیرهای وابسته‌ حضور و جستجو تأثیر معناداری دارد. بنابراین فرضیه فرعی دوّم پژوهش تأیید می‌گردد. برای پی‌بردن به این نکته که واقعیّت درمانی بر کدام یک از ابعاد معنای زندگی تأثیر گذاشته تحلیل کوواریانس چند متغیری انجام گرفت که نتایج حاصل در جدول 9 ارائه شده است.

 

 

جدول10: نتایج تحلیل کوواریانس چند متغیره تأثیر واقعیّت درمانی بر ابعاد معنای زندگی زنان مطلقه‌ سرپرست خانوار

متغیرها	مجموع‌ مجذورات	درجه‌ آزادی	میانگین مجذورات	مقدارF	سطح ‌معناداری	اندازه اثر	توان آماری
حضور	33/92	1	33/92	87/9	004/0	27/0	86/0
جستجو	90/65	1	90/65	72/36	001/0	58/0	1

 

یافته‌های جدول 10 تفاوت معناداری را بین میانگین نمرات پس آزمون متغیر حضور(004/0= P و 87/9 F= ) و جستجو(001/0 = P و 72/36 = F ) زنان مطلقه‌ سرپرست خانوار گروه آزمایش و کنترل نشان می‌دهد.

براساس آماره‌های مرتبط با اندازه اثر برای متغیر حضور 27درصد و برای متغیر جستجو 58 درصد از نمرات پس‌آزمون تحت تأثیر واقعیّت درمانی قرار گرفته است.

 

بحث و نتیجه گیری

این پژوهش با هدف بررسی اثربخشی واقعیّت درمانی بر سازگاری زندگی پس از طلاق و معنای زندگی در زنان مطلقه‌ سرپرست خانوار شهر اصفهان انجام شد. نتایج فرضیه‌ اوّل پژوهش نشان داد که واقعیّت درمانی برسازگاری زندگی پس از طلاق زنان سرپرست خانوار تأثیر معناداری دارد. بنابراین فرضیه‌ اوّل تأیید می‌شود. در راستای پیشینه پژوهش مطالعه‌ مستقیمی در رابطه با اثربخشی واقعیّت درمانی بر سازگاری زندگی پس از طلاق زنان مطلقه سرپرست خانوار انجام نشده است. اگرچه در زمینه تأثیر واقعیّت درمانی بر عوامل مؤثر بر سازگاری همانند تأثیر واقعیّت درمانی بر خودکارآمدی (Valinezhad, Aghili & karami, 2015)، سلامت عمومی و افکار خودکار منفی زنان مطلقه(Shojarazavi & Askarizadeh, 2022)، شادکامی وکنترل خشم (Alipour et al., 2019) زنان مطلقه سرپرست خانوار انجام گردیده است که یافته‌های آن ها با یافته‌های حاصل از این پژوهش همسو می باشد. همچنین در زمینه‌ی تأثیر واقعیّت درمانی بر سازگاری در افراد و گروه‌های مختلف پژوهش‌هایی انجام گردیده است. از جمله این پژوهش‌ها می‌توان به پژوهش کلانتری و همکاران ((2017 که بر روی معلمان زن شهر ابهر، پژوهش حدیده‌ای ((2015 بر روی زنان خیانت دیده از همسر، پژوهش رضایی وسلیمانیان (2014) بر روی زنان متأهل فرهنگی و عبدالله زاده ((2020 بر سازگاری تحصیلی دانش آموزان اشاره نمود بطوریکه نتایج پژوهش‌های فوق با نتایج حاصل از این پژوهش در زمینه‌ی تأثیر واقعیّت درمانی بر سازگاری همسو می‎‌باشد.

در تبین نتایج حاصل از این پژوهش می‌توان گفت که در طیّ جلسات مشاوره‌ گروهی واقعیّت درمانی، برای افراد گروه، امکان ردّ و بدل کردن احساسات و یادگیری رفتارهای تازه فراهم می‌گردد. درمان‌های گروهی به کاهش احساس تنهایی در افراد کمک نموده و آن‌ها احساس می‌کنند که توسط سایر اعضای گروه درک می‌شوند. روابط گروهی شروعی برای دوستی‌های نزدیک و کسب حمایت از سوی سایر اعضا می‌باشد. در واقع افراد از طریق مشارکت در گروه می‌توانند مهارت‌های اجتماعی خود را تقویت و رابطه بهتری با دیگران داشته باشند. ازسویی دیگر به دلیل اینکه افراد در گروه متوجّه می‌شوند که دیگران نیز از مشکلات مشابهی رنج می‌برند بهتر می‌توانند روابط خود را مدیریت کنند و آرامش و امید کسب نمایند تا بتوانند با مشکلات خود به صورت مستقیم برخورد نمایند(Ormont , 2012 ؛Shafiabadi, 2018 ). در طیّ جلسات انجام شده در این پژوهش درمانگر با برقرار کردن رابطه‌ عاطفی و ایجاد محیطی گرم و صمیمی برای مراجع این جرأت و جسارت را به آن‌ها داد که درباره‌ خود، مشکلات و نیازهایشان صحبت نمایند. در طیّ صحبت‌های گروهی که انجام گرفت پی برده شد که مراجعین دارای مشکلات اقتصادی و عاطفی و اجتماعی هستند و از مسئولیت سنگین خانه و خانواده اظهار خستگی و نا امیدی می‌کنند. لذا درمانگر با خلوص نیّت، هم دردی و با ارتباط عاطفی تلاش نمود که اعضای گروه دریابند که دارای مشکلات مشترک هستند و می‌توانند بر آن‌ها فائق آیند. هدف اصلی رویکرد واقعیّت درمانی کمک به افراد برای آگاهی از نیازهای خود، پایش رفتار و انجام انتخاب‌های مناسب است (Ebnosharieh, 2018). عدم انکار واقعیّت، مسئولیت پذیری، رهایی از کنترل بیرونی و بر این اساس برنامه ریزی جهت دستیابی به اهداف از اصلی ترین نیازهای انسان در فرآیند زندگی است که در این رویکرد درمانی به آن اهمیّت داده شده است(Farshchi, 2018). بنابراین در طیّ جلسات با شرکت کنندگان سعی بر آن شد تا بر پرورش حسّ مسئولیت پذیری برای ارضای نیازهای بنیادین، رهایی از کنترل بیرونی و آشنایی با دنیای کیفی خود تأکید شود. بطوریکه مسئولیّت‌پذیری و رسیدن به کنترل درونی بجای کنترل بیرونی و آشنا شدن با دنیای کیفی از طریق خود افشایی و درنتیجه شناخت هرچه بیشتر خود، ایجاد تعادل بین نیازهای روانی و برنامه ریزی هدفمند و آگاهانه بر اساس واقعیّت برای آینده و مسئولیّت در برابر اجرای برنامه و انجام آن می‌تواند باعث افزایش سازگاری زندگی پس از طلاق در ابعاد گوناگون در زنان مطلقه سرپرست خانوار گردد (Glasser, 1967). آن‌ها آموختند گرچه ممکن است رفتار دیگران را نتوانند کنترل کنند ولی می‎توانند بر رفتار خود کنترل داشته و در برابر موانع توان انتخاب رفتار مناسب را داشته باشند. همچنین با شناساندن نیازهای بنیادین به آن ها تلاش گردید که اعضای گروه دریابند چنانچه این نیازها ارضاء نشود، فرد دچار فشار روانی شده و احساس عدم موفقیّت در زندگی خواهد داشت (Gibson & Mitchell, 2018). سپس در جلسات گروهی از اعضا خواسته شد روش‌هایی را که تا کنون جهت ارضای نیازها و خواسته هایشان به کار برده، که در نهایت با ناکامی روبه‌رو شده را مورد ارزیابی قرار داده و سپس براساس واقعیّت‌های موجود در زندگی و قبول و عدم انکار این واقعیّت ها، با دیدی واقع بینانه جهت ارضای نیازها و خواسته‌های خود برنامه ریزی صحیح ارائه نموده و نسبت به انجام آن تعهّد و احساس مسئولیّت داشته باشند. بنابراین با این شیوه اعضا با آنچه که در زمان حال انجام می‌دهند مواجه شده و پس از ارزیابی رفتار کنونی‌شان، مسئولیّت زندگی خود را پذیرفته و یاد گرفتند بر رفتار خود کنترل مؤثری داشته و نیازهایشان را به شیوه مؤثرتری ارضاء نمایند. همچنین زنان مطلقه سرپرست خانوار این واقعیّت که از همسر خود جدا شده و بار زندگی را مستقل بر دوش گرفته‌اند را پذیرفته و با شناخت ویژگی‌های مثبت و منفی خود بر اساس واقعیّت در پی تغییر و پیشرفت بوده و مسئولیّت زندگی جدید را بر عهده می‌گیرند. یکی از موارد بارزی که در این جلسات به آن پی برده شد، وجود اضطراب اجتماعی در زنان مطلقه سرپرست خانوار مورد مطالعه در این پژوهش می باشد که ریشه در تفکرات غلط اجتماعی و باورهای کلیشه‌ای جامعه دارد. این امر باعث محدودیّت درشیوه‌ زندگی آن‌ها شده و آن‌ها را از بسیاری از فرصت‌های مهمّ در زندگی محروم می‌کند. درمطالعاتی که توسط سایر پژوهشگران انجام گردیده نیز به این نکته اشاره شده است (Asher, 2017 ؛ Von Dawans, 2018). بنابراین به زنان سرپرست خانوار آموخته شد که با بررسی رفتار کنونی یشان در جامعه و همچنین با در نظر گرفتن چهارچوب اخلاقی در حدّ اعتدال می‌توان رفتار مناسب را انتخاب نموده و نگران افکار منفی و غلط دیگران نباشد. این یافته با نتایج (Asadi & Emadian, 2020) دراین زمینه همسو می‌باشد. در فرآیند درمان، آموزش داده شد که با برنامه ریزی می‌توان زندگی را بهتر تحت کنترل درآورد. همچنین با توجّه به مسئولیّت و مشاغل متفاوتی که اعضای گروه داشتند، برنامه‌ریزی هدفمند بلند مدّت و کوتاه مدّت روزانه آن ها را قادر ساخت تا از اتلاف وقت جلوگیری کرده و بیشتر بتوانند به کارهای مفید و مهمّ و انجام وظایف محوّله درمورد فرزندان بپردازند. بنابراین در مجموع زنان مطلقه سرپرست خانوار با شناخت خود و نیازهایشان، پذیرش واقعیّت های زندگی پس از طلاق، دور شدن از افکار منفی، ارائه‌ راه حل‌های مناسب مبتنی بر واقعیّت، ایجاد حس مسئولیّت پذیری در زندگی و ایجاد تعادل در نیازهای اساسی توانستند با شرایط ناگوار ایجاد شده در زندگی پس از طلاق کنار آمده و تا حدّ زیادی بر مشکلات زندگی فائق آیند و به آرامش درونی، احساس امنیّت و در نتیجه به سازگاری بهتر در زندگی پس از طلاق دست یابند.

همچنین نتایج فرضیه دوّم پژوهش نشان داد که واقعیّت درمانی بر معنای زندگی پس از طلاق در زنان مطلقه‌ سرپرست خانوار تأثیر معناداری دارد بنابراین فرضیه‌ دوّم تأیید می‌شود.

یافته ‌های این پژوهش‌ با نتایج ایمانی فر و محمودی((2020 پیرامون اثربخشی واقعیّت درمانی و روان درمانی معنوی-مذهبی مبتنی بر آموزه های اسلامی و کیفیت و معنای زندگی زنان مطلقه‌ سرپرست خانوار شهر فسا همسو می‌باشد. نتایج حاصل از تحقیقات نیکوکار و همکاران نیز در زمینه‌ مقایسه اثربخشی رویکرد مبتنی بر درمان پذیرش و تعهّد (ACT) و واقعیّت درمانی بر معنای زندگی و افکار غیرمنطقی زنان سرپرست خانوار تحت پوشش کمیته امداد با نتایج حاصل از این پزوهش همسو می باشد.

در تبیین یافته فوق با توجه به پروتکل و اصول واقعیّت درمانی می‌توان گفت فرد با پی بردن به رابطه علّت و معلولی بین ناکامی‎‌ها، شکست‌ها و مشکلات خود با رفتارکنونی‌اش، همچنین با افزایش توان ارزیابی (بدتر یا خوب‌تر بودن) بین راه حل‌های مختلف در موضوعات و مسائل زندگی، ارائه برنامه‌های صحیح منطبق با واقعیّت با کمک درمانگر و تعهّد و مسئولیّت در مقابل انجام آن و اقدام به عمل، در نهایت به حل مشکلات زندگی فائق می‌آید.

کسب موفقیّت در زمینه‌های مختلف باعث ایجاد حس ارزشمندی و کامل بودن در مراجع گردیده و بدین طریق با تغییر دیدگاه و نگرش وی را درجهت معنابخشی زندگی و هدفمند ساختن آن کمک می‌کند( Ebnosharieh & Aghili, 2018). به نظر می‌رسد هنگامی که زنان مطلقه سرپرست خانوار نتوانند نیازهای اساسی خود را برآورده سازند و نتواند از عهده‌ مسئولیّت سرپرستی خانواده به شکل مناسب برآیند علاوه بر صدماتی که خود خواهند خورد ، خانواده‌ آن ها نیز آسیب می‌بیند و در این بین معنای زندگی را گم خواهند کرد. بنابراین واقعیّت درمانی به زنان کمک می‌کند که با دستیابی به یک هویت منسجم و موفق به معنایی تازه ای از زندگی دست یابند (Khalili & Emadian, 2020). از طرفی دیگر با توجه به اینکه وجود معنا در زندگی انگیزه‌ اصلی تمام فعالیّت‌های انسان می‌باشد(Muijnck, 2013)، افزایش معنای زندگی در زنان مطلقه سرپرست خانوار باعث می‌گردد که این زنان هر روز با روحیه بهتر و شادتری به رویارویی با مشکلات زندگی رفته و از عهده مسئولیّت‌های محوله در زندگی بهتر برآمده و به سازگاری بیشتری در زندگی دست یابند و آینده‌ بهتری را برای خود و خانواده‌شان رقم بزنند.

از محدودیّت‌های این پژوهش به محدود بودن آن به زنان مطلقه سر پرست خانوار شهر اصفهان می‌توان اشاره نمود. لذا پیشنهاد می‌شود پژوهش‌های بعدی با نمونه آماری بیشتری در جوامع مختلف با سطوح فرهنگی – اجتماعی متفاوت، مقاطع سنی دیگر، سطوح تحصیلی مختلف، تکرار آن بر روی مردان مطلقه، برگزاری تعداد جلسات درمانی بیشتر و همچنین پیگیری‌های بلند مدت انجام گیرد. همچنین پیشنهاد می‌شود در پژوهش‌های آتی مطالعه به صورت مقایسه‌ای با یک رویکرد درمانی دیگر مانند درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد انجام گیرد تا به نتایج دقیق تری از اثربخشی واقعیّت درمانی بر افزایش سازگاری زندگی پس از طلاق و معنای زندگی در زنان مطلقه سرپرست خانوار دست یافته شود.

منابع

Akhbardeh, M. (2011). Role of spiritualbeliefs and prayer in health promotion of chronic patients:

 

    a qualitative study. Journal of Quran and Medicine,1(1):5-9. [in Persian].

Akhundi Darzi, M., Esmaeili, M., & Kazemian, S. (2017). Qualitative investigating of effective factors on adjustment during post-divorce situation among divorced women (Phenomenlogical study). Journal of Women and Culture Quarterly, 9(3):37-62. [in persian].

Aliakbari Dehkordi, M., Mohtashami, T., Peymanfar, E., & Borjali, A. (2014). The comparison of different levels of religious attitude on sense of meaning, loneliness and happiness in life of the elderly under the coverage of social welfare organisation of urmia city. Iranian Journal of Aging, 9(4):41-52. [in persian].

Alipour Nootash,V., Ammari, H., & Bmisi, P. (2019). The effectiveness of group reality therapy on happiness and anger control in female head of Tabriz amdad committee. Journal of New Approaches in Educational Sciences,1(1):10-18. [in persian].

      https://doi.org/10.22034/naes.2019.99007

Alpaslan, A.H.N. (2018). Reframing the death of the marital relationship as an opportunity for growth: A programme for facilitating post-divorce adjustment. Journal of Social Work, 54(3):308-326. http://dx.doi.org/10.15270/52-2-651.vv

Amato, P.R., & James, S. (2010). Divorce in Europe and the United States: Commonalities and differences across nations. Journal Family Science,1(1):2-13.

    https://doi.org/10.1080/19424620903381583 

Amato, P.R. (2010). Research on divorce: Continuing trends and new developments. Journal of marriage and Family,72(3):650-66.

Asadi Khalili, M., Emadian, S.O., & Fakhri, M.K. (2020). Comparison of the effectiveness of reality therapy and acceptance and commitment therapy on social anxiety and parenting self-agency in female household heads in Sari city. Journal of Community Health,14(2):52-65. [in persian]. https://doi.org/10.22123/chj.2020.234941.1521 

Asghari Nadooshan, A., Shams Ghahfarokhi, M., & Shams Ghahfarokhi, F. (2019). An anahysis of the socioeconomic characteristics of divorce in Iran. Journal of Strategic Research on Spcial Problem in Iran, 8(25):1-4. [in persian].

Asher, M., Asnaani, A., & Aderka, IM. (2017). Gender differences in social anxiety disorder: A review. Journal of Clinical psychology review,1(56): 1-12. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2017.05.004

Azimi, R., Dousti, A., & Moosavi, M. (2019). Effectiveness of reality therapy on positive emotions, meaning of life and rumination in cancer patients. The 4th International Conference on Advanced Research Achievements in Social Sciences, Educational and Psycology Sciences. Isfahan. [in persian].

Cohen, K., & Cairns, D. (2012). Is searching for meaning in life associated with confirmation and possible moderators. Journal of Happiness study, 13(2):313-331.

Daliri, H. (2019). Identifying the effective economic variables on divorce in Iran. Journal of Woman and Family Studies,17(2):35-62. [in persian]. 

Ebnosharieh, J., & Aghili, S.M. (2018). Effectiveness of group based reality therapy based on Glasser choice theory on the general health and obsessive beliefs of divorced women. Journal of Grogan University of Medical Sciences, 20(4):53-60. [in persian].

 Ehsani, S., Rahiminezhad, A., Ensani, N., & Nabizadeh, R. (2019). Explaining afflicted stress, depression and anxiety by psychoanalytic and meaning of life. Journal of Rooyesh-e-Ravanshenasi,8(4);1-10. [in persian].

 Farghadani, A., Navabinejad, S.h., & Shafiabadi, A. (2010). Design a causal model besed on full attention and presence of mind, lack of existential resistance in the face of life and society with a focus on Search for meaning in life. Journal of Women's Studies, 3(1):112-129. [in persian].

 Farshchi, N., Kiani, Q., & Chiti, H. (2018). Effectiveness of group reality therapy in reducing depression, anxiety and increased compliance to treatment in patients with diabetic type 1. Journal of Advances in Medical and Biomedical Research, 26(117):74-85. [in persian].

 Fisher, B., & Bierhaus, J. (2007). Facilitator's mental for rebuilding when your relationship ends. 1sted. Berlin: Fisher Publishing Company.

 Frankl, V. (1963). Man's search for meaning. Translated by Salehian, N & Millani, M. (2019). 54 thed. Thehran: Dorsa Publications.

 Gibson, R., & Mitchell, M. (2018). Introduction to counselling and guidance. Tehran: Roshd Publications.

 Glasser, W. (1965). Choice theiry and reality therapy book. Translated by Sahebi, A. (2022). 44 thed. Tehran: Saye Sokhan Publication.

 Glasser, W. (1967). Theory of choice and life management book. Translated by Sahebi, A. (2011). Tehran: Saye Sokhan Publication.

 Goldberg, D. P & Hillier, V. F, (1979). A scaled version of the General Health Questionnaire. Journal of Psychological Medicine, 9:139-145.

Grinstein-Weiss, M., Manturuk, K.R., Guo, S., Charles, P., & Key, C. (2014). The impact of homeownership on marriage and divorce:evidene from propensity score matching. Journal of Social Work Research, 38(2): 73-90. https://doi.org/10.1093/swr/svu016 

Hadideheei, M. (2015). Investigating the effectiveness of reality therapy on forgiveness and marital adjustment of women affected by infidelity. The Second Scientific-Research Conference on Educational Sciences and psychology of Social and Cultural Injuries in Iran.Tehran. [ in persian].

Haji Yousefi, E., & Alivandi Vafa, M. (2017). Effectiveness of logo group therapy in depression and the meaning in life among divorced women in Tabriz city. Quarterly journal of modern psychological research,12(45):19-38. [ in persian].

Halama, P., & Dedova, M. (2007). Meaning in life and hope as predictors of positive mental health: Do they explain residual variance not predicted by personality traits? Journal of Studia Psycholigica, 49(3):191-200.

Hashemizadeh, F., Rezaei Dehnavi, S., & Montajabian, Z. (2020). A survey of the effectiveness of logotherapy education based on Mulla Sadra's school of thoughts upon marital satisfaction. Journal of Religion and Health,8(2):28-40. [ in persian].

Henry, K.L., Lovegrove, P.J., Steger, M.F., Chen, P.Y., Cigularov, K.P., & Tomazic, R.G. (2014). The Potential role of meaning on life in the relationship between bullying victimization and suicidal ideation. Journal of Youth and Adolescence, 43(2 :(221-232.

      https://doi.org/10.1007/s10964-013-9960-2 

Ho, M.y., Cheung, F.M., & Cheung, S.F. (2010). The role of meaning in life and optimism in promoting well-being. Journal of personality and individual differences,48(5):658-663. http://dx.doi.org/10.1016/j.paid.2010.01.008 

Horiigome, T., Kurokawa, S., Sawada, k., Kuda, S., Shiga, K., Mimura, M., & Kishimoto, T. (2020). Virtual reality exposure therapy for social anxiety disorder:a systematic review and metaanalysis. Journal of  Psychological Medicine, 50(15):2487-97. https://doi.org/10.1017/s0033291720003785 

 Imanifar, H., Mahmoudi, S. (2020). Comparing the effect of reality therapy and spiritual religious psychotherapy based on Islamic teachings on the quality and meaning of life of divorced female heads of households in Fasa city. Journal of Pizhūhish dar Dīn va Salāmat,6(3):74-88. [in persian]. https://doi.org/10.22037/jrrh.v6i3.25231

 Isaac, E. (2020). Marriage, divorce, and social safety net policy. Journal of Southern Economic, 86(4):1576-1612. http://dx.doi.org/10.1002/soej.12431   

 Jamali, F. (2003). The relationship between religious attitudes, a sense of meaning in life and mental health in students of Tehran university. Master's Tesis, General psychology. Alzahara Univercity. Faculty of Education and Psychology.Tehran, Iran. [in persian].

 Jaremka, L., & Paconowski, R. (2019). Social anxiety symptoms moderate the link between obesity and metabolic function, Journal of Psychoneuroendocrinology, 110:1-7.

      http://dx.doi.org/10.1016/j.psyneuen.2019.104425 

Kalantari, S.h., Azami, M., & Pouyamanesh, J. (2017). The Effectiveness of group reality therapy on the components of marital adjustment of female teachers in Abhar city. journal of Behavioral Science Quarterly,9(33):121-138. [in persian].

Khujastemer, R., Afshari, F. & Rajabi, G. (2012). Effectiveness of forgiveness training and post – divorce adjustment of women. Journal of womens studies, 10(1):37-59. [in persian]

Khush Ravesh, V., & Abdollah Zadeh, A. (2020). Investigating the relationship between the level of happiness and academic and social adjustment of eleventh grade students. Journal of New Advances in Psyhology, Training and Education,3(23):63-74. [ in persian].

Kim, T.H., Lee, S.M., Yu, K, Lee, S., & Puig, A. (2005). Hope and the meaning of life as influences on Korean adolescents' resilience: Implications for counselors. Asia Pacific Journal of Education, 6(2):143 -52.

Kruse, N., & Hayward, R. (2014). Assessing stability and change in a second-order confirmatory factor model of meaning in life. Journal of Happiness Studies,15(2):237-253. https://doi.org/10.1007/s10902-013-9418-y 

Laursen, L.L., Madsen, K.B., Obel, C., & Hohwu, L. (2019). Family dissolution and children's social well-being at school: a historic cohort study. Journal of BMC Pediatrics ,19(1):1-8. https://doi.org/10.1186/s12887-019-1821-z 

Lent, R.W. (2004). Toward a uni-fying theoretical and practical perspective on well-being and psychosocial adjustment. Journal of Counseling Psychology,51(4):482-509. http://dx.doi.org/10.1037/0022-0167.51.4.482 

Muijnck, W. (2013). The meaning of lives and the meaning of things. Journal of Happiness Studies, 14(4): 1291-1307.

Nasiri, H., & Jokar, B. (2008). Meaning in life, hope, life satisfaction and mental health in women, Journal of women Develop politics , 6 (2):157-176. [in persian].

Nazari, S. (2015). Examining the effects and cosequences of divorce on the family and society. Annual Conference on New Research Approaches in Humanities. The First Period of Holding. Center of International Conferences of Islamic Republic of Broadcasting. Tehran, Iran. [in persian].

Nikookar, Y., Jafari, A., Fatehi, Gh., & PouyaManesh, J. (2020). Comparison of the effectiveness of approaches based on acceptance and commitment therapy and reality therapy on meaning of life and irrational thoughts of female supervisors under the auspices of the relief committee, Journal of Women and Family Studies Quarterly,15(55):135-152. [in persian].

Niu, C.C., Huang, H.M., Hung, Y.Y., & Lee, H.L. (2016). A study of interpersonal intimacy and meaning of life among elderly institutionalized veterans, Journal Nursing Research,24(4):311-320.

      https://doi.org/10.1097/jnr.0000000000000130 

Mohammadi, F., Dokaneifard, F., & Heidari, H. (2020). The effectiveness of logo therapy in improving self-compassion and life expectancy in women with depression, Journal of Assessment and Research,1(2):1-18. [in persian].  

Ormont, L., & Yalom, I.D. (2012). The theory and practice of group psychotherapy. 5ed. New York: Basic Books.

Peymanfar, E., Aliakbari, M., & Mohtashami, T. (2012). Comparison of loneliness and sense of meaning in the lives of the elderly with different levels of religious attitude. Journal of Psychology and Religion, 5(4):41-52.

Pustchian, T., Kazemi, A S., & Rezaee, O. (2018). The effectiveness of group logo therapy on life expectancy and resilience among divorced women. Iranian Journal of Psychiatric Nursing,5(6) :45-52.[in persian]. http://dx.doi.org/10.21859/ijpn-05067 

Qamar, A.H., & Faizan, H.F. (2021). Reasons impact, and post-divorce adjustment: Lived experience and remarriage. Journal of Divorce and Remarriage, 62(5): 349-373.

     https://doi.org/10.1080/10502556.2021.1871840 

Rajgariah, R., Chandrashekarappa, S.M., Babu, K.V., Gopi, A., Mysore, N.M., & Kumar, J. (2021). Parenting stress and coping strategies adopted among working and non-working mother and association with socio-demographic variables: A Cross-sectional study. Journal of Clinical Epidemiology Global Health, 9(-):191-195.

Rezaeii, M., Soleimanian, A.A., & Rezaei, N. (2014). Investigating the effectiveness of group-based reality therapy on increasing the marital compatibility of culturally married women in Bojnord city. The 6th National Congress on Family Pathology,6:317-318. [in persian].

Rogers, M., Pattenden, R., Puiien, J., & Bickerdike, A. (2017). Women and separation managing new horizons (e book). Australia: Relationships Australia Victoria and beyondblue.

Ruhani, R. (2021). The effectiveness of stress management training on the mental health of divorced women, Journal of Research in Psychology and Education,4(32):319-326. [in persian].

Sasani, M., Fathighdam, Gh., Pouyamanesh, J., & Amiri Majd, M. (2019). Determining the effectiveness of reality therapy intimacy, compatibility, and assertiveness of married women, Journal of Community Health,13(3):20-31. [in persian].

     https://dx.doi.org/10.22123/chj.2020.194289.1326 

Shafiabadi, A., & Naseri, G. (2018). Theories of couseling and psychotherapy, 15 thed, Tehran: Academic publishing center. [in persian].

Shojarazavi, P.S., Askarizadeh, G., & Bagheri, M. (2022). The effectiveness of reality therapy based on choice theory on general health and automatic negative thoughts of divorced women. Iranian Journal of Psychiatric Nursing,9(6):66-74. [in persian].

Soltani, R., Vahhabi Homabadi, J., & Khaleghipour, S. (2018). The effectiveness of spirituality training on resilience, self-esteem and self – reliance in the family caretakor divorced women. Journal of Woman and Culture, 10 (37): 41-54. [in persian].

Steger, M.F., Frazier, P., Oishi, S., & Kaler, M. (2006). The meaning in life questionnaire: Assessing the presence of and search for meaning in life. Journal of Counseling Psychology,53(1):80-93.

Valinezhad, Z., Aghili, SM., & Karami Baghteyfouni, Z. (2015). The effectiveness of choice theory group therapy of glasser on divorced women self-efficacy. Journal of International Letters of Social and Humanistic Sciences, 62:182-188. [in persian].

https://doi.org/10.18052/www.scipress.com/ILSHS.62.182

Von Dawans, B., Trueg, A., Kirschbaum, C., Fischbacher, U., & Heinrichs, M. (2018). Acute social and physical stress interact to influence social behavior: The role of social anxiety. Journal of Social and Physical Stressors, Social Anxiety and Social Behavior,13(10):1-21.

     https://doi.org/10.1371/journal.pone.0204665 

Wang, W., & Ting, Y. (2012). Reality therapy groups: It's effect on the stress reaction and coping strategies of female nurses in the critical care units, chinese Journal of Guidance and Counseling, 32:57-84.

Wind, B., & Dewilde, C. (2018). Home-ownership and housing wealth of elderly divorce in ten European countries. Ageing & Society,38(2):267-95.

Yalom, E. (2017). Existential Psychotherapy. Translated by Habib, S.9thed. Tehran: Ney Publications.

Yee Ho, M., Cheung, F. M., & Cheung, S, F. (2010). The role of meaning in life and optimism in promotiong well-being. Journal of Personality and Individual Differences, 48(5):658-663. https://doi.org/10.1016/j.paid.2010.01.008 

Yilmaz, A., & Fisiloglu, H. (2008). Psychoemetric properties of fisher divorce adjustment scale in a turkish divorced sample. Journal of Divorce & Premarrage, 45(1-2):149-169.