رستم‌ستیزی و سهراب‌پروری؛ کنشی در جهت برجسته‌سازی گفتمان دهۀ هفتاد

محورهای موضوعی : تکتونواستراتیگرافی

اعظم نیک‌خواه فاردقی ¹ (دانش‌جوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانش‌گاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران)
سمیرا بامشکی ² (استادیار زبان و ادبیات فارسی دانش‌گاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران (نویسنده مسؤول))

تاریخ دریافت : 1400/09/10 تاریخ پذیرش : 1400/10/17 تاریخ انتشار : 1401/05/01

کلید واژه: رستم و سهراب, برجسته‌سازی, به‌حاشیه‌رانی, تضعیف, گشتار,

چکیده مقاله :

ادبیات در کنار رسالت‌های مختلفی که دارد، عهده‌دار رسالت اجتماعی نیز هست. آفرینندگان آثار ادبی در آفرینش‌های خود کم‌وبیش به بافت سیاسی-اجتماعی روزگارشان نظر دارند و از آن تأثیر می‌گیرند. آن‌ها گاه نسبت به این روی‌دادها موضع موافق دارند و گاه مخالف و این موضع را به اشکال گوناگون و با استفاده از عناصر مختلف در اثر خود بازنمایی می‌کنند. فراخوانی شخصیت‌های حماسی/ اسطوره‌ای به رمان یکی از این عناصر است که نویسندگان را به‌خوبی در این مسیر یاری می‌رساند. عده‌ای از رمان‌نویسان این شخصیت‌ها را به اثر خود فرامی‌خوانند تا ضمن بازنمایی گفتمان‌های فرامتن، به فراخور موضع موافق یا مخالف خود، برخی گفتمان‌های مسلط بافت سیاسی-اجتماعی را تقویت یا تضعیف کنند. در پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش هستیم که نویسندۀ سهراب‌کشان چرا و چگونه شخصیت‌های حماسی را به اثرش فرامی‌خواند؟ یافته‌های پژوهش حاضر که با استفاده از روش تحلیل محتوا به دست آمده است، نشان می‌دهد نویسندۀ سهراب‌کشان شخصیت‌های حماسی را به رمان خود می‌آورد تا ضمن تضعیف و به‌حاشیه‌بردن گفتمان رقیب، برخی گفتمان‌های مسلط در روزگار تولید اثرش را تقویت و برجسته کند؛ به‌عبارت بهتر، او که خود یکی از کنش‌گران بافت سیاسی-اجتماعی و از موافقان گفتمان مسلط نیز هست، با فراخواندن شخصیت‌هایی چون سهراب و رستم به رمان و گشتار کنش آن دو، ابتدا برخی مبانی فکری گفتمان‌های روزگار خود؛ ازجمله نوع روی‌کرد این گفتمان‌ها نسبت به زنان و جوانان را بازنمایی می‌کند، سپس مبانی فکری گفتمان مدنظر خود، یعنی اصلاحات را به‌گونه‌ای برجسته می‌سازد که از این طریق بتواند گفتمان رقیب را به‌حاشیه برد.

چکیده انگلیسی:

In addition to its various missions, literature is also responsible for social prophecy.  The creators of literary works view social political context of their time and are influenced by them.  Sometimes they are for and at times they are against the events that take place around them.  They show and represent their standpoint in variety of ways using different elements in their works. Calling forth epic mythological characters in novels is one of the elements that help authors achieve their ends.  Certain novelists depending on the favorable or unfavorable position they adopt, invite such characters not only to represent infra textual discourses but also to reinforce or weaken some dominant political social context discourses.  The present article seeks to find the answer to this question that how and why the author of Sohrabkoshan calls the epic characters to his work?  The results obtained by using the content analysis method show that the author brings the epic characters in his novel in order to weaken and marginalize the rival’s discourse and hence highlight certain dominant discourse of his time.  In other words, the author who is one of the activists in the social political context and is also a proponent of the dominant discourse by calling characters such as Sohrab and Rostam to his novel and by the transformation of their acts in the first place represent some intellectual foundations of discourses of his time, namely the discourses and type of approaches regarding women and the youth, and in the second place highlight the intellectual foundation of the discourse he had in mind that is reform, is accentuated to the point that he could marginalize rival’s discourse.

منابع و مأخذ:

• اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1348). زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه. تهران: انجمن آثار ملی.
  
• امیری، جهاندار. (1386). اصلاح‌طلبان تجدیدنظرطلب و پدرخوانده‌ها. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  
• ایمان، محمدتقی و نوشادی، محمودرضا. (1390). تحلیل محتوای کیفی. پژوهش، 3 (2)، 44-15.
  
• بدانتر. الیزابت. (1397). شباهت‌های دو جنس؛ از ظهور مادرسالاری تا سقوط پدرسالاری رابطۀ بین مردان و زنان. ترجمۀ افسانه وارسته‌فر. تهران: نشر اختران.
  
• بردلی، هریت. (1386). دگرگونی ساختارهای اجتماعی؛ طبقه و جنسیت. ترجمۀ محمود متحد. تهران: آگه.
  
• بزرگ بیگدلی، سعید و قاسم‌زاده، سیدعلی. (1396). رمان اسطوره‌ای؛ نقد و تحلیل جریان اسطوره‌گرایی در رمان فارسی. تهران: نشر چشمه.
  
• بزرگ بیگدلی، سعید؛ پورنامداریان، تقی؛ قبادی، حسینعلی، قاسم‌زاده، سیدعلی. (1389). «تحلیل سیر بازتاب مضامین و روایت‌های اسطوره‌ای ایرانی در رمان‌های فارسی (از 28 مرداد 1332 تا 1387)». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. (19). 237-262.
  
• بزرگ بیگدلی، سعید و قاسم‌زاده، سیدعلی. (1389). «عمده‌ترین جریان‌های رمان‌نویسی معاصر در انعکاس روایت‌های اسطوره‌ای». پیک نور. 1 (1). 77-51.
  
• بشیریه، حسین. (1392). دیباچه‌ای بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران، دورۀ جمهوری اسلامی. چاپ هشتم. تهران: نشر نگاه معاصر.
  
• پی‌کانی، جلال و تقی‌لو، فرامرز. (1392). «پدرسالاری معرفتی». پژوهش‌های فلسفی، 7 (12)، 46-27.
  
• حاجتی سرشکه، الهه. (1396). تحلیل بازآفرینی‌های رستم و سهراب در داستان‌های معاصر فارسی. پایان‌نامۀ مقطع کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی. دانش‌گاه گیلان.
  
• حیدری، علی. (1389). مقایسۀ گفتمان‌های بعد از انقلاب؛ اصولگرایی و اصلاح‌طلبی، پایان‌نامۀ ارشد علوم سیاسی گرایش محض، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانش‌گاه مازندران.
  
• خاتمی. سیدمحمد. (1379). زنان، سنت و تجدد (سخنرانی در 26/07/1376). زنان و جوانان. تهران: طرح نو.
  
• خاتمی، سیدمحمد. (1383). «حضور زنان و رشد اجتماعی»، بینات، سال یازدهم، شمارۀ 42: صص 105-99.
  
• خیرآبادی. حامد. (1391). دگردیسی اسطوره در رمان فارسی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانش‌گاه بیرجند. بیرجند.
  
• رحیمی، مصطفی. (1369). تراژدی قدرت در شاهنامه. تهران: انتشارات نیلوفر.
  
• سلطانی، سیدعلی‌اصغر. (1397). قدرت، گفتمان و زبان؛ سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران. چاپ ششم. تهران: نشر نی.
  
• سلیمانی، بلقیس. (1388). به هادس خوش آمدید. تهران: چشمه.
  
• شامیانی ساروکلایی، اکبر و خیرآبادی، حامد. (1394). «سیر سقوط یک رستم؛ سیر دگردیسی اسطوره در رمان فارسی با تکیه بر رمان سهراب‌کشان». دهمین همایش بین‌المللی ترویج زبان و ادب فارسی. (6-4 شهریورماه). دانش‌گاه محقق اردبیلی. اردبیل.
  
• فردوسی، ابوالقاسم. (۱۳۹۴). شاهنامه. تصحیح جلال خالقی مطلق. ج 1، تهران: سخن.
  
• قاسم‌زاده، سیدعلی و بزرگ بیگدلی، سعید. (۱۳۹۷). رمان اسطوره‌ای؛ نقد و تحلیل جریان اسطوره‌گرایی در رمان فارسی. تهران: چشمه.
  
• قاسمی، کریم؛ اقارب پرست، محمدرضا و شفیعی، اسماعیل. (1399). «مقایسۀ مواضع سیاسی دو روی‌کرد اصول‌گرایی و اصلاح طلبی در جمهوری اسلامی ایران»، سپهر سیاست، 7 (25)، 75-47.
  
• محمدعلی، محمد. (1382). قصۀ تهمینه. تهران: افق.
  
• مصباح یزدی. (1343). «زن یا نیمی از پیکر جامعه». مکتب تشیع. شمارۀ 11. صص 196-161.
  
• معین، محمد. (1387). فرهنگ فارسی. چاپ سوم. تهران: اشجع.
  
• مهاجرانی. عطاءالله. (1382). سهراب‌کشان. تهران: امید ایرانیان.
  
• مهاجرانی، عطاءالله. (1397). مصاحبۀ نگارندگان با عطاءالله مهاجرانی، 22 شهریورماه (گفت‌وگوی ایمیلی).
  
• هیلمن، مایکل. (1369). «سهراب نماینده‌ای ستودنی از مخالفان پدرسالاری ایرانی». ایران‌شناسی. شمارۀ 6، 402-400.
  

• Eslami Nadoshan, Mohammad Ali. (1969) Life and death of the heroes in Shahnameh. Tehran: Anjoman Aasar Melli. [In Persian]
• Amiri, Jahandar. (1989) The Revisionist Reformers and Godfathers. Tehran: Markaz Asnad Enghelab Islami. [In Persian]
• Iman, Mohammadtaghi & Nosahdi, Mahmudreza. (2011), “Qualitative Content Analysis”, 2 vols. No. 3 Pazhuhesh  15-24. [In Persian]
• Élisabeth Badinter. (2018), The resemblance of the two sexes from the rise of matriarchy to the fall of patriarchy (the relationship between men and women).   Afsaneh Varastehfar, Tehran: Akhtaran. [In Persian]
• Bradley, Harriet. (2007) Changing Social Structure: Class and Gender. trans. Mahmud Mottahed. Tehran: Agah. [In Persian]
• Bozorg Bigdeli, Saeid, et al. (2017), Mythical novel; Critique and analysis of inclination towards mythology in Persian novels. Tehran: Cheshmeh. [In Persian]
• Bozorg Bigdeli, Saeid, et al. (2010), “Analysis of the reflection of the themes and narratives of Iranian myths in Persian novels (From 19 August 1953 to 2008)”. Research in Persian Language and Literature. (19).  237-262. [In Persian]
• Bozorg Bigdeli, Saeid & Ghasemzadeh, Sayyed Ali, (2010), “The major currents of contemporary novel writing in reflecting mythical narratives”. 1   No.1    51-77. [In Persian]
• Bashirieh, Hossein. (2013) An Introduction to Iranian Political Sociology. The period of the Islamic Republic. 8th ed. Tehran: Negahe Moaser. [In Persian]
• Peykani, Jalal & Taghilu, Faramarz. (2013) Epistemological patriarchy. “The Quarterly Journal of Philosophical Research” 7 (12) 27-46. [In Persian]
• Hajati Sereshkeh, Elaheh. (2017) Analysis of Rostam and Sohrab's Recreations in contemporary Persian stories, Master Thesis in Persian Language and Literature, Gilan University. [In Persian]
• Heidari, Ali. (2010), Comparison of post-revolutionary discourses; Fundamentalism and Reformism. Master Thesis in Political Sciences. Faculty of Law and Political Science. University of Mazandaran. [In Persian]
• Khatami, Sayyed Mohammad, (2000), Women, Tradition and Modernity (Lecture in 18 October 1997). Woman and Youth. Tehran: Tarhe Nou. [In Persian]
• Khatami, Sayyed Mohammad, (2004), “The presence of women and social growth”. Bayyenat. 11th Year. No. 42    99-105. [In Persian]
• Kheirabadi, Hamed. (2012), Transformation of myth in Persian novel. Master Thesis, University of Birjand, Birjand. [In Persian]
• Rahimi, Mostafa, (1990), The Tragedy of Power in Shahnameh. Tehran: Niloofar. [In Persian]
• Soltani, Sayyed Aliasghar. Power, discourse and language. (2018) Mechanisms of the impact of power in the Islamic Republic of Iran, 6th ed. Tehran: Ney. [In Persian]
• Soleimani, Belgheis, (2009), Welcome to Hades. Tehran: Cheshmeh. [In Persian]
• Shamiyani Sarokalayi, Akbar & Kheirabadi, Hamed. (2015) The means of Rostam’s fall; The Transformation of Myth in Persian Novel Relying on Sohrabkoshan novel, 10th International Conference on the Promotion of Persian Language and Literature, (26-28 August), Moghadas Ardabili Institute of Higher Education, Ardabil. [In Persian]
• Ferdowsi, Abolghasem. (2015) Shahnameh. Jalal Khaleghi Motlagh, Vol. 1, Tehran: Sokhan. [In Persian]
• Ghasemzadeh, Sayyed Ali & Bozorg Bigdeli, Saeid. (2018), Mythical novel; Critique and analysis of the trend of mythology in Persian novels. Tehran: Cheshmeh. [In Persian]
• Ghasemi, Karim et al. (2020) “Comparison of political positions between fundamentalist and reformist approaches in the Islamic Republic of Iran”. Sepehr-e Siasat  7 (25)  47-75. [In Persian]
• Mohammadali, Mohammad. (2003) Tahmineh’s Story. Tehran: Ofogh.
• Mesbah Yazdi. (1964) “Woman or rather Society’s figure in half ”, Shiism School. 11    61-196. [In Persian]
• Moein, Mohammad. (2008), Farsi Encyclopedia. 3rd ed. Tehran: Ashja. [In Persian]
• Mohajerani, Attaola. (2003) Tehran: Omid-e Iranian. [In Persian]
• Mohajerani, Attaolah. (2018)Writers’ interview with Attaolah Mohajerani September 13. [In Persian]
• Hillman, Michael. (1990) “Sohrab, a praiseworthy representative against Iranian patriarchy”. Iranian Studies. No.6. 400-402. [In Persian]