تخیّل شیر در رزم فردوسی و بزم نظامی (داستان بهرام‌گور در شاهنامه و هفت‌پیکر)

محورهای موضوعی :

مریم سعیدی ¹ (دانش‌جوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانش‌گاه آزاد اسلامی، واحد رودهن، ایران.)
امیرحسین ماحوزی ² (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانش‌گاه پیام نور. ایران.)
شهین اوجاق‌ علی‌زاده ³ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانش‌گاه آزاد اسلامی، واحد رودهن. ایران.)

تاریخ دریافت : 1394/07/19 تاریخ پذیرش : 1394/10/20 تاریخ انتشار : 1394/12/01

کلید واژه: اسطوره, شیر, بهرام گور, تصاویر نمادین, تخیّل,

چکیده مقاله :

داستان برداشتن تاج از میان دو شیر یکی از روایت‌های نمادین است که در اثر جاوید حکیم فردوسی و حکیم نظامی با شباهت‌های فراوان و تفاوتی اندک نقش بسته است. در این مقاله با بهره‌گیری از نظریۀ ژیلبر دوران به بررسی کارکرد تخیّل شیر در دو منظومۀ شاهنامۀ فردوسی و هفت‌پیکر نظامی پرداخته شده است. نگاه ژیلبر دوران به اسطوره نگاهی ویژه است و کارکردی متفاوت دارد. از نظر او اسطوره‌ها مهمّ‌ترین تجّلی تخیّل است و تخیّل نیز از تصاویر نمادین تشکیل شده است. در این جستار با استفاده از منظومه‌ها و ساختارهایی که ژیلبر دوران، نظریه‌پرداز بزرگ معاصر، ترتیب داده، تصاویر نمادین داستان برداشتن تاج از میان دو شیر و هم‌چنین چگونگی تخیّلی که موجب بوجود آمدن این تصاویر در ذهن سرایندگان شده، شرح شده است.

چکیده انگلیسی:

 One comes across the story of "Removing the crown in between two lions" as a symbolic narrative in two eternal works of Hakim Ferdowsi and Nezami with striking similarities and slight differences. This research studies the function of Lion's imagery in Shahnameh Ferdowsi and Haft Paykar Nezami based on Gilbert Durand's theory. Durand's view towards myth is a particular one and has a different function. According to him myths are the most significant manifestation of imagination, and imagination is also composed of symbolic imagery. Applying the structures delineated by this great contemporary theoretician to this story in both Shahnameh and Haft Paykar, the symbolic imagery of the story is described and also how the imagination led to the creation of these imageries in the mind of their composers is accounted on.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع

- آرمسترانگ، کارن. (1390). تاریخ مختصر اسطوره، ترجمۀ عبّاس مخبر، تهران: مرکز.

- اشپریر، مانس. (1363). نقد و تحلیل جباریّت، برگردان کریم قصیم، تهران: دماوند.

- اردستانی‌رستمی، حمیدرضا. (1393). روزگار نخست (جستارهایی پیرامون دیباچة شاهنامه)، تهران: شیرازه.

- اردستانی‌رستمی، حمیدرضا. (1394). زروان در حماسۀ ملّی ایران، تهران: شیرازه.

- اکبری‌مفاخر، آرش. (1392). درآمدی بر اهریمن‌شناسی ایران، تهران: ترفند.

- باشلار، گاستون. (1392). بوطیقای فضا، ترجمۀ مریم کمالی و محمّد شیر بچّه، تهران: روشن‌گران و مطالعات زنان.

- بری، مایکل. (1385). تفسیر مایکل بری بر هفت پیکر نظامی، ترجمۀ جلال علوی‌نیا، تهران: نی.

- بیکرمن، هنینگ و دیگران. (1384). علم در ایران و شرق باستان، ترجمۀ همایون صنعتی‌زاده، تهران: قطره.

- حسن‌زادة دستجردی، افسانه. (1391). «نقد و تحلیل مقایسه‌ای داستان بهرام گور در شاهنامه و متون تاریخی قدیم»، پژوهش‌نامۀ نقد ادبی، دورۀ اوّل، شمارۀ 2، پاییز و زمستان، صص 127-146.

- راسل، برتراند. (1367). قدرت، ترجمۀ نجف دریا بندری، تهران: خوارزمی.

- رضایی، عبد العظیم. (1371). تاریخ ده هزار سالۀ ایران، ویراستۀ زین‌العابدین آذرخش، تهران: اقبال.

- سرکاراتی، بهمن. (1385). سایه‌های شکار شده، تهران: طهوری.

- شفیعی‌کدکنی، محمّد‌رضا. (1378). صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.

- شمیسا، سیروس. (1374). بیان، تهران: فردوسی.

- شوالیه، ژان، گرابران، آلن. (1385). فرهنگ نمادها، ج4، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی، تهران: جیحون.

- عبّاسی، علی. (1380). «طبقه‌بندی تخیّلات ادبی بر اساس نقد ادبی جدید (روش ژیلبر دوران)»، پژوهش‌نامۀ علوم انسانی دانش‌گاه شهید بهشتی، شمارۀ 29، صص1-22.

- عبّاسی، علی. (1390). ساختارهای نظام تخیّل از منظر ژیلبر دوران، تهران: علمی و فرهنگی.

- عبّاسی، علی. (1391). تخیّل و مرگ در ادبیات و هنر، تهران: سخن.

- کسروی تبریزی، احمد. (2536). تاریخچۀ شیر و خورشید، چاپ رشدیّه.

- فردوسی، ابوالقاسم. (1388). شاهنامه، ج1، ج2، ج3، به کوشش جلال خالقی‌مطلق، تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

- فتوحی، محمود. (1386). بلاغت تصویر، تهران: سخن.

- فروم، اریک. (1379). فراسوی زنجیر‌های پندار، ترجمۀ بهزاد برکت، تهران: مروارید.

- مختاریان، بهار. (1389). درآمدی بر ساختار اسطوره‌ای شاهنامه، تهران: آگه.

- نامور مطلق. (1392). درآمدی بر اسطوره‌شناسی، تهران: سخن.

- نظامی‌گنجوی، الیاس ‌بن یوسف. (1388). هفت‌پیکر، تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.

- یاحقّی، محمّد‌جعفر. (1375). فرهنگ اساطیر، تهران: سروش.