بررسی «اعیان ثابته» با «کهن‌الگوها» در اندیشۀ ابن‌عربی و یونگ از منظر کارکردها

محورهای موضوعی : مسیحیت

روشنک جهانی ¹ (دانشجوی دکتری گروه عرفان و تصوف، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران)
علی سنایی ² (ادیان و عرفان- استادیار- دانشکده علوم انسانی- دانشگاه سمنان- سمنان- ایران)
عظیم حمزئیان ³ (عضو هیات علمی-مدیرگروه)
حبیب الله نادری ⁴ (استادیار - گروه روان شناسی- دانشگاه مازندران- بابلسر)

تاریخ دریافت : 1400/02/04 تاریخ پذیرش : 1400/02/04 تاریخ انتشار : 1399/12/01

کلید واژه: اعیان ثابته, کهن الگوها, خدا, اسطوره, رؤیا, ابن‌عربی, یونگ,

چکیده مقاله :

اعیان ثابته و کهن الگوها دو اصطلاح بنیادی در دو نظام فکری متفاوت می باشند. ابن عربی با اصطلاح اعیان ثابته از منظر عرفان و یونگ نیز با اصطلاح کهن الگوها از منظر روان شناسی تحلیلی خصوصیات و کارکردهایی را برای آن‌ها بیان کرده اند. هدف این مقاله، یافتن پاسخ پرسشی درباره ی تفاوت ها و شباهت های خصوصیات و کارکردهای اعیان ثابته و کهن الگوها در دیدگاه ابن عربی و یونگ است. این پژوهش نظری که به روش کتابخانه ای انجام شده، نشان می دهد که هر دو متفکر قائل به وجود تصورات اوّلیه در قوۀ شناخت هستند و نفس/روان را هم‌چون لوحی سپید نمی دانند. ابن عربی منشأ این تصورات را اعیان ثابته، معقولاتی در علم الهی، و دارای قابلیت وجودبخشی می‌داند که با تخیّل خلّاق تجلّی می یابند؛ ولی یونگ منشأ کهن الگوها از جمله کهن الگوی خود یا خدا را غریزه می داند و بازتاب این کهن الگوها را در نمادهای اساطیری و دینی جستجو می‌کند. بر این اساس، ابن عربی در نظام فکری اش به خدا و یونگ به انگارۀ خدا می‌پردازد.

چکیده انگلیسی:

"A'yān-i-Thābita" ("the Eternal Essences of Things") and "archetypes" are two fundamental terms in two different intellectual systems. Ibn Al-Arabi by a mystical approach and Jung by an analytical approach use the terms "A'yān-i-Thabita" and "archetypes" and attribute some characteristics and functions to them. This article tries to find an answer to the question about the differences and similarities between the characteristics and functions of "A'yān-i-Thabita" and "archetypes" in the viewpoint of Ibn Al-Arabi and Jung. This study shows that both thinkers believe in the existence of the basic ideas in cognition and do not consider the soul/psyche empty. Ibn Al-Arabi considers these ideas as the eternal essences of things, rationales in divine knowledge, which have existential ability manifested by the creative imagination. But Jung considers archetypes, for example the archetype of self or God, as the primary images emerge from human instinct reflected in religious and mythical symbols. Consequently, Ibn Al-Arabi deals with "God" but Jung studies "the idea of God".

منابع و مأخذ:

 قرآن مجید.

 ترجمه فارسی کتاب مقدس.

 آشتیانی، سیّد جلال‌الدین، شرح مقدمه قیصری، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم، 1380ش.

 ابن­عربی، محیی­الدین، الفتوحات المکیه، بیروت، دار ­صادر، بی­تا.

 همو، انشاء الدوائر، به کوشش هنریک ساموئل نیبرگ، لیدن، 1919م.

 همو، فصوص الحکم، تصحیح ابوالعلاء عفیفی، تهران، الزهرا، 1366ش.

 ادینجر، ادوارد اف، «شناخت نفس»، چهارمقاله یونگی(مجموعه مقالات)، تهران، مهراندیش، 1393ش.

 اسپیلکا، برنارد، هود، رالف دبلیو، هونسبرگر، بروس، گرساچ، ریچارد، روان­شناسی دین بر اساس رویکرد تجربی، ترجمه محمّد دهقانی، تهران، انتشارات رشد،1390ش.

 اسمعلی­پور، مریم، محمّدی، علی، «بررسی تطبیقی کهن­الگوی سایه در آراء یونگ و ردپای آن در غزل‌های مولانا»، مطالعات عرفانی، کاشان، بهار و تابستان، شماره 19، 1393ش.

 افراسیاب‌پور، علی اکبر، روان­شناسی و عرفان، تهران، نشر خرمشهر، 1390ش.

 افلاطون، «رساله جمهور»، دوره کامل آثار افلاطون، ترجمه محمّدحسن لطفی، تهران، خوارزمی، 1380ش.

 اکبری، رضا، جاودانگی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1382ش.

 القیصری، داوود بن محمود، مطلع خصوص الکلم فی معانی فصوص الحکم، بیروت، دارالاعتصام، 1416ق.

 همو، شرح فصوص‌الحکم، تصحیح جلال‌الدین آشتیانی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳83ش.

 ایزوتسو، توشیهیکو، صوفیسم تائوئیسم، ترجمه محمّدجواد گوهری، تهران، روزنه، 1378ش.

 بتولی، سید­محمّدعلی، با یونگ و سهروردی، مبانی عصب­شناختی نظریه یونگ، تهران، اطلاعات، 1376ش.

 جهانگیری، محسن، ابن‌عربی چهره برجسته عرفان اسلامی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1383ش.

 چیتیک، ویلیام، طریق عرفانی معرفت از دیدگاه ابن‌عربی، ترجمه مهدی نجفی افرا، تهران، جامی، 1390ش.

 همو، ابن‌عربی وارث انبیاء، ترجمه هوشمند دهقان، تهران، پیام امروز، 1393ش.

 همو، عوالم خیال ابن‌عربی و مسئله اختلاف ادیان، ترجمه قاسم کاکایی، تهران، هرمس، 1384ش.

 حکمت، نصرالله، متافیزیک خیال در گلشن راز شبستری، تهران، مؤسسه تألیف، 1389ش.

 سنایی، علی، «بررسی روش ناتورالیستی یونگ در تبیین روان و رؤیا»، روش شناسی علوم انسانی، فصلنامه علمی- پژوهشی، س 22، ش87، 1395ش.

 طاهری، صدرالدین، نشانه‌شناسی کهن‌الگوها در هنر ایران باستان و سرزمین‌های همجوار، تهران، شورآفرین، 1396ش.

 عفیفی، ابولعلاء، شرحی بر فصوص الحکم (بررسی و نقد اندیشه ابن­عربی)، ترجمه نصرالله حکمت، تهران، الهام، 1380ش.

 فروم، اریک، روانکاوی و دین، ترجمه آرسن نظریان، تهران، مروارید، 1385ش.

 فوردهام، فریدا، مقدمه‌ای بر روان شناسی یونگ، ترجمه دکتر مسعود میربهاء، تهران، اشرفی، 2536ش.

 کاپلستون، فردریک چارلز، تاریخ فلسفه، جلد دوم، ترجمه ابراهیم دادجو، تهران، شرکت انتشارت علمی و فرهنگی، 1375ش.

 کاشانی، عبدالرزاق، شرح فصوص الحکم، تصحیح مجید هادی‌زاده، تهران، همایش، 1383ش.

 کربن، هانری، تخیّل خلّاق در عرفان ابن‌عربی، ترجمه انشاءالله رحمتی، تهران، جامی، 1384ش.

 کمبل، جوزف، قدرت اسطوره، ترجمه عباس مخبر، تهران، نشر مرکز، 1377ش.

 کیوپیت، دان، دریای ایمان، ترجمه حسن کامشاد، تهران، طرح نو، 1385ش.

 محمودی، ابوالفضل، «خاستگاه دین»، جستارهایی در کلام جدید، دانشگاه قم، 1391ش.

 مورنو، آنتونیو، یونگ، خدایان و انسان مدرن، ترجمه داریوش مهرجویی، تهران، مرکز،1380ش.

 موریس، برایان، مطالعات مردم‌شناختی دین، ترجمه سیدحسین شرف‌الدین، محمّد فولادی، قم، زلال کوثر، 1383ش.

 مولر، فرنان لوسین، تاریخ روان­شناسی، ترجمه علی­محمّد کاردان، تهران، مرکز ­نشر ­دانشگاهی، 1367ش.

 وولف، دیوید ام، روان­شناسی دین، ترجمه محمّد دهقانی، تهران، رشد، 1393ش.

 یاکوبس، هانس، حکت شرق و روان درمانی غرب، ترجمه جلال ستاری، تهران، نشر سروش، 1376ش.

 یونگ، کارل گوستاو، ماهیت روان و انرژی آن، ترجمه پرویز امیدوار، تهران، بهجت، 1374ش.

 همو، «وتان»، جهان اسطوره شناسی(آثاری از یونگ و دیگران)، گردآورنده و مترجم: جلال ستاری، تهران، مرکز، 1388ش.

 همو، انسان در جستجوی هویت خویشتن، ترجمه محمود بهفروزی، تهران، گلبان،1380ش.

 همو، انسان و سمبولهایش، ترجمه ابوطالب صارمی، تهران، امیرکبیر، 1369ش.

 همو، پاسخ به ایوب، ترجمه فؤاد روحانی، تهران، جامی، 1381ش.

 همو، تحلیل رؤیا، ترجمه رضا رضایی، تهران، افکار، 1377ش.

 همو، تعبیر خواب، ترجمه محمود بهفروزی، تهران، جامی، 1395ش.

 همو، روانشناسی ضمیر ناخودآگاه، ترجمه محمّدعلی امیری، تهران، علمی و فرهنگی، 1372ش.

 همو، روان­شناسی و دین، ترجمه فؤاد روحانی، تهران، شرکت علمی و فرهنگی، 1382ش.

 همو، روا­­ن­شناسی و شرق، ترجمه لطیف صدقیانی، تهران، جامی، 1393ش.

 همو، روان­شناسی و کیمیاگری، ترجمه محمود بهفروزی، تهران، جامی، 1392ش.

 همو، روح و زندگی، ترجمه لطیف صدقیانی، تهران، جامی، 1392ش.

 همو، رؤیاها، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران، قطره، 1389ش.

 همو، ضمیر پنهان (نفس نامکشوف)، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران، کاروان، 1381ش.

 همو، مشکلات روانی انسان مدرن، ترجمه محمود بهفروزی، تهران، جامی، 1397ش.

 همو، ناخودآگاه جمعی و کهن الگوها، ترجمه فرناز گنجی، محمّدباقر اسماعیل‌پور، تهران، جامی، 1395ش.

Argyl, M., Dictionary of Psychology, London, Routledge, 2000.

Barnum, Barbara Stewens, "Why Freud and Jung can't speak: A neurological proposal", Journal of Religion and Health, vol.45, no.3, 2006.

Dawson, Eugene, "The Religious Implications of Jung's speak: A Neurological Proposal", Journal of Religion and Health, vol. 45, no.3, 1949.

Getsinger, Stephen, Dreaming, Religion and Health in journal of religion and health, vol.17, no.3, institutes of religion and health, 1978.

Jung, Carl Gustav, "The Significance of Constitution and Heredity in Psychology", The Collected Works of C.G. Jung, Vol. 8, trans. R.F.C. Hull, Third printing. Princeton: Princeton University Press, 1975.

Idem, The Integration of the Personality, NewYork, Farrar & Rinehart, 1939.

Idem, "The relativity of the God-concept in meister Ekhart", Psychological Types, Collected Works, vol.6, Princton, Nj, Princeton university press, 1971.

Palmer, M., Freud and Jung in Religion, London, Routledge, 1997.

Shelburne, Walter, Mythos and Logos in the thought of Carl Jung, the Theory of Collective Conscious in Scientific Perspective, State University of New York Press, Albany, 1988.